توصیه بهجت‌العرفا برای سلوک

به گزارش پارس به نقل از فارس، غروب یکشنبه، ۲۷ اردیبهشت سال ۱۳۸۸، وقتی خبر رحلت بهجت العرفا آیت الله محمدتقی بهجت در شهر قم پیچید، بهت و حیرت و ناله و شیون شهر را فرا گرفت و به دنبال آن سیل مشتاقان و شیفتگان فقاهت و مرجعیت به سوی قم سرازیر شد.

قم سراسر سیه پوشید و ازدحام جمعیت عزادار، یادآور تشییع تاریخی آیت الله بروجردی شد، از عامی و عارف، از فاضل و کاسب و از همه طبقات مردم در تشییع پیکر مردی حاضر شدند که سینه اش مالامال از عشق و شیفتگی بود و یادگاری مقدس از خود بر جای گذاشت و سرانجام پیکر مطهر آن پیر راحل در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) در مسجد بالاسر در خاک مشک بوی عصمت آرمید.

به مناسبت برگزاری چهارمین سالگرد ارتحال آیت الله بهجت، دیداری با فرزند این عارف بالله حجت الاسلام و المسلمین علی بهجت داشتیم و در آن جلسه، دیدگا ه های مرحوم آیت الله بهجت را درباره فلسفه و عرفان جویا شدیم که بخش دوم و پایانی این گفت وگو از نظر می گذرد.

در بخش نخست مطالب زیر مطرح شد:

دیدگاه آیت الله بهجت درباره فلسفهآیت الله بهجت معتقد بود همه احکام الهی ارشادی استاستادان فلسفه آیت الله بهجتآیت الله بهجت چه کتابهای فلسفی را تدریس می کردحضرت آیت الله بهجت، برخی از علما را درباره فلسفه آگاه می کرددیدگاه حضرت آیت الله بهجت در مورد عرفان چه بود؟ ماجرای خبردار شدن علامه سید علی قاضی از قبرستان وادی السلامدیدگاه حضرت آیت الله بهجت درباره عرفان عملیخاطراتی از ساده زیستی حضرت آیت الله بهجت

در این بخش از گفت وگو، مطالب زیر از نظر می گذرد:

آیت الله بهجت راجع به فلسفه خواندن فرزند خویش چه نظری داشتند؟ نظر آیت الله بهجت در مورد عرفان علمی چه بود؟ توصیه حضرت آیت الله بهجت برای پیمودن مسیر عرفان عملی چه بود؟ کلام علامه جعفری درباره حضرت آیت الله بهجتحضرت آیت الله بهجت چه کتابهایی را برای مطالعه توصیه می کرد؟ نظر حضرت آیت الله بهجت در مورد بعد فلسفی و عرفانی علامه قاضی چه بود؟ چگونه سید علی آقا قاضی درس می گفت؟ نمونه ای از مخالفت ها با حضرت آیت الله بهجتامام خمینی از حضرت آیت الله بهجت درباره علامه قاضی می پرسیدماجرای اشکالات علامه طباطبایی به علامه سیدعلی آقا قاضینظر آیت الله بهجت درباره علامه طباطباییحضرت آیت الله بهجت درمورد فلاسفه معاصر صحبتی می کردند؟ فشارهای مخالفان فلسفه و عرفان به آیت الله بهجت

* آیت الله العظمی بهجت راجع به فلسفه خواندن فرزندشان چه نظری داشتند؟

- درباره فلسفه خواندن ما حرفی نمی زد. حتی ما به حد افراط هم می خواندیم. تمام دوره اسفار را که ۹ جلد است خواندم و ۱۴ سال طول کشید.

فلسفه را نزد علامه حسن زاده آملی و آیت الله جوادی آملی و مرحوم شهید مطهری خواندم. با این حال که به صورت افراط هم می خواندم ایشان فقط از اینکه من دنبال کلام دیگران باشم، یکبار اظهار نظر کرد.

ولی مخالفتی با این کارها نداشت. کلا با دانستن علم مخالفتی نداشت. من ریاضیات و ستاره شناسی می خواندم و ایشان مخالفتی نداشت. بسیار از دانستن و علم، خوشش می آمد.

