گفتگو با دو زن اهدا کننده تخمک

به گزارش پارس به نقل از مجله مهر، این داستان خیلی از زن هایی است که مطب ها و کلنیک های بارداری را زیرپا گذاشته اند تا کسی بالاخره روز مادر را بهشان تبریک بگوید. جانانه و مادرانه. میان همه راه هایی که پیشنهاد می شود برای حل مشکل ناباروری زنان، اهدای تخمک هم هست. روشی که چند سالی است باب شده اما ناشناخته است و خیلی ها برای استفاده از آن تردید دارند.

وقتی راه ها به بن بست می رسند

پزشکان می گویند روش اهدای تخمک زمانی به کار می رود که ناباروری با تحویز دارو یا روش های پیشرفته درمان ناباروری، درمان نمی شود. سن بالا، یائسگی زودرس و اختلالات دیگر که باعث می شود زن تخمک نداشته باشد، دلایل اصلی چنین مشکلاتی هستند که اهدای تخمک برای درمان آنها پیشنهاد می شود.

در این روش در محیط آزمایشگاه تخمک اهدایی توسط اسپرم های مرد که همسر گیرنده تخمک است لقاح می شود و جنین حاصله از این لقاح، به رحم زن نابارور منتقل می شود.

فارغ از تمام تعریف ها و توضیح های علمی، شاید بهتر باشد کم و کیف این روش را از زبان دو نفر بخوانید که اهدا کننده بوده اند. یکی به دلیلی کاملا عاطفی و دیگری برای رفع نیازهای مالی اش تصمیم به این کار گرفته اند. دو نگاه کاملا متفاوت…

این روزها کمتر پیدا می شوند کسانی که فقط به قصد کمک کردن تخمک اهدا کنند. یا نیتی غیر از پول گرفتن داشته باشند. نه اینکه نباشند اما با توجه به قیمتی که این کار دارد، کم هستند.

یک نفر را پیدا می کنم که خودش می گوید وقتی در مطب دکتر گفته هیچ پولی نمی خواهد، همه از منشی تا دکتر و دستیارش، تعجب کرده اند و تشویقش کرده اند تا به قول خودشان برای اهدای یه بخش از وجودش پول بگیرد. اما راضی نشده. هرچند قصدش نتیجه ای نداشته و در نهایت عمل اهدا به دلیل مساعد نبودن شرایط گیرنده و هماهنگ نبودنش، انجام نشده.

می گوید: « در یکی از شبکه های اجتماعی اینترنت دیدم آگهی داده بودند برای کسی که نیاز داشت تخمک بگیرد. چون باردار نمی شد. سنش داشت می رفت بالا. برایم یک جرقه بود. من خودم بچه سقط کرده ام. چند بار. یک بچه داشتیم و با اینکه خودم دوست داشتم دومی هم باشد، شوهرم راضی نبود. حس می کردم شاید حتما باید این بچه متولد شود که چند بار پشت سر هم این اتفاق افتاده است. تا آگهی را دیدم گفتم ممکن است راهش همین باشد. کمک کنم به کسی تا بچه دار شود. احساس وظیفه می کردم. »

