دیده بان همیشه بیدار انقلاب اسلامی

به گزارش پارس به نقل از فارس؛ کاظم رستمی شناختنامه جامعی راجع به شعر و شخصیت قادر طهماسبی گرداوری کرده است که در آینده نه چندان دور منتشر خواهد کرد. با او راجع به فرید و شعرش گفت و گو کردیم.

فارس: آقای رستمی! شما کتابی را دربارۀ قادر طهماسبی (فرید) در دست چاپ دارید. اولا چرا به سمت فرید رفتید و ثانیا این کتاب نامه و معرفی جناب فرید در حال طی چه مرحله ای است؟

• رفتن به سمت" فرید" به نوعی یک احساس وظیفه بود، چون آدمی مثل من خیلی اهل نوشتن مطالبی از قبیل یادنامه یا جشن نامه و امثال این نیست. اما حقی که" فرید" به گردن شعر انقلاب اسلامی و البته حق معلمی که بر خیلی از شاعران نسل امروز دارد و از طرفی مهجور ماندن به عمد یا ناگزیر او به خاطر زمانه باعث شد تا به سراغ این مرد بزرگ بروم. کتاب مراحل جمع آوری مقالات و مصاحبه ها و آثارش تمام شده و الان در مرحلۀ تدوین نهایی و بازبینی است که به امید خدا هفته های آینده برای طی کردن مراحل نشر آماده می شود.

* فرید مرد بزرگ غزل است

فارس: به عنوان کسی که در مورد فرید کار پژوهشی عمده ای انجام داده اید" فرید" را بیشتر شاعر چه قالبی می دانید؟

• " فرید" را بیشتر به مثنوی هایش می شناسند اما من فکر می کنم برخلاف آن چه که مطرح شده" فرید" شاعر غزل است و به نظر من فرید مرد بزرگ غزل است و محتوای شعری فرید غزل می باشد.

فارس: توجه" فرید" به سبک هندی در بیشتر آثارش دیده می شود. آیا می توان گفت که او بیشتر در فضای سبک هندی قدم می زند؟

• این موضوع باید به صورت دقیق تعریف شود. بله، مایه هایی از این دست در شعر" فرید" هست اما این که او را شاعر سبک هندی بدانیم قضاوت درستی نیست. تخیل در شعر فرید هست اما بسیار شکفته تر از سبک هندی است. اگر سبک هندی را غنچه ای تو در تو و نشکفته بدانیم که باید رازهای آن را کشف کرد شعر فرید غنچه ای شکفته و باز است و اگر بخواهیم قیاسی انجام دهیم، اگر سبک هندی را با بیدل بشناسیم" فرید" بیشتر به سبک صائب نزدیک است.

* نقد فرید نقد تئوریکی که نتوان از آن استفاده کرد نیست

فارس: آقای قزوه در جایی می گفت: فرید شاعری است که می تواند در زمینۀ نقد شفاهی بسیار علمی و کاربردی بحث کند. آیا نقدهای فرید را در مورد شعرهای دیگران شنیده اید؟

• این یک وجه شخصیت ادبی این مرد است که کمتر شناخته شده است. اما نقد ایشان به واسطۀ سبقۀ معلمی که ایشان دارند و معلم شعر هستند یک نقد بسیار کارآمد و کاربردی است. نقد تئوریکی که نتوان از آن استفاده کرد نیست. اگر شما از شاعرانی که در دهۀ شصت یا هفتاد در جلسۀ شعری او در دانشگاه اصفهان حضور داشتند بپرسید، متوجه خواهید شد که نقدهای کاربردی ایشان روی شعرهای نوجوانان و جوانان علاقمند به شعر و شعر انقلاب چه تاثیر ژرف و شگرفی داشته است.

فارس: آیا این نقدها به صورت مکتوب هم درج شده است؟

• من ندیدم اما خود ایشان می گویند که در مجلات آن روزهای اصفهان نقدهای ایشان به صورت مکتوب هم درج شده است اما تلاش های من برای پیدا کردن آن نشریات که بیشتر مربوط به جهاد دانشگاهی اصفهان بوده به جایی نرسید. به هر حال در جلساتی که با ایشان داشتم و اشعاری از خود یا دیگران خوانده ام نقدهای بسیار تیزبینانه، موشکافانه و دقیقی از ایشان دیده ام و راهکارهای کارگشایی را اراده داده اند. به تعبیری نقدهای ایشان مثال به جای ماهی دادن، ماهیگیری یاد دادن است. او با این نقدهای کاربردی راهکارهای عملی زیادی برای کار در همۀ حوزه های شعر و فضاهای مختلف شعری ارائه می دهد.

فارس: نکته جدی که در حوزۀ کار عملی آقای فرید مطرح است پرورش دادن شاگردهاست. چقدر ما توانسته ایم از" فرید" به عنوان یک استاد در حوزۀ شعر و در حوزۀ نقد استفاده کنیم؟

این که قرار باشد از پتانسیل این معلم شعر متعهد استفاده شود و یا تا چه حد استفاده شده، من به عنوان محققی که امروز و سالیان گذشته را رصد می کنم، اصولا نه چنین اراده و احساس نیازی به استفاده از بزرگان در نهادهای فرهنگی را دیده ام و نه حتی چنین هوشمندی و تدبیری را.

* این مرد به گوشه رانده و به محاق فراموشی سپرده شده است

فارس: پس شاید یکی از دلایلی که" فرید" به جهانی بنشسته در گوشه ای تبدیل شده، همین باشد.