رشته اصلی و تخصصی من فلسفه و عرفان بود. ۱۸ سال فلسفه و حدود ۸ سال عرفان خواندم. پدرم تنها مطلبی که درمورد تحصیل من در این رشته می فرمود این بود که چرا اینقدر عمر صرف می کنی که دیگران چه گفته اند؟ خودت چه می گویی؟

من زمانی که در این زمینه صرف می کردم، چند برابر هم کلاسی هایم بود تا همه علومی را که در این کتب هست، در حضور استاد بگذرانم. لذا پدرم فقط به خاطر اینکه خیلی از وقتم را برای این موضوع صرف می کردم، اعتراض داشت.

پدرم یک سوم من، وقت صرف فلسفه کرده بود ولی هرگاه مشکلی داشتم برطرف می کرد

حضرت آیت الله بهجت، شاید نسبت به من یک سوم وقت، صرف این موضوع کرده بود ولی چون هدفمند بود، اشکالات بنده را که سه برابر ایشان وقت صرف کرده بودم را جواب می داد.

هرگاه مشکلی داشتم، ایشان حل می کرد و در مقام نظریه پردازی نیز خیلی قوی تر از من بود.

چنین افرادی چون هدفمند کار انجام می دهند، قوی تر شده و زودتر به نتیجه می رسند.

خداوند به انسان می فرماید: بشر تو خیلی به دنبال علم هستی ولی همه اینهایی که تو داری فرضیه است و صد در صد علم به دست تو نیامده؛ « وَمَا أُوتِیتُمْ مِنْ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِیلاً… » و هنوز خیلی کم داری. چیزی به دست نیاورده ای. اگر علم می خواهی، در اتصال به من بدست می آوری.

چطور اگر این لامپ را خاموش کنیم دیگر نه خود لامپ روشن است و نه می تواند به ما روشنایی دهد، چون کلید اتصالی که ما قطع کرده ایم، ارتباط لامپ را از منبع تولید الکتریسیته قطع کرده است.

وقتی به آن منبع متصل است، نور پیدا می کند و نه تنها نور پیدا می کند بلکه منور هم می شود و نور هم می دهد.

ما نیز اگر به مبدأ هستی متصل شویم، نه تنها برای خودمان بلکه برای دیگران نیز می توانیم مفید باشیم. چنین افرادی سعی کرده اند که خودشان را به آن حقیقت وصل کنند لذا در اتصال به آن حقیقت، علم بیشتری به آنها افاضه می شود.

خداوند می فرماید ما حکمت را به لقمان آموختیم. یعنی لقمان سر کلاس رفت و چیزی آموخت؟ خیر. بلکه در اثر اتصال به مبدأ اصلی، منوهایش باز شد و علم را گرفت.

* نظر آیت الله بهجت درباره عرفان علمی چه بود؟

- پدرم فلسفه را مقدمه معرفت می دانست اما به خواندن عرفان علمی مقید نبود. البته ایشان مخالف هم نبود.

مقید نبود که حتما انسان باید عرفان علمی یا نظری را بخواند و در آن صاحب نظر شود. می فرمود داشتن یک مقدار اطلاعات درباره عرفان علمی لازم هست اما بایدی وجود ندارد.

دانستن کتب عرفای بزرگ را نیز توصیه می کرد.

عرفان نظری به این صورت کلاسیک چند سالی است که بیشتر مطرح است و قبلا به این صورت نبود. پدرم مخالفتی با خواندن عرفان علمی نمی کرد اما از اینکه این موضوع به صورت بت شود هم خوشش نمی آمد. می فرمود اینها ابزارند برای حرکت و بت نیستند.

اینکه خیلی ها می خوانند و اصرار دارند که ما این مطالب را می دانیم و دانا هستیم و… را هنر نمی دانست.

دانستن هر دانش دیگری نیز همین طور است. فقه و اصول و کلام هم همینطور است مانند فیزیک و شیمی دانستن است.

مهم این است که تو چه داری؟ تو چه یافتی و کجا رفتی. مثل این است که بگویی من آنم که رستم بود پهلوان. خود تو چه کرده ای؟ مهم این نیست که هرچه دانشمندان دیگر یافته اند در دست تو باشد.

خودت کجای عالم هستی و چه چیز را به دست آورده ای.

تعابیری داریم که به این موضوع اشاره می کند:

گیرم تو خَری علم چه باریست بدوشت / در گِل چو فتاد این خَر و این بار چه داری؟

در خود قرآن نیز این تعبیر وجود دارد که فوقش مانند چهارپایی هستی که باری را حمل می کنی « کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفارا» .

فرض کن همه کتب را دانستی، از خودت چه می جوشد؟ آن جوشیدن انسان است که اثر بخش است.

پدرم آن جوشش را می خواست و با آن جوشش در انسان کار داشت. موافق این جوشش بود و با زیاد وقت صرف این مطالب کردن و بت کردن آنها موافق نبود.

* توصیه حضرت آیت الله بهجت برای پیمودن مسیر عرفان عملی چه بود؟

در عرفان عملی دو طریق وجود دارد. یک طریق، نظریه ایست که به علامه سید علی آقا قاضی هم نسبت می دادند و آن این است که اگر انسان نصف عمر را صرف این بکند که به استاد برسد، نصف راه را رفته است.

حضرت آیت الله بهجت این نظریه را نداشت. شاید اغلب اساتید همان نظر اول را دارند.

الآن خیلی ها به عنوان استاد مطرح هستند ولی خبری از این مطالب ندارند. آنهایی که خبر داشتند، حاضر نمی شدند بگویند داریم و آنها که نداشتند، می گفتند داریم. این معنا ندارد که خدا بشری را که آفریده و تشنه کلاسی است، حالا بری رسیدن به این کلاس برایش معما هم بگذارد.

توصیه مهم و کلیدی آیت الله بهجت برای عرفان عملی و سیر و سلوک

حضرت آیت الله بهجت دقیقا راه دیگری را پیموده بود. پدرم با استاد شروع نکرد بلکه با استاد تمام کرد. این یافته ایشان بود و می فرمود: ترک معصیت به دقت و نماز اول وقت، کافی است تا انسان به بالاترین مقامی که برای او امکان دارد برسد. به همین سادگی و از بس این ساده است، کسی باور نمی کند.

یادم هست سال ۷۵ دو تا خانم آمده بودند جلوی منزل و با عبارات ادبی بسیار قوی و لطیفی نوشته بودند که ترک معصیت برایم مسئله ای نیست و این راهها را پیموده ام ولی دنبال آب می گردم و به سراب می رسم. چه کنم؟

پدرم برایشان نوشت: ترک معصیت یک کمین گاه نشستن دائم می خواهد و اگر آن به نتیجه برسد، نتیجه می دهد.

این تجربه خود حضرت آیت الله بهجت بود و می فرمود آقای قاضی در اواخر عمر که مثلا هشتاد سال عمر کرده بود به این نتیجه رسید و گفت ترک معصیت و نماز اول وقت برای رسیدن به مقامات عالیه کافیست.

پدرم می فرمود من این نظریه استاد را جرأت نکردم برای هم کلاسی های خودم نقل کنم. به دلیل اینکه صد در صد با حرف قبلی و برنامه های سی چهل ساله استاد منافات داشت.

چیزی نگفتم تا اینکه حرف خود به خود پراکنده شد و من نیز گفتم بله من این موضوع را از ایشان شنیدم. دوبار هم شنیدم.

پدرم خودشان نیز از همین راه رفته بود. البته من از پدرم این انتظار را داشتم که یک روز قبل از رحلتش تجربیاتش را برایم بگوید. چون معمولا عرفا این کار را می کنند و لحظات آخر می اندیشند که دیگر دکان بسته می شود و گفتن اینها دکانی نیست پس بگذار این تجربه برای فرزندم بماند. اما ایشان در این حد نیز از خودش نمی گفت و این حسرت را بر دل ما گذاشت.

کلام علامه جعفری درباره حضرت آیت الله بهجت

علامه جعفری سال ۶۳ با همان لهجه ترکی غلیظ به من گفت پدرت تا هست نه می شناسی اش و نه می گذارد که بشناسی. وقتی از تو گرفتند، آن وقت می فهمی.

وقتی پدرم از دنیا رفت تازه برایم بابی باز شد. بعد از رحلت ایشان یکی از بزرگان صدایم کرد و فکر کردم که می خواهد تسلیت بگوید.

من بعد از رحلت حضرت آیت الله بهجت عصبی شده بودم و تارهای صوتی ام مشکل پیدا کرده بود و نمی توانستم حرف بزنم. به آرامی به ایشان گفتم آقا صدا نیست فقط تصویر هست آن هم ممکن است بعد از رفتن پدرم برود. ایشان اشاره کرد نزدیکش شدم و گفت رازی از پدرت پیش من هست بگذار تا دفن نشده آن را به تو بگویم.