شرایطش را داشتی؟ سنم کمی بالاتر از ۳۰ بود. می گویند تا ۳۰ سال می شود. اما دکتر معاینه ام کرد و گفت تخمک ها هیچ مشکلی ندارند و من می توانم این کار را انجام دهم. کسی خبر داشت که می خواهی این کار را بکنی؟ به شوهرم گفتم تا مدیونش نباشم. ولی نمی خواستم خانواده ام بفهمند. حتی نمی خواستم آن زن و خانواده اش هم خیلی مرا بشناسند. ممکن بود فکر کند دوست دارم بعدها مرتب دنبالش باشم و پیگیری کنم. برای همین حتی شماره تلفنی غیر از شماره تلفن اصلی خودم به اون دادم. فقط به او اطمینان دادم که سالم هستم و بیماری خاصی ندارم. چه مراحلی داشت؟ اول آزمایش دادم. آزمایش قند و چربی و… بعد هم سونوگرافی هایی که مطمئن شوند سالم هستم. شروع کردم به خوردن قرص های ضدبارداری. چون باید ریتم بدنم با بدن گیرنده تنظیم می شد. بعد هم باید آمپول می زدم که به آن مرحله نرسید. خیلی حس خوبی داشتم. فکر می کردم دارم وظیفه ام را انجام می دهم و بالاخره این بچه متولد می شود. ولی یک بار که رفتم مطب برای معاینه ها با خانمی صحبت کردم که خودش بچه دار نمی شد. گفت خیلی مسئولیت سنگینی قبول کردی. چطور می توانی باعث تولد یک موجود زنده بشوی و بعد او را بسپاری به خانواده دیگری؟ مطمئنی می توانند شرایط خوب و لازم زندگی را برایش فراهم کنند؟ مطمئنی اذیت نمی شود؟ مردد شدی؟ یک کم. شاید اگر قبل از تصمیم این حرف را می شنیدم هیچ وقت اقدام نمی کرد. اما با خودم فکر کردم و گفتم من سعی می کنم آن بخشی را که برعهده من است خوب انجام دهم، مراقبش باشم. من دارم ۵۰ درصد ژن می دهم و وظیفه دارم از این ۵۰ درصد مراقبت کنم از این به بعد کسی که دارد بزرگش می کند می شود مسئول. دوست نداشتی بچه را ببینی؟ بعد از تولدش. دلم می خواست ولی عقلم نمی گذاشت. می ترسیدم با دیدنش دلم تکانی بخورد. یا روزی بفهمد من در واقع یک جورهایی مادر اصلی اش بودم و زندگی اش بهم بریزد. پس چه شد که این اتفاق نیفتاد؟ نمی دانم. واقعا نمی دانم. من از زن خواسته بودم زیاد با من تماس نگیرد. چون نمی خواستم کسی بفهمد. اون مرتب نگران بود من پشیمان شوم و تماس می گرفت. یک روز با عصبانیت گفت فکر نمی کرده چنین آدمی باشم و من او را معطل کردم و حالا پشیمان شده ام. در صورتی که چنین چیزی نبود. من فقط می خواستم کسی نفهمد. واقعا متوجه نشدم که چه اتفاقی افتاد. فکر می کنم مشکلی داشتند که بروز نمی دادند و خودشان این همکاری را قطع کردند. ولی برایم سخت بود. چند ماه بعد بچه دار شدم باز. چون داروهایی که می دهند تا مصرف کنی احتمال بارداری را بالا می برد. مجبور شدم بازهم بچه را سقط کنم و این بار ضربه روحی اش خیلی شدید تر بود.

با واسطه ها کاری نداشته باش

سراغ اهدا کننده دیگری می روم که انگیزه اش از اهدای تخمک مالی است و رفع مشکلاتش. شماره اش را از یکی از فروم های اینترنتی پیدا می کنم که مخصوص زنان است و بخش زیادی از پست ها و سوال هایش درباره بارداری و البته ناباروری.

گفته اند آماده اهدای تخمک است. تماس می گیرم و مجبور می شوم خودم را گیرنده تخمک معرفی کنم. می دانم اگر بگویم خبرنگارم بعید است حاضر به گفت و گو شود. تا می گویم می خواهم تخمک بگیرم و بچه دار نمی شوم، می گوید که حاضر به این کار است ولی الان قرار است با کسی دیگر همکاری کند و یک ماه دیگر نوبت اهدا است و عمل انتقال.

می گویم: « من اصلا اطلاعاتی درباره این کار ندارم. می ترسم سرم کلاه برود. می شود مرا راهنمایی کنی؟ » سریع اعتماد می کند و می گوید که هر سوالی دارم بپرسم.

