وضعیت پیوند مغز استخوان در ایران

یکی از برنامه های عملیاتی هیات امنای صرفه جویی ارزی در معالجه بیماران، ایجاد زمینه معالجه همه بیماران در داخل کشور و حمایت از رشد و گسترش کمی و کیفی انجام اعمال پیوند مغز استخوان در مراکز درمانی دانشگاهی سراسر کشور است، از همین رو، در سال ۱۳۹۵ از ۹۵۹ مورد عمل پیوند مغز استخوان حمایت مالی به عمل آورده است.

نخستین پیوند موفق مغز استخوان در اواخر دهه ۱۹۵۰ توسط دکتر «ای. دونال توماس» در کوپرزتاون نیویورک بر روی دوقلوهای همسانی انجام شد که یکی از آنها مبتلا به لوکمی بود. نخستین پیوند مغز استخوان در اروپا، در سال ۱۹۵۹ توسط یک سرطان شناس فرانسوی به نام «ژرژ ماته» بر روی ۵ کارگر صنایع هسته ای اهل یوگسلاوی(که مغز استخوانشان در اثر یک انفجار در مرکز هسته ای وینکای یوگسلاوی به شدت آسیب دیده بود)انجام شد. نخستین پیوند مغز استخوان موفق انجام شده در بیماران غیر هم خانواده ، بازهم توسط دکتر «توماس» در سال ۱۹۷۲، در بیمار ۵ ساله مبتلا به بیماری نقص ایمنی مختلط شدید SCID انجام شد.

اولین پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان در ایران نیز ۱۳ اسفند ۱۳۶۹ در مرکز تحقیقات هماتولوژی، انکولوژی و پیوند مغز استخوان بیمارستان دکتر شریعتی تهران توسط دکتر اردشیر قوام زاده و همکاران انجام شد.

از زمان انجام اولین پیوند مغز استخوان در ایران تا پایان سال ۱۳۹۵، تعداد ۸۲۲۴ عمل پیوند مغز استخوان در مراکز پیوند سراسر کشور انجام شده است.

در حال حاضر عمل پیوند مغز استخوان در ۱۴ مرکز دانشگاهی و بیمارستانی در اقصی نقاط کشورمان انجام می شود که هیات امنا بر اساس آیین نامه حمایت از بیماران پیوند مغز استخوان، به ازای هر مورد عمل پیوند مغز استخوان، مبلغ ۷۰ میلیون ریال مشتمل بر ۴۰ میلیون ریال جهت هزینه های بستری و درمان های داخل بیمارستانی، ۲۰ میلیون ریال هزینه های داروهای بیمار و ۱۰ میلیون ریال جهت تامین تجهیزات بیمارستانی مربوطه، به عنوان مساعدت تقبل می نماید.

آیین نامه حمایت از بیماران پیوند مغز استخوان از ۱۵ فروردین ۱۳۸۸ با ابلاغ به مراکز مربوطه دانشگاهی و بیمارستانی، قابلیت اجرایی پیدا کرد.

مراکز دارای بیشترین تعداد عمل پیوند مغز استخوان در سال ۱۳۹۵

۱. بیمارستان دکتر شریعتی تهران

۲. بیمارستان نمازی شیراز

۳. بیمارستان آیت الله طالقانی تهران

۴.بیمارستان امام (ره) تهران

۵. بیمارستان شهید افضلی پور کرمان

هم اکنون حمایت های هیات امنا از بخش های پیوند مغز استخوان در ۴ محور انجام می شود.

الف- مساعدت در مورد هزینه هتلینگ بیمارستانی

ب- مساعدت در خصوص تامین هزینه های داروهای مورد نیاز بیمار در حین بستری

ج- تامین ست ها و محلول ضد انعقادی مورد نیاز جهت عمل پیوند

د- تجهیز مراکز جدید و جایگزینی دستگاه های قدیمی موجود در مراکز پیوند با جدیدترین نسل دستگاه های جداکننده سلولی

تعداد عمل های پیوند مغز استخوان انجام شده در کشور در طی ۸ سال گذشته

الف- سال ۱۳۸۶: ۲۹۶ مورد

ب- سال ۱۳۸۷: ۳۹۲ مورد

ج- سال ۱۳۸۸ : ۵۵۲ مورد

د- سال ۱۳۸۹ : ۵۵۹ مورد

ه- سال ۱۳۹۰ : ۵۹۸ مورد

و- سال ۱۳۹۱ : ۶۷۳ مورد

ز- سال ۱۳۹۲ : ۷۴۷ مورد

ح- سال ۱۳۹۳ : ۸۱۷ مورد

ط- سال ۱۳۹۴ : ۹۱۳ مورد

ک- سال ۱۳۹۵ : ۹۵۹ مورد

تعداد عمل پیوند مغز استخوان در مراکز مختلف از سال ۱۳۶۹ تا پایان سال ۱۳۹۵

۱. بیمارستان دکتر علی شریعتی تهران - ۵۲۸۱ عمل پیوند مغز استخوان

۲. بیمارستان نمازی شیراز - ۱۱۹۹

۳. بیمارستان آیت الله طالقانی تهران - ۷۴۴

۴. بیمارستان امام خمینی (ره) تهران - ۴۰۵

۵. بیمارستان شهید افضلی پور کرمان - ۱۹۲

۶. بیمارستان امیرکلای بابل - ۱۰۶

۷. بیمارستان منتصریه مشهد - ۶۲

۸. بیمارستان امام خمینی (ره) ارومیه - ۱۹

۹. بیمارستان امیر شیراز - ۱۰۷

۱۰. بیمارستان مفید تهران - ۱۷

۱۱. بیمارستان امام رضا تبریز(ع) - ۱۷

۱۲. بیمارستان امام رضا کرمانشاه - ۲۸

۱۳. بیمارستان شفا اهواز - ۱۶

۱۴. مرکز طبی کودکان تهران - ۳۱

شایع‌ترین اشکال پیوند مغز استخوان

الف- پیوند «اتولوگ» autologous: طی این نوع پیوند، بیمار بافت پیوندی (مغز استخوان) خود را دریافت می‌کند. در این روش مغز استخوان بیمار را خارج و آن را در معرض داروهای ضد سرطان قرار می‌دهند تا سلول های بدخیم کشته شوند. سپس محصول بدست آمده را منجمد و نگهداری می‌کنند.

ب- پیوند «آلوژنیک» allogeneic: بیمار بافت پیوندی را از فردی غیر از خود یا دو قلوی مشابه خود (مثل برادر، خواهر، و یا هر یک از والدین و یا فردی که هیچگونه نسبتی با بیمار ندارد) دریافت می‌کند. این فرد باید سازگاری بافتی نزدیک با بدن بیمار داشته باشد .

شایع ترین بیماری هایی که تحت درمان با پیوند مغز استخوان قرار می گیرند

الف- بعضی سرطان ها مانند لوسمی ، لنفوم، میلوم متعدد

ب- کم خونی آپلاستیک

ج- نوتروپنی مادرزادی

د- آنمی سلول داسی شکل

ه- هموگلوبینوپاتی هایی نظیر تالاسمی

و- سندرم میلودیسپلاستیک

ز- بعضی از سرطان های دوران کودکی نظیر نورو بلاستوم

ح- سندروم هورلر و آدرنولوکودیستروفی

ط- سندروم های نقص سیستم ایمنی

ی- هموگلوبینوری حمله ای شبانه

ک- آمیلوئیدوز اولیه