۵۰ سال قبل در نجف، استاد بزرگ، مرحوم قوچانی به من گفت سرّ اینکه آقای بهجت از همه هم کلاسی هایش فاصله گرفت و ممتاز شد یک چیز بود. همه تازه شروع کرده اند ولی آقای بهجت سالها قبل از اینکه به سن بلوغ برسد، کار کرده بود. ایشان در اثر عبادت سالها قبل از بلوغ چشمش باز شده بود و معصیت را می دید و مرتکب نمی شد.

او دوران قبل از بلوغ را که معصیت برای انسان نوشته نمی شود و تکلیفی نیست، به سلامت گذرانده بود. این دوران را با عصمت و پاکی گذرانده بود و در دوران نوجوانی حفظ کرده و ادامه داده بود. لذا معصوم بود و معصوم ماند. همه پله به پله می رفتند و او چون سبکبال بود، پرواز کرده بود.

معصیت را می دید و مرتکب نمی شد. این دیدن معصیت را ما نمی فهمیم چون درکی از آن نداریم و باید با علم شهودی به آن رسید. پدرم در خودش فرو می رفت و این در خود فرو رفتن ها مقدمه بسیار بزرگی برای پرواز انسان است. اما الآن همه خودشان را سرگرم می کنند و یک ساعت بیکار نمی مانند که فکر کنند.

جایی که علم نداری برای خدا بایست

من واقعا ندیدم پدرم یک دقیقه عمرش را مفت هدر بدهد. هرگز ندیدم، حتی وقتی بلند می شد تا چند قدمی برود و کتابی را بیاورد، برای همان چند قدم و لحظاتی که می گذشت، برنامه داشت و نمی گذاشت مفت برود. نظر دیگری که ایشان داشت این بود که باید برنامه داشت که هر شب پاک سازی کرد و حساب اعمال را داشت.

حضرت آیت الله بهجت می فرمود اگر انسان جایی را که صدر در صد علم دارد، حرکت کند و جایی که مطمئن نیست، برای خدا بایستد، غیر ممکن است خدا او را وابگذارد. یقینا خدا او را به هدف می رساند.

همیشه این عبارت لطیف را به کار می برد که استاد، شخص نیست. شخص یک واسطه است. استاد اصلی علم است و خدا برای رساندن این علم به انسان هزار و یک راه دارد. پدرم غیر قابل تصور می دانست کسی منتظر خدا باشد و خدا جواب ندهد.

* حضرت آیت الله بهجت چه کتاب هایی را برای مطالعه توصیه می کرد؟

ایشان توصیه می کرد کتابهایی که در زدودن این نفسانیات در انسان موثر است خوانده شود. مانند کتاب « معراج السعاده» مرحوم نراقی و کتاب « جهاد نفس» مرحوم حر عاملی و یا به طلاب توصیه می کرد روایاتی که درباره مبارزه با نفس در « وسائل» هست را بخوانند.

امسال تقویمی چاپ شده به نام « العبد» که با همکاری بعضی همکاران دفتر بوده و در هر روز یکی از این احادیث را کار کرده اند.

حضرت آیت الله بهجت همیشه می فرمود سعی کنید روزی یک حدیث را در خود پیاده کنید. همت هم اصل مهمی است. اگر انسان این همت را به خرج دهد، موفق است.

* نظر ایشان درباره بعد فلسفی و عرفانی علامه قاضی چه بود؟

درباره آقای قاضی، پدرم کمتر حاضر می شد صحبت کند. چون صحبت از ایشان را به نوعی تعریف از خودش می دانست.

به هر حال اینکه استاد ما چنین بود و چنان می کرد یعنی ما هم… . اصولا این حرفها و کارهای دیگران در وجود پدرم اصلا نبود.

در دورانی که طی کرده بود، عرفا در جامعه بسیار مطرود بودند؛ چون منیّت و کبریایی نداشتند. جامعه می دانست که حق حکومت و ولایت و حقیقت مال اینهاست و برای اینکه جایگاه اینها را بگیرد، در تبلیغات خود علیه اینها بود. عرفا زمینه ای برای بروز پیدا نمی کردند.

چگونه سید علی آقا قاضی درس می گفت؟

سید علی آقا قاضی نیز منزلشان در گوشه ای بیرون شهر بوده و حتی بزرگان، به افراد توصیه نمی کردند که نزد ایشان بروند، چه رسد به بقیه.

