موادمخدر چگونه قیمت‌گذاری می‌شوند؟

٣٠ هزار نفر مردند. هر ٨ ساعت یک بار. ٣٠ هزار نفری که شاید ما، نه می شناختیم شان و نه  حتی از مرگشان با خبر شدیم؛ اما مردند. جایی کنار روزمرگی های ما جان دادند.  معتادان را می گویم، زنان و مردانی که بر اساس آخرین آمار، مرگ روزانه ٩ نفرشان در کشور اعلام شد.

آماری که همین چند روز پیش دکتر علیرضا جزینی قائم مقام ستاد مبارزه با موادمخدر در اختتامیه چهارمین جشنواره سراسری اعتیاد و رسانه اعلام کرد و گفت:« باید روی خنثی‌سازی باورهای غلط کار کنیم. ما سال گذشته ٣٠ هزار مرگ به علت مواد مخدر داشتیم و ٧٩٠ هزار معتاد را تحت پوشش درمان قرار دادیم که برای این امر سالانه بیش از ٣٠ تن دارو مصرف و بیش از ١٠ هزار میلیارد خسارت به کشور وارد می‌شود.»

حالا با این چرخه مافیای گزاف، یک طرف دو سر سود می شود و یک طرف سود که هیچ ، جانش را هم از دست می دهد. دانه درشت های کار، خوب می دانند چه موادی را وارد بازار می کنند. شیشه، گل، تریاک، هرویین، کراک، مورفین و هر چیزی که بازارش پر سود تر باشد، می شود خوراک شان. بعدش هم که با یک نفوذ مویرگی به جامعه معتادان حرف و حدیث های فلان مواد آغاز می شود تا دست آخر هزاران معتاد بماند روی دست شهر. این را آمار مرگ و میر ها نشان نمی دهد آماری نشان می دهد که از وجود ٤ میلیون مصرف کننده مواد در کشور خبر می دهد.

معتادانی که اگر بدانند بدون خواب و خوراک زنده می مانند بین غذا یا مواد، مواد را انتخاب می کنند و زندگی خودشان که هیچ ، زندگی ٤ میلیون خانواده را هم درگیر اعتیادشان کرده اند.

چقدر طول می‌کشد به موادمخدر دسترسی پیدا کنیم؟!

ما می‌گوییم خرده‌فروش اما ساقی صدایش می‌زنند. موادفروش‌هایی را می‌گویم که رکورد دسترسی به آنها شکسته است. همه‌جا پخش شده‌اند، از تاکسی‌های سبز و زرد بیشتر. با موتورسیکلت‌هایشان ٥ تا ٢٠دقیقه‌ای خودشان را می‌رسانند هرجا که باشی. بعضی‌ها هم پاتوق‌شان یک خیابان ثابت است و زحمت رفتن و خرید‌شان می‌افتد گردن مشتری. با این حال پیداکردن شماره تلفن موادفروشان کار سختی نبود اما این‌که معرف داشته باشی و جوابت را بدهند، ادبیات سختی می‌طلبد. ساقی را پیدا کردم تا حاضر شد تلفنی قیمت موادش را بگوید. صدای خش‌دار و پرزور مرد ٣٤ساله از پشت تلفن هم ترسناک بود: «هر دوایی قیمت خودشو داره، اونم فقط همین امروز. فردا ممکنه طلا بره بالا، دلار بیاد پایین، مرزها بسته شه، آسمون بیاد زمین یا هر داستانی که باعث شه ما قیمت‌رو ببریم بالا. شایدم پایین.»

«قیمت شیشه‌رو می‌خوام، البته با تخفیف که مشتری‌تون بشیم.»

«شیشه بهت می‌دم خالص. گرمی ٨٠ تومن. قابلت‌رو هم نداره. خواستی به همون معرفت بگو شماره حساب بدم بفرستم واست.»

سوال آخر کار دستم داد: «قیمت تریاک و هرویین چنده؟»

مرد موادفروش بو برده بود که یک مشتری مواد روانگردان، وقتی قیمت مخدر را می‌پرسد، قطعا بوی خطر می‌دهد: «حشیش گرمی١٥، گل بسته‌ای ