فارسی مدیون سعدی و ترکی مدیون امره است

به گزارش پارس به نقل از (ایسنا) ، علی اصغر محمدخانی - معاون فرهنگی شهر کتاب و دبیر نشست های شهر کتاب - با اشاره به مشترکات ایران و ترکیه گفت: ما با ترکیه مشترکات بسیاری داریم. مردم ایران و آناتولی همواره با هم داد و ستدهای فرهنگی داشته اند و خوب است که این مبادله فرهنگی بین ایران و ترکیه ادامه پیدا کند.

***فارسی مدیون سعدی و ترکی مدیون امره است

او افزود: نفوذ فرهنگ و اندیشه ایرانی و زبان فارسی از قرن هفتم به بعد تا شمال دریای سیاه آلبانی و بوسنی وجود داشته و هنوز هم این نفوذ هست. حضور مولوی در ترکیه این نفوذ فرهنگ فارسی در آناتولی را نشان می دهد. هنوز هم در این منطقه می توان تعالیم مولویه، تصوف و اندیشه مولانا را دید.

محمدخانی ادامه داد: کم کم ترکیه راه خودش را جدا می کند و از نفوذ زبان فارسی در این منطقه کاسته می شود، اما همواره مناسبات و داد و ستدهای فرهنگی بین ایران و ترکیه وجود داشته است و امسال یعنی سال ۲۰۱۳ که سال فرهنگی ایران در ترکیه است، ما در شهر کتاب برنامه های ویژه ای را برگزار می کنیم و همایش سعدی و یونس امره یکی از این برنامه هاست.

او همچنین درباره یونس امره گفت: یونس امره به ترکی شعر می گوید و در ترکیه زبان ترکی را مدیون او می دانند، مانند سعدی در ایران، گوته در آلمان و پوشکین در روسیه. یونس امره در ایران ناشناخته است. اگرچه سعدی در ترکیه و اروپا شناخته شده است؛ خیلی از آثار امره اصلا به فارسی ترجمه نشده اند. تنها پنج مقاله درباره یونس امره به فارسی داریم که همه شبیه به هم هستند. یک ترجمه هم از شعرهای او به فارسی انجام شده که ترجمه خوبی نیست. اما ترجمه شعرهای او به انگلیسی ترجمه خوبی است و ما به این واسطه می توانیم با شعر او آشنا شویم.

در ادامه معاون فرهنگی شهر کتاب با اشاره به شباهت های سعدی و امره گفت: امره شاعری عرفانی است، بیش تر مضامین در شعر او درباره خداوند، آخرت و عرفان و تصوف است. اما بحث دوستی و عشقی که در شعرهای او وجود دارد، با سعدی مشابه است. نگاه امره آسمانی است؛ اما نگاه سعدی زمینی تر است. ولی باز هم وجوه مشترکی بین این دو شاعر دیده می شود. مشرب یونس امره، وحدت وجودی است. انا الحق حلاج بر امره اثر گذاشته و او حتا به اویس قرنی هم توجه دارد.

محمدخانی در ادامه گفت: نام امره در ترکیه مظهر محبت و دوستی است؛ همان طور که سعدی برای ما همین گونه است. کلام امره ساده است، مانند باباطاهر و اصلا زبانش شبیه سعدی نیست. اگرچه شعری از امره به فارسی نیست؛ اما پژوهشگران معتقدند که او عربی و فارسی می دانسته است. از امره دو کتاب باقی است؛ یکی دیوان و یکی مثنوی که درس های صوفیانه اوست که به فارسی ترجمه نشده است و امیدواریم در آینده این اتفاق بیفتد.

***سعدی در اقصای عالم

در ادامه، کوروش کمالی سروستانی - مدیر مرکز سعدی شناسی - هم در متنی با عنوان « سعدی در اقصای عالم» به نفوذ سعدی در دنیا پرداخت و گفت: گلستان سعدی نخستین کتاب فارسی بود که به یک زبان اروپایی ترجمه شد و زمینه آشنایی شاعران، نویسندگان، فیلسوفان و اندیشمندان غرب را فراهم کرد. « سعدی سنت شناس و سنت آفرین بود» و از منادیان روشنگری در ایران قرن هفتم / سیزدهم. و به همین دلیل است که شاعران و اندیشمندانی چون ولتر، هوگو، دیدرو، لافونتن، گوته، شیلر، پوشکین، رنان، امرسون، بالزاک، موسه و بسیاری دیگر از او متأثر شدند.

او افزود: از سال ۱۶۳۶ میلادی که اولین گزیده گلستان با ترجمه آندره دوریه به زبان فرانسوی چاپ و منتشر شد، تا امروز آثار سعدی به زبان های مختلف از جمله انگلیسی، آلمانی، اسپانیایی، لاتین، ژاپنی، چینی، روسی، لهستانی، هلندی، ایتالیایی و… ترجمه و منتشر شده است.