بقیه مردم هم به خاطر تبلیغات مسمومی که شده بود، مخالف بودند. در کوچه پس کوچه های بیرون شهر جلسات خود را تشکیل می داد که کسی متوجه نشود.

با نور یک چراغ کوچک که گاهی همان را خاموش می کردند و در تاریکی درس می دادند.

جلسات آقای قاضی در تاریکی بوده و فقط برای خواندن عبارتی یک چراغ کوچک روشن می کردند و حتی یکدیگر را درست نمی دیدند.

گاهی مخالفت افراد در حدی بوده که مثلا یک بچه دبستانی بخواهد سر علم با یک استاد دانشگاه تسویه کند و او را قانع کند که فلان علم ثمره ندارد. یک بچه دبستانی چه می خواهد بگوید؟

نمونه ای از مخالفت ها با حضرت آیت الله بهجت

حتی این مخالفت ها در مقابل پدرم نیز بود. یک بار مشهد بودیم و طلبه ای که یک سال یا دو سال بود تحصیل می کرد، آمده بود با پدرم بحث کند و مسئله را با آقا تسویه کند.

این طلبه که مثلاً سال دوم بود آمده بود در مورد فلسفه و عرفان، مسئله را قطعی کند و بحث کند و پدرم را قانع کند. چون معمولا بچه ها را پر می کردند و بیشتر از بزرگانشان جان فدایی می کنند. به این صورت حمله می کردند.

امام خمینی از حضرت آیت الله بهجت درباره علامه قاضی می پرسید

پدرم می فرمود من وقتی وارد ایران شدم، اصلا بنایم بر این نبود که از استادم چیزی نقل کنم. نمی دانم چه کسی مرا به این حرفها معرفی کرد. بله اوایل که من آمده بودم دائما آقای خمینی می آمد و از استاد ما می پرسید. از اخلاق و خصوصیات و نظریات و حرفها و مطالب آقای قاضی سؤال می کرد.

اوایل کنجکاو شدم که چرا آقای خمینی اینقدر اصرار دارد از استادم بگویم. بعدها دیدم خود ایشان هم مقداری در این وادی هست، برایش گاهی مطالبی می گفتم. گمان می کنم که ایشان لو داده باشد (چیزی به دیگران بروز داده است) .

افرادی مثل پدرم می خواستند مخفی کنند که مثلاً من این دوره را دیده ام. چرا که جامعه پذیرا نبوده و آمادگی این حرکت را نداشته است.

لذا ایشان مایل نبود از آقای قاضی صحبت کند. ایشان صحبت هم می کرد فقط می فرمود بله استاد ما، می فرمود پیشینیان ما در این مراحل تا چه مقداری حرکت کرده بودند و من در این مراحل چه مقدار از آنها گذراندم و جلوتر رفتم. چیزهایی را یافتم که آنها نیافته بودند. پدرم در همین حد از آقای قاضی صحبت می کرد و از بعد فلسفی یا عرفانی چیزی نمی گفت.

عقل در مقام عرفان، انسان را محجوب می کند

فلسفه با عقل سر و کار دارد و عقل به معنای عقال بوده و پابند است. در عرفان، این عقل ره زن می شود و جلوی انسان را می گیرد و انسان هر چیز را می خواهد ببیند با عقل جور در می آید و با این چارچوب می سنجد و به همین خاطر از پرواز جا می ماند.

فرض کنید به کسی می گویند اگر به بام بروی و این مراحل را انجام دهی، می توانی پرواز کنی. این انسان با چارچوب عقل خود می سنجد که آیا من اینقدر انرژی دارم که از زمین کنده شوم؟ وزن من این مقدار است و اندازه بال من این مقدار است و نیروی زمین این میزان هست و… این انسان تا این فکرها را کند، بقیه پرواز کرده اند و او همین جا مانده است.

عاقل به کنار جوی بی پل می گشت/ دیوانه پا برهنه از جوی گذشت

ماجرای اشکالات علامه طباطبایی به علامه سیدعلی آقا قاضی

پدرم می فرمود علامه طباطبایی در محضر استاد آقای قاضی دائما نقد و ایراد می کرد؛ دائما اشکالات می کرد. اشکالات در آنجا هم معمولا برهانیست، یعنی فلسفی و نظریست. خود مرحوم علامه طباطبایی نیز نقل کرده که فلسفه من خدمت آقای قاضی پخته شد. پدرم می فرمود زمان زیادی از جلسه را بحث اینها می گرفت.