اول از همه هزینه اهدای تخمک را می پرسم. می گوید: « آنهایی که تهران هستند یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان می گیرند اما اگر از شهرهای اطراف تهران باشند تا یک میلیون و ۸۰۰. به خاطر دوری راه و رفت و آمد. »

می گویم: « مثل اینکه واسطه هم هستند بعضی ها. پول می گیرند و اهدا کننده را به گیرنده معرفی می کنند. »

سریع می گوید: « اگر دونر واسطه داشت قبول نکنید. (به کسی که می خواهد تخمک اهدا کند می گویند دونر) آنهایی که با واسطه کار می کنند کاسب شده اند. تا اهدا می کنند بلافاصله شروع می کنند برای اهدا به نفر بعد. برای همین تخمک ها شکل نمی گیرند. فقط فولیکول هستند. »

حسابی وارد شده و مثل دکترها حرف می زند. من می پرسم مگر دکتر متوجه نمی شود؟

نه. تا زمان عمل نمی فهمد. وقتی عمل تمام شد می بیند تخمک ها شکل نگرفته اند و اثری ندارند. نمی توانی به اهدا کننده ات هم ایرادی بگیری. می گوید نشد. خبر داری هزینه بیمارستانش چقدر است؟ بیمارستان های خصوصی از ۲ میلیون ۶۰۰ می گیرند تا ۳ میلیون و ۵۰۰.

البته فقط هزینه بیمارستان و پول تخمک اهدایی نیست. اهدا کننده باید ۶۰ آمپول بزند که یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان هزینه آمپول هاست. اینجاست که واسطه ها یک کاسبی اساسی راه می اندازند.

سریع می گوید: « برای این می گویم اگه واسطه داشت انتخابش نکن. واسطه می گوید ۸۰۰ هزار تومان می گیرم. شما هم خوشحال می شوی که یک میلیون و ۵۰۰ پول نمی دهی. اما واسطه آمپول ها را می گیرد تا به دونرت بدهد برای تزریق. دونر آمپول ها را کامل نمی زند. نصفش را نمی زند و نصف دیگر را واسطه می برد و در بازار آزاد می فروشد. قیمتش خیلی بالاست! »

می پرسم: « اگر روش جواب نداد و تخمک ها بی فایده بودند، نمی توانم اعتراض کنم به دونر؟ »

نه. تضمینی نیست. تازه بیشترشان گوشی هایشان را خاموش می کنند. مخصوصا واسطه ها. می توانی دقیقا بگویی چه مراحلی دارد. می خواهم حواسم جمع باشد. آره. . اول دونر را می بری پیش دکتر. هر دو قرص ضد بارداری می خورید تا بدنتان با هم هماهنگ شود. بعد دونر باید آمپول ها را شروع کند. شما هم پروژسترون باید مصرف کنی تا ۲۰ روز. ۳،۴ روز بعد هم برای انتقال می روید. البته شما باید تا یک ماه بعد پروژسترون ها را مصرف کنید تا احتمال موفقیتش بیشتر شود.

می گویم: چند بار تا یه حال این کار را کرده ای؟

بار چهارمه این دفعه. چند بارش گرفته؟ اصلا چقدر احتمال دارد موفق باشد؟ ۳۰ یا ۴۰ درصد. دروغ نمی گویم ها ولی برای من هر سه بار قبلی موفق بوده. چون بین هر بار اهدا فاصله می اندازم و مثل بقیه سریع دوباره این کار را نمی کنم. با اولین کسی که تخمک بهش اهدا کردم هنوز یک وقت ها تلفنی حرف می زنم. بچه دار شده. خبر دارم که گیرنده دیگر هم حامله است. دوست نداری بچه را ببینی؟ می دانی می ترسم همچین چیزی از من بخواهد. نمی دانم چه جوابی بدهم. نه. اصلا دوست ندارم. هیچ حسی هم بهش نداری؟ نه. چه حسی؟ بچه ام که نبوده. من خودم یک بچه دارم. حسی ندارم. بچه اولی را هم دیدم حتی. ولی باز هم هیچ حسی نداشتم. بچه من نیست. او مادرش بوده. ۹ ماه حامله بوده و او را به دنیا آورده. من کمکش کردم فقط. حالا خواستم کسی را انتخاب کنم به نظرت به چه چیزهایی دقت کنم. اول واسطه نداشته باشد. سنش هم بالا نباشد. خیلی هم اهدا نکرده باشد. یعنی بیشتر از ۵ یا ۶ بار. چون ممکنه اصلا فایده نداشته باشد اینهمه هم خرج کنی. برای خود او هم خوب نیست. بالاخره بیهوشی دارد. خطرناک است زیادی اش. تخمک هایش هم دیگر فایده ای ندارند.