کمالی عنوان کرد: در شبه قاره هند سعدی جایگاه ویژه ای دارد. گلستان و بوستان کتاب درسی بوده است. اولین کلیات سعدی در کلکته به چاپ رسیده است و آثار سعدی به زبان های اردو، پنجابی، سندی، سنسکریت منتشر شده و کتاب « کریما» ی سعدی که در ایران کم تر شناخته شده، در شمارگان گسترده ای چاپ و منتشر شده است.

او همچنین گفت: در حوزه امپراتوری عثمانی آثار سعدی و بویژه گلستان و بوستان همواره از اقبالی عام برخوردار بوده است. شروح مفصل شمعی و سودی بر گلستان یکی از نشانه های این اقبال است. برخی منابع کهن ترین ترجمه گلستان به ترکی را منسوب به سیف فرغانی شاعر قرن هفتم می دانند.

این پژوهشگر سپس اظهار کرد: روند خوانش آثار سعدی و سعدی پژوهی سه دوره متفاوت را در ترکیه پشت سر گذاشته است: دوره پیش از فرمانروایی عثمانیان، دوره عثمانی و دوره جمهوریت. در دوره اول سعدی در آناتولی چندان پرآوازه بود که افلاکی اثر ماندگار خود « مناقب العارفین» را با بخشی از مقدمه گلستان آغاز می کند، در دوره عثمانی تألیف و تدوین شرح های مختلف گلستان و بوستان نشان دهنده اهمیت ادبی و آموزشی آثار سعدی است و در دوره جمهوریت و پس از تغییر الفبای عربی و تبدیل آن به الفبای لاتین « در وزارت فرهنگ ترکیه اداره ای به نام اداره ترجمه تأسیس شد که موظف بود در ترجمه متن های جدید و کهن به ترکی با الفبای لاتین بکوشد. از نخستین تجربه های این اداره، بازنویسی بوستان و گلستان به خط لاتین و انتشار آن بود.

او افزود: سعدی شاعری جهانی است و جهان شاعر نیز در آثارش اقصای عالم را در برمی گیرد و در نثر و نظم به شهرها و گستره ها و کشورها و قبیله ها و اندیشه ها و دین های مختلف می پردازد؛ از هند، سند، چین، مصر، روم، غزنین، خجند، بابل، بغداد، بلخ، مکه، بیت المقدس، شام، یمن، ختن، یونان، زنگبار، صَنعا، کشمیر، دمشق، طرابلس، سخن می گوید و از فارس و تاجیک و تازی و ترک و تتر و از مسلمان و نصرانی و یهود و هندو، و از فلاطون، ذوالنون و فیلسوفان یونان و روم.

***ظهور سعدی چون معجزه ای در کتاب سوزی مغول ها

در ادامه این همایش، ضیاء موحد - شاعر و سعدی شناس - در مقاله خود با عنوان « دو شاعر زبان آفرین» درباره سعدی و یونس امره گفت: وظیفه زبان آفرینی برعهده شاعران است. ما نثرنویس داریم، اما استعاره ها، ترکیبات و تشبیه ها از شاعران به ما می رسد. هربار زبان ضعیف و پر از تصنع و تکلف می شود، شاعران باید آن را درست کنند و معجزه سعدی این بود که زمانی که مغول ها کتاب می سوزاندند و با شهرنشینی مخالف بودند، او مانند یک معجزه ظهور کرد و زبان فارسی را اعتلا بخشید.

موحد ادامه داد: به عقیده بیش تر مورخان، شیراز پیش از سعدی شاعر نداشته، اما سعدی سنتی را پدید می آورد که شیراز مهد شعر می شود و بدیع الزمان فروزان فر از سبک شیراز یاد می کند.

او تأکید کرد: یونس امره هم از این نظر شبیه سعدی است. در زمانی که مردم عربی و فارسی می دانند، او به زبان ترکی فولکلور سخن می گوید که زبان مردم است. بعد از یونس امره، امره های دیگری پیدا می شوند و احتمالا از این شاعران هم شعری وارد شعر امره شده است که این شعرها هم از سنت او پدید آمده اند؛ همان طور که شعرهایی که به حافظ و فردوسی اضافه شده، جزو سنت آن هاست.

موحد همچنین گفت: سعدی خوب می داند که با زبان چه کند. یونس امره هم شعری درباره کلمه دارد که براثرگذاری کلام خود صحه می گذارد. این شعر نشان می دهد که یونس امره با سعدی وحدت موضوعی دارد. سعدی یک یکپارچگی موضوعی را در دیوانش حفظ می کند. امره هم این موضوع را حفظ می کند؛ اما گاهی از موضوع دور می شود.