به عمرم در محضر استاد سؤال نکردم، اما سؤالی در دلم نماند که از استاد جواب نشنوم

حضرت آیت الله بهجت همین جایی که شما نشستید، نشسته بودند و یکی از علمای بزرگی که الآن هست، به دیدن ایشان آمده بود. این آقا همیشه به شیوه های مختلف از پدرم می پرسید آیا شما به محضر حضرت ولی عصر (عج) می رسید؟

پدرم می فرمود اینها را نپرسید همه ما به محضر ایشان می رسیم و ایشان را می بینیم ولی شاید متوجه نباشیم.

این دفعه ایشان از پدرم سؤال کرد شما در محضر حضرت ولی عصر (عج) چه سؤالاتی را مطرح می کنید؟ پدرم فرمود ما همین جا هم در محضر اساتیدمان سؤال نمی کردیم. آنها که خودشان می دانستند و نیاز به سؤال ما نبود. هرچه را خودشان صلاح می دانستند، می گفتند. منظورشان این بود که وقتی استاد به باطن من احاطه دارد، من چرا سؤال بپرسم.

پدرم می فرمود بعضی ها در محضر استاد سؤال می کردند ولی به عمرم در محضر استاد سؤال نکردم، اما این را هم بگویم که سؤالی در دلم نماند که جواب نشنوم و استاد جواب ندهد. سؤال درون من بود و استاد جواب می داد.

بعد پدرم لبخندی زد و فرمود حتی چند بار شد که استاد آقای قاضی اظهار کرد: و اما سؤال فلانی… و اسم بنده را آورد. من سؤالی نپرسیده بودم ولی ایشان خود احاطه داشت و پاسخ می گفت.

یکبار هم در کلاس، علامه طباطبایی کنار من نشسته بود و به من گفت تو که حرفی نزدی، استاد جواب سؤال تو را می دهد و من چیزی به او نگفتم.

یعنی پدرم در سن بیست و چهار، پنج سالگی، اینقدر رازدار است که حتی به هم شاگردی خود نمی گوید که استاد سؤال درونی مرا جواب می دهد.

لذا پدرم در زمینه عرفان عملی نیز برخلاف تمام هم شاگری هایش بود و با استاد تمام کرد نه اینکه با استاد شروع کند. درحالیکه همه با استاد آقای قاضی شروع کردند.

ایشان وقتی خدمت استاد رسید، خیلی از مراتب را سیر کرده بود و شاید ده سال یا بیشتر کار کرده بود و جالب است که استاد را نیز به ایشان می رسانند نه اینکه خود به دنبال استاد برود.

واقعا وقتی انسان به این ظرفیت و استعداد می رسد، خداوند مسیر را برای او باز می کند. لذا پدرم با استاد پایان نامه نوشت و استاد پایان بخش بود نه شروع کننده.

* از تدریس عرفانی علامه قاضی چیزی نمی فرمود؟

آقای قاضی تدریس عرفان علمی داشته و بعضی از رفقای پدرم چندین جلسه متفاوت در حضور استاد بعضی از کتب را می آموختند.

پدرم آن زمان در آن درس ها شرکت نکرد چون درس های دیگر را باید پایان می داد و پدرم می خواسته هر دو بعد را داشته باشد، هم بعد علمی را در حد اعلی نگه می داشت و هم بعد عرفانی را به بالاترین سطح می رساند.

هنر پدرم در این بوده که این دو هیچگاه مزاحم یکدیگر نبوده اند. من آقایی را دیدم که می گفت ما پیش آقای قاضی، فتوحات مکی می خواندیم.

آیت الله بهجت می فرمود: خدا می داند علامه طباطبایی چه سختی هایی را تحمل کرد

* پدرتان درباره فلاسفه معاصر هم صحبتی می کردند؟

کسی که در فلسفه صاحب نظر بود، علامه طباطبایی بود که با حضرت آیت الله بهجت معاصر بود و با حوزه نیز مخالفت کرده بود و می خواستند درس ایشان را تعطیل کنند.

