چرا «بوق سگ» ؟ !

به گزارش پارس ، به نقل از فرهنگ اصطلاحات فارسی بطور کلی بوق سگ از اصطلاحاتی ست که کمتر کسی ریشه آن را به یاد دارد. کاربری آن تا دیر وقت کار کردن است.

برخی بر این گمانند که به جای عبارت" بوق سگ" به کار بردن" بوی سگ" درست‎ تر است. استدلال آنها اینست که چون در اواخر شب رفت و آمد انسان‎ ها در معابر کمتر می شود و به تبع آن تردد حیواناتی مانند سگ برای یافتن غذا بیشتر خواهد شود و این حیوان از خود بویی و نشانی به جا می گذارد، لذا به این زمان از شب که بسیار دیرهنگام است، بوق سگ می‎ گویند.

اما با اندک جستجویی می‎ توان دریافت که عبارت" بوق سگ" صحیح تر است؛ چنانکه در لغتنامه دهخدا نیز این عبارت به شکلی که ذکر شد، ضبط شده و معنای آن" نزدیکی‎ های صبح" تعبیر شده است.

ریشه عبارت" بوق سگ" به بازار برمی گردد. بازارهای ایرانی از دو گذر بزرگ عمود بر هم ساخته می شد که در میانه بهم رسیده و « چهارسوق» بزرگ را می ساخت. بازار بسته به بزرگی و کوچکی اش و بازاریانِ آن می توانست چندین چهارسوق کوچک نیز داشته باشد. اما ورودی و خروجی این بازارها تنها از دو سر گذرهای اصلی آن بود. بنابراین بازارهای ایرانی چهار مدخل داشت که در دو سر شاخه اصلی بود و با درهای بزرگ چوبی بسته می شد.

حفاظت از این بازارها کاری درخور توجه بود. اگرچه هر دکان با دری چوبی بسته می شد، اما این درها از امنیت خوبی برخوردار نبوده و به سادگی می توانست شکسته شود. از این رو امنیت بازار به درهای اصلی و نگهبان بازار وابسته بود. این نگهبانان از سر شب (دم اذان مغرب) تا بامداد روز دیگر (پس از اذان صبح) باید از بازار پاسداری نموده و همواره درازای بازار را گشت می زدند. از آنجا که بازار، بزرگ بود و بازبینی همه جای آن نشدنی، نگهبانان، سگانی درنده و گیرنده به نام « سگ بازاری» داشتند.

این سگان بجز از مربی خود به سوی هر جنبده ای دیگر یورش برده و پاچه می گرفتند. از این رو با برچیده شدن دامن آفتاب و بسته شدن درهای بازار و پیش از رها شدن سگ‎ های بازاری، نگهبانان در بوقی بزرگ که از شاخ قوچ ساخته می شد و صدایی پرطنین و گسترده داشت می دمیدند تا همه از باز کردن سگان و رها کردنشان در بازار آگاه گردند و زودتر حجره ها را تعطیل کرده و از بازار خارج شوند. به این بوق که سه بار با فاصله زمانی مشخصی نواخته می شد « بوق سگ» می گفتند. این بود که مشتری آخر شب نیز خونش پای خودش بود! یعنی کسی که با شنیدن بوق سگ از بازار بیرون نرفته هر آن ممکن است سگان درنده بازاری به وی بتازند.

امروز اگر کسی تا دیروقت به کار بپردازد و یا دیر به خانه برگردد می گویند تا بوق سگ کار کرده یا بیرون از خانه بوده است. همچنین کسانی را که زود برمی آشوبند و پیش از پرس و جو و یافتن حقیقت به پرخاش می پردازند، سگ بازاری می گویند که توان بازشناختن دزد از بازاری را نداشته و بی‎ خود پاچه دیگران را می گیرد.