این شاعر با اشاره به شباهت پند و اندرزگویی در شعر امره و سعدی گفت: از نظر پند و اندرز هم یونس امره شبیه سعدی است. اما سعدی شعرهای عاشقانه زمینی و جسمانی دارد. ولی شعرهای امره بیش تر عارفانه است. امره شطحیاتی دارد که در سعدی نیست. او تحت تأثیر فضای عرفانی - صوفیانه قرن هفتم است.

موحد در پایان تأکید کرد: شاعران حدیث نفس می کنند، اما امره در شعرش از خود حرف نمی زند و تنها یک شعر بسیار زیبا دارد که در آن حدیث نفس می کند.

در ادامه این همایش گروهی به اجرای موسیقی پرداختند و برخی از غزل های سعدی و شعرهای یونس امره را به فارسی و ترکی همراه با سازهایی چون دف، تمبک، سه تار و کمانچه اجرا کردند.

***بزرگی امره در سخن گفتن به زبان مردم است

سپس مصطفی تاتجی – عضو هیأت علمی گروه ادبیات دانشگاه قاضی ترکیه – به ارائه مقاله ای درباره یونس امره و سعدی پرداخت و گفت: یونس امره با فرهنگ شما ناآشنا نیست. پیش از امره، شاعرانی چون عطار، مولوی، حافظ و سعدی آمده اند و امره توانسته از میراث این شاعران استفاده کند و متأثر از آن هاست. اما کسانی هم که بعد از یونس امره آمده اند، از زبان او برای بیان عرفانی استفاده کرده اند؛ زیرا امره آن چه را که پیش از او به صورت پنهانی ابراز می شده، آشکارا بیان کرده است.

او افزود: پیامبران آن چه را که خود می خواستند بگویند، به زبان مردم می گفتند. بزرگی امره هم در این جاست که توانسته به زبان مردم سخن بگوید و معنای حقیقی ای را به زبان مردم بدهد و مفاهیم مجردی را که بیانش سخت بوده، ساده بیان کرده است. او عشق الهی، وحدت وجود و بحث فنا را ساده بیان کرده و سطح زبان مردم را به سطح یک زبان لدونی ارتقا داده است.

*** حداقل ۱۰ آرامگاه برای یونس امره در ترکیه

در ادامه این همایش، توفیق سبحانی - مولانا شناس و پژوهشگر - در زبان ترکی عنوان کرد: دو نفر از ترکیه هستند که وقتی شعر آن ها را می خوانی، حتا اگر ترکی ندانی، شعر آن ها نیاز به ترجمه ندارد و هر کسی می تواند برداشتی از شعر آن ها داشته باشد. یکی از آن دو امره است. یونس امره در روز تولد محی الدین ابن عربی در سال ۶۳۸ به دنیا آمده و در روز وفات شیخ محمد شبستری یعنی سال ۷۲۰ از دنیا رفته است. زمانی که او می میرد، هشت سال از وفات پسر مولانا گذشته است.

او افزود: ترک ها علاقه زیادی به یونس امره دارند و مزه شعر او به لطافت آبی می ماند که از کوه می آید و حداقل در ۱۰ نقطه از ترکیه مکان هایی است که به آرامگاه او مشهور است. البته می گویند خانواده امره از خراسان به آناتولی رفته اند.

سبحانی همچنین خاطرنشان کرد: محبوبیت یونس امره به خاطر کلماتی نیست که در شعرش به کار برده؛ بلکه به این دلیل است که می گوید رسالت من عشق است و برای جنگ به دنیا نیامده ام.

***سعدی باعث شد فارسی جزو درس های ترکیه باشد

در ادامه، مصطفی چیچکلر - پژوهشگر ترک - که سخنرانی خود را به زبان فارسی ارائه کرد، با اشاره به اهمیت یونس امره و سعدی در ادبیات ترکیه و ایران گفت: امره و سعدی با آثاری که به ترکی و فارسی نوشته اند، میراثی ماندگار را به جا گذاشته اند.

او ادامه داد: در محدوده جغرافیایی آناتولی، سعدی شخصیتی ارزشمند و یکی از ما محسوب می شود. او آثارش را به فارسی نوشته و برای فهم این آثار ترک ها یا باید فارسی می دانستند و یا آثار او را به ترجمه می خواندند و این سبب شد که زبان فارسی جزو دروس اصلی ما باشد و از میان این آثار گلستان در میان برنامه درسی مدارس جا گرفت و در مطبعه های مختلف چاپ شد. در دوره های بعدی هم سعدی با شاعریت خود در میان اشعار شاعران دیگر خود را نشان می دهد. گروه دوم عارفان هستند که وارث سعدی هستند.