خیلی به ایشان فشار آوردند که فلسفه تدریس نکن و این کفریات چیست که می گویی؟ حوزه علمیه جای این کفریات نیست و اینجا شرف دارد و…

حضرت آیت الله بهجت بسیار با عظمت از مقاومت علامه طباطبایی تعریف می کرد. پدرم با لحن بسیار محکمی می فرمود در این جهاد، خدا می داند ایشان (علامه طباطبایی) چه سختی هایی را تحمل کرد. چه مراتبی را در این فشارها تحمل کرد و استقامت کرد. خدا می داند. در اوج فشارها، با عظمت مثل کوه استوار ماند و این نهضت علمی را در حوزه نگه داشت.

الآن اگر فلسفه را از حوزه بردارید، یک حوزه مطرود و بی سوادی می ماند که در خیلی جاهای دیگر هم هست و هیچ خاصیتی ندارد و مخالفان علامه طباطبایی نتوانستند پیروز شوند.

شاید علت آن همین بود که دور بعد از علامه که حضرت امام خمینی (ره) آمد و تا این اواخر چون خود ایشان مدرس فلسفه و علاقمند به فلسفه و عرفان بود، جرأت نکردند که اینجا بکوبند.

وگرنه اگر قدرت در دست همین ها می ماند، ریشه این موضوع را در مغز هر کسی که بود، در می آوردند به این بهانه که اصلا دانستن این کفریات برای تو ضرر دارد، همه را از بین می بردند.

در هر مذهبی قشریون و پوسته گراها، خطر بزرگی هستند. پدرم در مورد فلاسفه دیگر که معاصرند، حرف خاصی نمی زد. بله، ذاتا به اینها ابراز تمایل می کرد ولی در گفتار مطلب خاصی نداشت.

* نظر شما درباره مخالفان فلسفه و عرفان چیست؟

در حوزه ها برای کوبیدن فلسفه و عرفان، چکش های متفاوتی دست می گیرند. انحرافات گوناگونی را که در بعضی چیزها پدید آمده را به فلسفه و عرفان نسبت می دهند. مثلا نسبت های متفاوتی مثل کفر و… می دادند و موافقان فلسفه اینقدر محکوم می شدند.

این ضربه های متفاوتی که به اینها می زدند، باعث می شد که این افراد یا خیلی قوی و محکم شوند و با لشگر به میدان بیایند که اینها اغلب اگر عارف بودند، کمتر این کار را می کردند. یا باید این افراد در لاک خود فرو می رفتند که این لاک ها نیز متفاوت بود و آقای قاضی در شدیدترین آنها بود و حتی در تاریکی خارج از شهر درس می داد.

حضرت آیت الله بهجت می فرمود: کسی نزد یکی از علمای نجف رفته و گفته بود که من شاگرد مرحوم غروی کمپانی هستم. آن عالم در جواب گفته بود آن درویش را می گویی؟ ! با اینکه فلسفه خواندن با درویشی از زمین تا آسمان فرق دارد. آن استاد با شنیدن این حرف گفته بود از درویشی چیزی به من نمی چسبد مگر همین درس فلسفه ای که می دهم.

تلاش آیت الله بهجت برای ادا کردن حق یک کتاب فلسفه

پدرم از همان درسی که ایشان در فلسفه داده بوده، جزوه ای دست شوهر خواهر حضرت آیت الله خامنه ای دیده بود و این شوهر خواهر آیت الله خامنه ای بسیار خوش استعداد بوده و قبل از اینکه فرزندی داشته باشد، جوان مرگ می شود.

ایشان این جزوه را از یکی از شاگردان استاد گرفته بود.

پدرم خیلی آن جزوه را پسندیده بود که فرمول همه مطالب در آن به تمامیت مطرح شده بود.

این عبارت حضرت آیت الله بهجت بود که می فرمود: کتاب منظومه حاج ملا هادی سبزواری را مثل اشارات ابن سینا، با برهان و دلیل و بسیار قابل استفاده آورده بود و خیلی تعریف می کرد.

پدرم خیلی به دنبال آن جزوه گشت ولی مثل اینکه در حمله ای که عراقی ها کرده بودند، از بین رفته بود و آثاری نمانده بود و خیلی برای پدرم ناراحت کننده بود.

حتی در بین کتابهای خود آن مرحوم نیز گشتند و پیدا نشد. یعنی حضرت آیت الله بهجت این قدر علاقه داشت که کسی حق این کتاب فلسفه را ادا کند ولی تظاهر نمی توانست بکند. با این حال دست بردار نبود.

