برای طلبه‌شدن از خانه فرار کردم. . !

به گزارش پارس به نقل از فارس، آیت الله حسن ممدوحی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و از اعضای مجلس خبرگان رهبری است.

زندگی این استاد برجسته حوزه علمیه قم سرشار از تلاش های علمی و فرهنگی است. وی در سال های عمر خود بارها کتب درسی فقهی و اصولی از اول تا درس خارج را تدریس کرده است امّا با توجه به نیاز حوزه های علمیه به آشنایی با علوم عقلی و با سفارش آیت الله جوادی آملی، به تدریس علوم عقلی روی آورده است.

وی علاوه بر فعالیت های علمی و فرهنگی، اهل مبارزه است و در طول سالیان حکومت خاندان پهلوی از هیچ تلاشی در راه مبارزه با آن حکومت فروگذار نکرد که بر اثر آن، بارها مورد تعقیب و تهدید قرار گرفت. در اماکن و شهرهای گوناگون سخنرانی های تندی علیه رژیم شاه انجام می داد که گاه به دستگیری و بازداشتش می انجامید.

پدرم بازاری بود اما تألیفات علمی هم داشت

* به عنوان اولین سؤال بفرمایید کجا به دنیا آمدید و وضعیت خانوادگی شما در زمان کودکی چطور بود؟

بنده در سال ۱۳۱۸ در شهر کرمانشاه و در یک خانواده متوسط الحال به دنیا آمدم.

سبک زندگی خانواده ما صد در صد دینی بود، پدرم بازاری بود و تجارت می کرد اما درس خوانده بود و رسائل و مکاسب را مطالعه کره بود و تالیفاتی هم داشت. حدود ده - پانزده جلد کتاب نوشته بود که دو تا از جزوه های ایشان چاپ شده است.

ایشان بسیار آدم سخت کوش و مواظب زندگی بود الان هم همه فرزندان ایشان که تجارت می کنند به شدت مواظب مسائل مالی خود هستند.

پدرم مربی فوق العاده ای بود. به من می گفت که من هم پدر روحانی شما هستم هم پدر جسمانی شما. راست هم می گفت. وضعیت جامعه هم در دوران طاغوت خیلی وضعیت بدی بود و کرمانشاه هم از شهرهای مورد توجه طاغوت و مرکز ۳ سپاه بود و ظاهر شهر خیلی بی بند و بار و زندگی برای متدینین خیلی سخت بود.

آیت الله خوشوقت ذوق طلبگی را در من زنده کرد

* چطور تصمیم گرفتید به حوزه علمیه بروید؟

وقتی تحصیلات مدرسه ای ما تمام شد حدودا ۱۶-۱۷ ساله بودم که آیت الله خوشوقت یکی دو بار از تهران آمدند کرمانشاه و ایشان ذوق طلبگی را در من زنده کرد. با پدرم درباره طلبگی صحبت کردم اما ایشان مخالف بودند.

مرحوم آیت الله خوشوقت، هم بحث و هم حجره ای آیت الله حاج آقا مجتبی حاج آخوند از علمای کرمانشاه بودند. حاج آقا مجتبی حاج آخوند تابستان ها به کرمانشاه می آمد و ما با ایشان آشنا بودیم. ایشان دو سال متوالی آیت الله خوشوقت را با خود به کرمانشاه آورد. آن زمان آیت الله خوشوقت هنوز مجرد بود و تابستان ها حدود یک ماه، یک ماه و نیم در کرمانشاه می ماندند. ما عده ای از رفقا بودیم که خدمت ایشان رسیدیم. وقتی من ایشان را دیدم، احساس کردم که وضعیت شخصیتی ایشان با همه فرق دارد. حتی یک جلسه ای هم خدمتشان رسیدیم و سؤالاتی را مطرح کردیم، اما آن جلسه به سکوت گذشت. ما تعجب کردیم که ایشان چطور آدمی است و کنجکاوی ما سبب شد که بیشتر دنبال ایشان برویم. گاهی آن چنان در فکر فرو می رفت که تمام بدنش می لرزید.

ایشان در ملاقات هایی که داشت، صحبتی نمی کردند، مگر خیلی مختصر. ما به سراغ حاج آقا مجتبی حاج آخوند رفتیم و ایشان گفتند که آقای خوشوقت از خواص علامه طباطبایی و از شاگردهای عملی ایشان هستند. از همین رو ما با تمام وجود با ایشان مرتبط شدیم. ایشان یک ماه کرمانشاه بود و رفت. وقتی ایشان رفت، این هیجان روحی با ما ماند. باور کنید روزشماری می کردیم که دوباره تابستان شود و ایشان دوباره بیاید. ایشان سال دیگر هم آمد و به واسطه ایشان، من شخصاً وارد طلبگی شدم و ایشان به سر من عمامه گذاشتند.