کمی صمیمی شده. خودمانی ازش می پرسم: خودت چند ساله ای؟

۳۰ سالم است. با خودم گفته ام ۵ بار اهدا می کنم. یک بار دیگر اهدا کنم دیگر تمام.

روش پر رمز و راز

سال ۱۹۸۴ اولین کودک حاصل از اهدای تخمک به دنیا آمد و امیدهای زوج های نابارور برای فرزند داشتن بیشتر شد. اهدای تخمک شرایط خاص خودش را دارد. هم برای گیرنده و هم برای اهدا کننده.

حداکثر سن فرد گیرنده تخمک ۴۵ سال است و البته لازم است زوجی که می خواهند با روش اهدای تخمک تحت درمان قرار گیرند تحت مشاوره باشند و تمام جوانب این کار مانند مسائل روحی، روانی، ارث و قانون و سایر مسائل را درنظر بگیرند و با آگاهی کامل درمان را آغاز کنند.

قبل از آغاز درمان هم، انجام آزمایش های اسپرموگرام مرد، معاینات عمومی فیزیکی، آزمایش های روتین قبل از بارداری نظیر سرخجه، آزمایش های ایمنی، تعیین گروه خون و RH، ایدز، هپاتیت، معاینات لگنی، بررسی حفره رحم و سونوگرافی برای اندازه گیری حجم رحم و درصورت لزوم هیستروسکوپی و لاپاراسکوپی لازم است.

و اما اهدا کننده؛ اهدا کننده یا از طرف گیرنده ها مشخص و معرفی می شود یا مراکز درمان ناباروری و پزشکان از بین کسانی که قبلا اعلام آمادگی کرده اند، شخصی را معرفی می کنند.

سن اهدا کننده تخمک بهتر است بین ۲۱ تا ۳۴ سال باشد که البته بسیاری از پزشکان معتقدند تا ۳۰ سال بهترین زمان اهدای تخمک است و بهتر است فرد قبلا بچه دار شده باشد. چون شانس حاملگی را در فرد گیرنده تخمک بالا می رود.

خصوصیات فیزیکی فرد گیرنده و اهدا کننده تخمک بهتر است هماهنگ باشد تا کودک شباهت بیشتری به مادرش داشته باشد. رنگ پوست، رنگ چشم، رنگ مو و ساختمان بدنی. مسائلی است که مورد توجه قرار می گیرد.

بیشتر گیرنده ها ترجیح می دهند این موارد را بدانند و فرد اهدا کننده را با توجه به شرایط نزدیک به خودشان انتخاب کنند. ضمن اینکه فرد اهدا کننده تخمک (Donor) باید از نظر ژنتیکی کاملا سالم باشدو بیماری هایی مانند سیفلیس، هپاتیت و ایدز نداشته باشد.

البته خیلی ها ترجیح می دهند گیرنده را نبینند. فقط می خواهند اطلاعات لازم از ظاهر و وضعیت سلامتی اهدا کننده داشته باشند و تصمیم بگیرند. می گویند حس خوبی از دیدن اهدا کننده ندارند. شاید دلیل اصلی اش ادعای احتمالی اهدا کننده برای مالکیت فرزندشان باشد یا تقاضاهایی مانند دیدن بچه.