مخالفان فلسفه فشار می آوردند که چرا آیت الله بهجت به فلان عارف ناسزا نمی گوید!

حرف های حضرت آیت الله بهجت را که ببنید، ایشان چیزی از فلسفه تظاهر نمی کرد و فقط به فلاسفه یا عرفا فحش نمی داد! تازه با اینکه رفتار ایشان اینگونه بود و فقط فحش نمی داد؛ کارها به سر آیت الله بهجت درآوردند و فشارهای زیادی متحمل می شد.

مخالفین فلسفه فشار می آوردند که چرا حضرت آیت الله بهجت به فلان عارف، فحش نمی دهد! چرا نمی گوید او کافر است.

حتی همین عوام الناس و طلبه های معمولی که درس زیادی نخوانده بودند، این طور بودند. همین الآن در مشهد هنوز حکومت با آنهاست و کمتر کسی می تواند با آنها مخالفت کند.

این شایعات حتی بعد از رحلت حضرت آیت الله بهجت ادامه داشت. یکی از این افراد در لندن مصاحبه می کند و حکم به کفر ایشان می دهد که چرا آیت الله بهجت با فلان عارف خوب بوده است.

حتی پدرم اظهاری درباره آن عارف نمی کرد. حتی وقتی درمورد آن عارف از ایشان سؤال می پرسیدند، می فرمود من موظف نیستم عقاید کسی را که ششصد سال پیش زندگی می کرده، کنکاش کنم و ببینم عقایدش چه بوده و تازه هم این مسئله ای نیست که وقتی من از دنیا رفتم یقه مرا بچسبند که نظر تو در مورد او چیست.

کسی از من نخواهد پرسید تو چرا دنبال عقاید و نظر فلان کس نرفتی تا ببینی او نظرش چیست.

نکته ای لطیف از دوستی با امام خمینی (ره)

پدرم می خواست از اظهار نظر فرار کند و ذاتا نیز کم اظهار نظر می کرد و می فرمود اولین مرحله اظهار نظر درباره دیگران، این است که انسان از خودش غافل شود. مگر اینکه صفات پسندیده یا برخورد لطیف و یا کمال هرچند کوچک را می دید که نقل می کرد وگرنه در مورد افراد خصوصا اگر زنده بودند، حرفی نمی زد.

مثلا درباره حضرت امام (ره) با اینکه خیلی با هم دوست بودند، ولی اظهار نظر نمی کرد. وقتی ما خیلی اصرار می کردیم، نکته لطیفی می گفت. از ایشان می پرسیدیم حضرت امام (ره) در عرفان عملی هم کار کرده بود؟ پدرم می فرمود: بله. می پرسیدیم چه کار کرده بود؟ آیا یک اربعینی را طی کرده بود؟ پدرم می فرمود: بله.

گفتم شما از ایشان چیزی بگویید. پدرم فرمود: یک دفعه منزل ایشان مهمان بودیم و خورشت قورمه سبزی آورده بود و خودش نخورد. من پرسیدم برای چه نمی خوری؟ گفت: خیلی دوست دارم، می خواهم نخورم. چون خیلی این غذا را دوست دارم، می خواهم نخورم. حضرت آیت الله بهجت در این حد نقل می کرد ولی بقیه چیزها را حاضر نبود نقل کند.

* به عنوان آخرین سؤال، درباره علامه حسن زاده آملی که در درس فلسفه ایشان شرکت کرده اید، صحبتی دارید؟

ایشان یک عمر تمام انرژی خود را صرف تحصیل انواع علوم کرده است. من بین سالهای ۵۰ و ۶۰ بود که حساب می کردم، دیدم ایشان در ۱۷ رشته فوق تخصص داشت و مسلط بود. آن موقع ظاهر ایشان سالم نشان می داد ولی باطن ایشان، همه نیروهایش مصرف شده بود.

ایشان خودش هم اظهار می کرد که من رعایت این تن را نکردم و این بدن، دیگر همراهی نمی کند.

ایشان می گفت ما با پول مختصری که داشتیم، مقداری از این حلواهای بی کیفیت تهیه می کردیم و می خوردیم و این غذای ما بود. فقط درس می خواندیم و نیروها از دست رفته است.

علامه حسن زاده آملی از این جهت بی نظیر هستند. کسی مانند ایشان که عمر را در انواع علوم و در این تعداد رشته صرف کند، نداشتیم.