پدرم می گفت یک عمر من روحانیون کرمانشاه را از لحاظ مالی اداره می کردم و خدمت می کردم، حالا تو بروی طلبه شوی و شخص دیگری به تو کمک کند؟ ! لذا از این نظر برای ایشان سخت بود که من طلبه بشوم ولی به لطف خدای ارحم الراحمین چنین مشکلی در دوران طلبگی من پیش نیامد.

البته گاهی اوقات دو روز چیزی برای خوردن نداشتم ولی چنین اتفاقی نیفتاد که از کسی تقاضای کمک کنم و آن عزت الهی بود که باعث شد من ازهیچ بازاری و هیچ مرجع تقلیدی درخواست کمک نکنم و با هیچ بیتی ابدا رابطه ای نداشتم در حالی که ما تمام بیوت علما را مقدس و عادل می دانستیم.

برای اینکه درس حوزه را بخوانم از شهر فرار کردم

* یعنی به سادگی وارد طلبگی شدید؟

خیر، برای اینکه درس حوزه را بخوانم، از شهر فرار کردم چون پدرم راضی نبود. فرارم از شهر این طور بود که یک آقایی بنام شیخ عبدالجواد جبل عاملی از طرف آقای بروجردی در کرمانشاه ساکن بودند که ایشان از لحاظ علمی در مرز مراجع بودند اما بسیار متواضع بودند ما خیلی به ایشان ایمان داشتیم و من هم دغدغه داشتم که اگر بخواهم فرار کنم پدرم از این کار راضی نیست.

برای اینکه پدرم راضی بشود من بروم قم و درس حوزه بخوانم چهل روز زیارت عاشورا خواندم ولی همچنان پدرم راضی نمی شد آخرش رفتم پیش آقای جبل عاملی استخاره کردم و نیتم این بود که من بروم قم یا نروم و پدرم که راضی نیست باید چکار کنم؟ این آیه آمد: « … وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا… » و از آن کس که قلبش را از یاد خودمان غافل ساخته‏ ایم، اطاعت مکن! (کهف/۲۸)

البته ایشان غافل از این مساله بود وگرنه در امور دینی واقعا مؤمن بود، لذا فرار کردم و رفتم قم.

برای پدرم خیلی سخت بود و رابطه اش را با من قطع کرد و نامه به ما نمی نوشت. من هم نامه می نوشتم فدایت گردم من الان کجا هستم و حجره ام کجاست، استادم کیست، ولی جواب نمی داد و مدت ها ایشان با من قهر بود.

به عشق طلبگی یک بار دیگر از خانه فرار کردم!

* گفتید پدر شما راضی نبود وارد حوزه شوید، بالاخره بعدا راضی شدند یا نه؟

تابستان سال بعد رفتم کرمانشاه، پدرم می گفت دیگر نباید قم برگردی و باید اینجا بمانی! تابستان که تمام شد دیدم انگار پدرم همچنان راضی به برگشتن من به قم نیست لذا دوباره فرار کردم.

ما همچنان درس را ادامه دادیم تا رسیدیم به شرح لمعه. پدرم بر شرح لمعه، عروة الوثقی و وسیله النجاة تسلط داشتند. روزی که رفته بودم پیش پدرم، کتاب لمعه را باز کرد و به من گفت این عبارت را بخوان! وقتی عبارات را صحیح خواندم، گفت: معلوم می شود خوب درس خوانده ای! و از آن زمان، به بنده اعتقاد پیدا کرد و آرام گرفت. حتی آمد قم و در حوزه ما چند شب ماند و آرام آرام خانه ای برای ما خرید و بعد مقدمات ازدواج ما را فراهم کرد و از همان وقت ایشان رابطه اش با ما خوب شد.

در حجره آیت الله خوشوقت مستقر شدیم

* حجره شما در قم کجا بود؟

ما سه نفر طلبه ای که از کرمانشاه آمده بودیم، به حجره آقای خوشوقت رفتیم. چون ایشان آن سال ازدواج کرد و حاج آقا مجتبی به کرمانشاه آمد. آقای خوشوقت متصدی کار ما بود و در هر هفته دو شب به قم می آمد و نقش پدری و تربیتی خویش را در خرد و کلان زندگی ما ایفا می کرد. حتی به قفسه کتاب ما نگاه می کرد و از برخی کتاب ها سؤال می کرد. این را که ما با چه کسی درس برویم، با چه کسی مباحثه کنیم، چه درسی برویم و چه وقتی درس برویم، با ایشان مشورت می کردیم. من حدود یازده سال در مدرسه حجتیه بودم.