• من اسم این را گوشه گزینی نمی گذارم. آن را به گوشه راندن می دانم. نمی خواهم وارد واکاوی مسائل گذشته شوم اما این مرد به گوشه رانده و به محاق فراموشی سپرده شده است.

فارس: این کتاب حضرتعالی می تواند گوشه هایی از هنر" فرید" را نمایان سازد؟

• چنین داعیه ای ندارم که اتفاق خاصی بیفتد اما فکر می کنم فضایی که خیلی ها اعم از نهادها و کسانی که در این حوزه مسئولیت دارند و حقوق این ماجرا را می گیرند و ارتزاق آن ها از بردن نام بزرگانی هم چون" فرید" است و کار خاصی صورت نمی دهند، انجام این کار به نوعی بیانگر مشتی از خروار شخصیت بزرگ فرید باشد. به عبارتی با انجام این کار خواستم نشان دهم که بستن چشم روی یک گلستان، باعث نابودی آن نمی شود و تنها محروم کردن خود از زیبایی است وگرنه آن گلستان به جلوه نمایی خود ادامه می دهد. اگر در فضای نامهربانی که وجود دارد موفق شوم این مجموعه را به سرانجام برسانم این را نشان خواهم داد.

فارس: کارهای سپید فرید را چگونه ارزیابی می کنید؟

اگر بخواهیم تحلیل دقیق و علمی انجام دهیم باید به شناختی از آن محتوا که" فرید" از آن می گوید برسیم. به قول بزرگی، شاعر به یک منظومۀ فکری دست پیدا می کند که همۀ شعرهایش به نوعی بیان آن جهان است. مثلا کل رباعیات خیام تکرار یک واقعیتی است که خیام به آن دست یافته و آن را به صد زبان فریاد می زند. فرید با تیزبینی و تیزهوشی که دارد متوجه شده که باید با زبان و فرم جدیدی صحبت کند و محتوای مورد نظرش را باید در قالب جدیدی بریزد. این گونه است که قالب سپید را انتخاب می کند اما من کارهای سپید فرید را نیز نوعی تغزل میدانم، تغزلی از جنس درد و حماسه که البته کار کارشناسی می خواهد و در حوصلۀ این بحث کوتاه نیست.

فارس: آیا مجموعه جدیدی از آقای" فرید" در راه چاپ هست؟

• اطلاعی ندارم و باید از خود ایشان بپرسید. اما چون فضایی که نسبت به این شخصیت وجود داشته هنوز هم به نوعی ادامه دارد، بعید می دانم که کاری از او در دست چاپ باشد.

* مقایسۀ دوران شعری فرید از نظر اوج و افول

فارس: بیشترین نقدهایی که از شعرهای فرید در کتاب شماست از چه کسانی است؟

• قصد ما در این مجموعه بیشتر از کار نقد، معرفی شعر و شخصیت ادبی" فرید" و با نگاهی ستایش گرانه بوده است. به این جهت نگاه نقادانه در آن کم است. اما عمدۀ نگاه منتقدانه ای که اساتید و دوستان به کار فرید داشته اند شاید به نوعی مقایسۀ دوران شعری فرید از نظر اوج و افول بوده باشد تا به یک تحلیل مقایسه ای برسند.

فارس: به نظر شما امروز" فرید" در دورۀ اقتدار است؟

• به شخصه قائل به این نگاه نیستم که دورانی از دوران شعری شاعر را به دوران اوج یا افول تقسیم کنم، چون بررسی شعر یک شاعر نیاز به مولفه های زیادی دارد که حتی بعضی از این مولفه ها ارتباطی با خود شاعر یا فضای شعرش نداشته باشد و کاملا مولفه های اجتماعی باشد که در آن دورۀ زمانی اتفاق افتاده است، مگر این که شاعری ذخایر شعری اش تمام شود و حرفی برای گفتن نداشته باشد، اما در مورد شاعری که مشغول عرضه و خلاقیت است نمی توان قضاوتی این گونه داشت.

فارس: با شنیدن نام" فرید" کدام یک از اشعارش بیشتر در ذهن شما قد می کشد؟

• کسانی که با اشعار فرید زندگی کرده اند کار سختی در انتخاب یک شعر خاص دارند. اما غزلیات آیینی فرید مثل غزل انتظار او و اشعاری که در مدح امیرالمومنین و صدیقۀ طاهره سلام الله علیها دارد بلافاصله در ذهن متواتر می شود. شعر « هیچکس نشناخت درد پنهان علی» یا شعر: " خم می اگر چه به دست ما نرسید/بیار پیاله که یک خم هنوز سربسته است"

فارس: اگر نکته ای مانده بفرمایید.

• نکتۀ تلخ همیشگی که آن هم غفلت و فراموشی و بی توجهی مدیریت فرهنگی کشور است. گویا حتما باید اتفاقی بیفتد یا فرهیخته ای به بستر بیماری یا احتضار برود تا بر سر زبان بیفتد و این درد بزرگ جامعه ماست.

* دیده بان همیشه بیدار فضای انقلاب اسلامی

فارس: اگر بخواهید برای فرید صفتی انتخاب کنید آن صفت چیست؟

• دیده بان همیشه بیدار فضای انقلاب اسلامی در حوزه ادبیات و شعر. این جمله را از خود فرید دارم که می گوید: " با وجود این ضعفی که چشمهایم دارد دیده بان فوق العاده قوی یی هستم" .