توجه رهبری چه‌قدر متولیان را به تلاش واداشت؟

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، جمله ی بالا نوشته ی مقام معظم رهبری پس از بازدید ایشان از شهر تاریخی توس، حدود ۱۷ سال قبل، یعنی سال ۱۳۷۵ است؛ بازدیدی که به دنبال آن بسیاری از دستگاه های دولتی موظف شدند برای رسیدگی به بزرگترین شهر تاریخی ایران، آستین ها را بالا بزنند؛ آستین هایی که برخی تا نیمه بالا رفت و برخی حتا یک تا هم نخورد، تا خیال « توس» و دوست داران فردوسی را قدری آرام کند.

به دنبال سفر مقام معظم رهبری به توس، عالی ترین مرجع فرهنگی کشور، یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی هم خود را موظف دانست که کاری برای توس انجام دهد. بنابراین تشکیل « شورای احیای مجموعه ی فرهنگی - تاریخی توس» در اواسط سال ۱۳۷۸ در دستور کار این نهاد قرار گرفت، تا برای احیای توس سیاست گذاری کند و دولت نیز برای این اقدام، اعتبارات لازم را اختصاص دهد.

در آن زمان وظایف این شورا، بررسی و تعیین سیاست های کلی در زمینه ی احیای مجموعه ی فرهنگی - تاریخی توس و آرامگاه فردوسی، بررسی، تصویب و تعیین اولویت ها و پیشنهادهای ارائه شده از سوی ستاد برنامه ریزی و هماهنگی این مجموعه و نظارت بر حسن اجرای برنامه های مصوب تعیین شد و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان رییس شورا، رییس سازمان برنامه و بودجه، وزیر مسکن و شهرسازی، استاندار خراسان، قائم مقام تولیت آستان قدس رضوی، نماینده ی مجمع نمایندگان استان خراسان در مجلس شورای اسلامی، رییس سازمان میراث فرهنگی کشور به عنوان دبیر شورا موظف به بررسی و پیگیری این اقدامات شدند.

ولی بعد از پیگیری هایی که برخی دوست داران این شهر تاریخی در آن زمان انجام دادند، پس از تصویب این مصوبه، مسوولان استان خراسان رضوی و سازمان میراث فرهنگی اهتمام جدی و پیگیری های لازم را در این زمینه نداشتند و این مصوبه نیز به بایگانی فراموش شده ها پیوست.

پس از آن بود که مشکلات این شهر تاریخی، نه تنها کمتر، که چند برابر شد. تصویب مصوبه های بی شمار برای توس، تأکید بیشتر بر نصب دکل های توس پشت آرامگاه فردوسی که این محوطه ی تاریخی را از نظر منظری با مشکل روبه رو کرد، ادامه ی ساخت وسازهای بی رویه ی مجاز یا غیرمجازی که باعث نابودی بافت تاریخی این منطقه ی تاریخی شد، یا حتا گازکشی در شهر تاریخی توس، که باعث شد همه ی ساخت وسازهایی که روزی قول داده شده بود تا عرصه ی باستانی این شهر را ترک کنند، ماندگار شوند. سال ها روال به همین صورت ادامه یافت و هشدارها از سوی کارشناسان و دوست داران میراث فرهنگی راه به جایی نبردند.

سرانجام، توجه دوباره ی مقام معظم رهبری به این شهر تاریخی، امید به دل ها تاباند. این بار از طرف دفتر مقام رهبری، یکی از مهمترین بهانه های متولیان و مسوولان بزرگترین شهر تاریخی کشور، یعنی کمبود اعتبار برطرف شد، دی ماه ۱۳۹۰ تصویب شد تا اعتباری معادل ۳۰میلیارد ریال به این منطقه اختصاص یابد و سرانجام در مهرماه ۱۳۹۱ ابلاغ شد تا بهانه ها برای کمک به این بافت تاریخی از بین ببرد و مشکلات این مجموعه و آرامگاه فردوسی برطرف شوند.

در آن زمان با ابلاغ این اعتبار، مسوولان میراث فرهنگی به بررسی اولویت ها برای سامان دهی توس پرداختند و سرانجام اعلام شد که توس مرمت می شود.