با آیت الله نمازی و آیت الله خرازی هم بحث بودم

* در طول تحصیلات با چه کسانی هم مباحثه و هم درس بودید؟

با آقای رضا استادی و آقای سید محسن خرازی هم مباحثه بودیم و با هم درس آیت الله مشکینی و آیت الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی می رفتیم و بعد از اذان صبح و نماز با آقای خرازی یک مباحثه می کردیم و هنوز آفتاب نزده بود با آقای استادی مباحثه می کردیم، به طوری که اول آفتاب ما دو تا مباحثه کرده بودیم.

بعد از مباحثه اگر چیزی گیرمان می آمد به عنوان صبحانه می خوردیم و گرنه بدون صبحانه سراغ درس می رفتیم. حتی گاهی وقت نان خریدن هم نداشتیم.

کلید فلسفی آیت الله خوشوقت در ۵۰ سال پیش

* غیر از آیت الله مشکینی و آیت الله گلپایگانی اساتید دیگر شما چه کسانی بودند؟

استاد رسائل ما آیت الله نوری همدانی بود. مکاسب را پیش آیت الله مشکینی خواندم. کفایه را هم پیش مرحوم آقای سلطانی، پدر خانم حاج احمد آقای خمینی تمام کردم.

بعد از اتمام سطح، حدود ۱۵ سال درس خارج فقه را نزد آیت الله العظمی گلپایگانی خواندم و درس خارج اصول را با آیت الله میرزا هاشم آملی خواندم.

آیت الله میرزا هاشم آملی از شاگردان آقا ضیاء عراقی بود و هم حرف های آقا ضیاء را کاملا حفظ بود و هم حرف های آقای نائینی را نقل می کرد و هم نقد های آقا ضیاء بر درس آقای نائینی را نقل می کرد لذا یک دوره اصول را با ایشان خواندیم.

بعد از چند سال که مشغول خواندن به درس خارج، وارد مباحث فلسفی شدیم و همراه آقای محسن خرازی، فلسفه را با پیش آقای محمد شاه آبادی خواندیم و منظومه را هم با آیت الله شیخ یحیی انصاری شیرازی (شیخ الاشراق قم) فرا گرفتیم و کم کم رفتیم درس اسفار علامه طباطبایی.

روزی آقای خوشوقت آمدند و پرسیدند: چه کار می کنی؟ گفتم: با حاج آقا محسن (خرازی) به درس آقامحمد شاه آبادی می رویم. آقای خوشوقت گفتند: چه می خوانی؟ گفتم: منظومه. گفتند: بحث آن چیست؟ گفتم: أصالة الوجود. گفتند: « این وجودی که در فلسفه اصیل است، فوق التجرد است و در سراسر وجود، اصیل و واحد است. » این کدی که ایشان در فلسفه به من داد، تا امروز که حدود ۵۰ سال از آن روز می گذرد، برای من یک کد علمی و یک مبنای بسیار عجیبی در فهم مسائل فلسفی و حتی مسائل عرفانی شد.

بعد از تعطیلی درس علامه، اسفار را تا آخر با آیت الله جوادی آملی ادامه دادیم و تمام دوره اشارات را هم پیش آیت الله حسن زاده آملی خواندیم و مقدار زیادی از الهیات شفاء را هم با آقای جوادی خواندیم.

کتاب های عرفانی مثل تمهیدالقواعد ابن ترکه، فصوص محیی الدین و مصباح الانس قونوی، را به صورت درسی از اول تا آخر با آیت الله حسن زاده آملی خواندم.

البته فصوص را دو دوره خوانده ام؛ هم با آقای جوادی و هم با آقای حسن زاده آملی.

درس خارج نمی گویم، فلسفه و عرفان تدریس می کنم

* چه دروسی را تدریس کرده اید؟

همه کتب حوزوی را تدریس کرده ام. از ابتدا تا کفایه؛ در طول تحصیلاتم هر درسی را می خواندم درس پایین تر را تدریس می کردم و گاهی روزی ۴-۵ درس را تدریس می کردم. تابستان که می رفتم کرمانشاه تا ۶-۷ درس را هم تدریس داشتم و تا الان منظومه را شاید ۵-۶ بار، نهایة الحکمة را ۷-۸ بار، اسفار را دو دوره، اشارات را هم دو دوره تدریس کردم.

مدتی هم درس خارج می گفتم ولی دیدم اکثر اساتید، فقه و اصول تدریس می کنند لذا من آمدم سراغ فلسفه و عرفان و درس اسفار را در مدرسه خان و شرح فصوص را هم خصوصی برای عده ای تدریس می کنم.

از میان تألیفاتم شرح صحیفه سجادیه را توصیه می کنم

* آیا نتیجه این مباحث مکتوب هم شده است؟

تا الان ۳۰ جلد کتاب تألیف کرده ام که ۸ جلد آن چاپ شده است.