پژوهشکده رویان هم می گوید اطلاعات اهدا کننده ها کاملا محرمانه است و دو طرف یکدیگر را نمی بینند. البته کسانی که در مطب ها این درمان را دنبال می کنند، می توانند از این قوانین سرپیچی کنند و گیرنده را ببینند. حتی برای یک بار.

اگر نتیجه بررسی ها مثبت بود، باید فرایند اهدا برنامه ریزی شود. اهداکننده باید از ۱۰ تا ۱۲ روز داروهای محرک تخمک گذاری استفاده کند. زمانی که تخمک ها به اندازه کافی رشد کرده باشند، با یک بیهوشی سبک از تخمدان تخلیه می شود.

از مرد هم درخواست می شود تا یک نمونه از اسپرم برای کشت تخمک ها ارائه نماید. پس از کشت و انجام باروری، تخمکهای بارور شده در داخل انکوباتور قرارداده می شوند. انتقال جنین ۳ تا ۵ روز پس از بارورسازی انجام می شود. دو هفته پس از انتقال هم حاملگی تثبیت می شود. اگر حاملگی موفق باشد، هورمون درمانی ها ۱۰ هفته دیگر هم ادامه پیدا می کند.

البته روش اهدای تخمک، روش کمتر شناخته شده است که حساسیت های خاص خودش را هم دارد. اطلاعات چندانی از کم و کیف این روش جز آنچه به طور معمول از سوی پژوهشکده رویان و سایر مراکز درمان ناباروی مانند مرکز تخصصی درمان ناباروری ابن سینا، بیان می شود، وجود ندارد.

تلاش های ما هم برای پرسیدن جزئیات بیشتر این روش و شرایط اهدا کننده ها، نحوه اجرای روش و… نتیچه ای نداشت و مسئولان پژوهشکده رویان و مرکز ابن سینا، با بیان اینکه حساسیت بالای موضوع مانع توضیح کامل است، همکاری چندانی برای پاسخ دادن به سوالات ما نکردند.

تا همچنان روش اهدای تخمک، روشی راز آلود باقی بماند که شاید بتواند به زوجی نابارور نوید بچه دار شدن بدهد و شاید هم نه!

نظر فقه و قانون درباره اهدای تخمک

بیشتر مراجع تقلید به محرم بودن فرزند به زن صاحب رحم و در واقع مادر بودن او رأی داده اند و در این صورت با توسل به احکام رضاع و قاعده فراش بر محرم بودن این فرزند بر شوهر زن صاحب رحم نیز می توان رأی داد.

با توجه به آن که جنین مدت ۹ ماه در رحم زن قرار دارد و از بدن مادر تغذیه میکند، می شود به احکام رضاع استناد کرد و فرزند متولد شده را فرزند شبه رضاعی زن صاحب رحم دانست و بر همین اساس او را فرزند شوهر زن صاحب رحم هم دانست.

مسئله دیگری که درباره فرزند متولد شده از اهدای جنین مطح می شود، قوانین ارث است.

آیت الله خامنه ای و آیت الله مکارم شیرازی به ارث بردن فرزند از صاحب نطفه و تخمک نظر داده اند. آیت الله موسوی تبریزی علاوه بر آن به ارث بردن فرزند از زن صاحب رحم نیز رأی داده اند.

هدی عمید کارشناس ارشد حقوق و وکیل پایه یک دادگستری می گوید: « افرادی که جنین را به صاحبان اسپرم و تخمک نسبت می دهند، معتقدند طفل از آنها ارث می برد. فقهایی که صاحب رحم را مادر می دانند، معتقدند احکام ارث نیز بین آنان حاکم می شود. آنان که نظریه دو مادری را برگزیده اند، معتقدند طفل از هر دو مادر ارث می برد. قانونگذار به تبع عدم تعیین قواعد مربوط به نسب در مورد قوانین ارث نیز سکوت اختیار کرده است و این موضوع در حال حاضر در ابهام به سر می برد. »

البته به گفته اهالی قانون، تنها کلیات بیان شده و نیاز به بررسی جزئیات و وضع قوانین مرتبط با آنها هنوز وجود دارد.