تکمیل سنگ فرش باغ آرامگاه، اجرای جدول گذاری و آسفالت بلوار پردیس، تکمیل تأسیسات الکتریکی و مکانیکی اجراشده ی داخل آرامگاه، اجرای روشنایی بلوار پردیس از سه راه فردوسی تا آرامگاه، احداث فاز اول سالن همایش، مرمت اضطراری بنای هارونیه و نورپردازی فضای سبز، تکمیل پروژه ی بلوار توس تا ورودی کشف رود، مرمت و بازسازی برج توس، محوطه سازی باغ آرامگاه فردوسی، فراخوان مطالعه و پژوهش چهره های شاخص شاهنامه، مهیا کردن امکانات دانشگاهی، ایجاد فضای ورزشی و احداث بازارچه از جمله برنامه ریزی ها برای هزینه کرد این اعتبار میلیاردی بود.

به گزارش ایسنا، در حالی که علاوه بر تصویب اختصاص اعتبار سه میلیارد تومانی یادشده برای توس، اختصاص اعتبارهایی مانند دومیلیارد تومان برای اقدامات فرهنگی، ۵ / ۱ میلیارد تومان بودجه ی عمرانی در دو تا سه سال گذشته، دومیلیارد و ۴۰۰میلیون تومان از بودجه ی ملی و استانی و یک میلیارد و ۱۶۰میلیون تومان از مصوبات سفر رییس جمهور به توس در سال گذشته تصویب شد. از یک سو، اختصاص چند درصدی این اعتبارات و از سوی دیگر، برنامه هایی که برای هزینه کرد این اعتبارات تصویب شده اند یا می شوند اهمیت ویژه ای دارند، آن هم برای جهانی کردن بزرگترین شهر تاریخی ایران.

هرچند با جست وجویی کوتاه در اینترنت، خبرهای زیادی با عناوینی مانند « توجه ویژه به منطقه توس» می توان پیدا کرد، اما با این وجود عناوینی مانند « توس در حال مرگ» پرتعدادتر از مطالب مربوط به رسیدگی به این منطقه ی تاریخی است.

از مهمترین مشکلات شهر تاریخی توس آن طور که مسوولان و دوست داران میراث فرهنگی می گویند، تملک اراضی تاریخی این محوطه بود که مردم را در امرار معاش با مشکلات زیادی روبه رو کرد و ساخت وسازهای غیرمجازی که در این منطقه باید جلوی آن ها گرفته می شد، هرچند هزینه کردن برای اقدامتی مانند اجرای روشنایی بلوار پردیس یا ایجاد فضای ورزشی و احداث بازارچه هم می تواند اهمیت داشته باشد، اما آیا ارزش آن بیشتر از تملک اراضی در دست مردم و نجات بخشی محدوده های تاریخی بود؟

از سوی دیگر، در طول سال های گذشته، مجلس در دو سال پیاپی مصوبه ای را در قانون بودجه لحاظ کرد که اراضی مورد نیاز دو اثر تاریخی شهر توس و قلعه ی فلک الافلاک خریده و آزادسازی شود، ولی باز هم مشخص نیست که این مصوبه در چه حد اجرایی شده است؟

یا زمانی که « سیدحسن موسوی» که در دور چهارم سفر استانی هیأت دولت به خراسان رضوی هنوز ریاست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور را برعهده داشت، در نشست با اعضای شورای روستاهای منطقه ی تاریخی توس، یکی از راهکارهای مهم برای رفع مشکلات چند ساله ی منطقه ی تاریخی توس را الحاق این منطقه به شهر مقدس مشهد دانست. هرچند خبر رسید که این مصوبه اجرایی شد، اما با این اتفاق نیز توس هنوز در بلاتکیلفی ماندن یا نابودی دست و پنجه نرم می کند.

با الحاق توس به مشهد می خواستند ظرفیت هایی در خارج از عرصه ی ۳۶۰ هکتاری شهر توس ایجاد کنند تا به موجب آن، بخشی از حجم کار موجود در این منطقه کمتر و امکان مدیریت بهتر فرهنگی و تاریخی بر آن فراهم شود، ولی چه اتفاقی افتاد؟ آیا مهمترین هدف برای نجات توس یعنی کنترل ساخت و سازهای غیرمجاز و ایجاد روستاهایی متناسب با شخصیت فردوسی و شأن بزرگان توس نتیجه داد؟

حتا مسوولان میراث فرهنگی هم یکی از مهمترین مشکلات در این بافت تاریخی را نبود برنامه ی مدون برای مدیریت این منطقه در میراث فرهنگی می دانستند. موسوی در آن جلسه تأکید کرد که اگر قرار است کاری برای منطقه ی تاریخی توس و آرامگاه فردوسی انجام شود باید تا پایان دولت دهم شکل گیرد. او همچنین از اعضای شورای روستاهای منطقه ی تاریخی توس و سرپرست وقت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی خواست که یک طرح مهندسی شده ی فرهنگی به عنوان مطالبات مردم توس تهیه و به دولت ارائه کنند.