شرح بر صحیفه سجادیه، رساله درباره دعا و نیایش، یک رساله در مورد حکمت حکومت و اثبات ولایت فقیه، شرح بر مصباح الهدایه امام خمینی، یک کتاب به نام عیان و نهان در گستره هستی، مصاحبه با پرفسور روسی در مورد انسان و جهان در قرآن که چاپ شده، کتاب علم و ادب که سه قسم است؛ مسائل اعتقادی و اخلاقی و تربیتی، یک ترجمه برای صحیفه سجادیه، حاشیه بر کفایه و فصوص، فهرست بر فصوص که چاپ نشده، و در حال حاضر هم مشغول نوشتن شرح نهج البلاغه هستم و تقریبا تا خطبه ۲۱۱ که حدود هزار صفحه می شود نوشته ام و به ترتیب ویراستاری می شود و شاید یک جلد یک جلد وارد بازار شود. مقالات زیادی هم نوشتم که شاید به اندازه دو جلد کتاب باشد.

شرح صحیفه سجادیه را توصیه می کنم بخوانید. البته شرح مصباح الهدایه امام خمینی (ره) که از فنی ترین و مشکل ترین کتاب های امام است و کتاب انسان وجهان در قرآن و کتاب دعا و نیایش هم مناسب هستند.

خاطره ای از ناهار خوردن فقیرانه با آیت الله خوشوقت

* با توجه به اینکه با آیت الله خوشوقت سال های بسیاری مانوس بودید، ایشان از جهت علمی و عملی چگونه بودند؟ آیا این مساله درست است که موافق عرفان، به خصوص عرفان نظری نبودند؟

از عجایب آیت الله خوشوقت، اخلاص ایشان بود. کارهای ایشان را احدی نمی فهمید و مطلع نمی شد. فوق العاده کَتوم بودند. یک روز به ایشان گفتم که می خواهم ناهار منزل شما بیایم. گفت بیا برویم. یک لیوان شیر خنک و مقداری نان بیات برای من آورد. خود ایشان هم از همان خورد. گاهی می دیدم که کنار دست ایشان یک پاکت یا کیسه ای نان خشک است. زمانی به من گفتند که من خشن خور هستم. منظور همان نان خشک بود که گاهی می خورد، ولی همین انسان اگر میهمان کسی بود طور دیگری رفتار می کرد. در واقع ایشان زهد خود را پنهان می کردند.

آقای خوشوقت هم مجتهد بود هم مفسر و هم مورخ دقیقی بود و هم ادیب خیلی خوبی بود. ولی قلم روی کاغذ نمی برد و نمی نوشت.

من در مراسم ایشان به مردم گفتم آقای خوشوقت در انزوا بود ولی ظاهراً خیلی رفت و آمد داشت و گفتم آنچه را شما از آقای خوشوقت درک کردید آقای خوشوقت نبود آقای خوشوقت واقعی در انزوا بود و هیچکدام از شما خبر ندارید و رفتن ایشان را ضایعه بسیار عظیمی می دانم.

اما در مورد فلسفه و عرفان، آیت الله خوشوقت تجویز نمی کرد که کسانی بیایند بی جهت فلسفه و عرفان بخوانند و سؤال بی خودی بپرسند.

از طرفی، ایشان همیشه به ما توصیه می کردند مبادا خدای نکرده یک وقت این علوم منقرض بشود. سعی کنید این علوم را ادامه بدهید. حتی درباره عرفان نظری و مخصوصا راجع به عرفان تأکید می کرد و می فرمود مواظب باشید این علم از بین نرود و این فهرستی که من برای فصوص محیی الدین ابن عربی نوشتم مقداری به سفارش ایشان بود.

آیت الله خوشوقت مخالفتی با عرفان نداشت

* پس اینکه بعضی می گویند ایشان مخالف عرفان نظری بودند درست نیست؟

به خیلی ها اجازه نمی دادند این علوم را بخوانند. ایشان معتقد بود این علوم خیلی سخت است و همه کس نمی تواند بخواند و بفهمد. و گرنه، ایشان خودشان اهل عرفان بودند.

* فلسفه و عرفان نظری را با آیت الله جوادی و علامه حسن زاده خوانده اید. به نظر شما آیت الله جوادی آملی و علامه حسن زاده آملی چه امتیازاتی نسبت به هم دارند؟

این بزرگواران از زبده های حوزه هستند و یادگار گذشته ها هستند و نظیر ندارند. هر کدام امتیازات ویژه ای دارند؛ آقای جوادی، دراسی تر و منظم تر مطالب را تدریس می کردند و آقای حسن زاده ذو فنون بود. مطالب دیگری سر درس می گفتند که خیلی هم قابل استفاده بود. بنده کتاب های عرفان نظری را از اول تا آخر خدمت آقای حسن زاده خوانده ام.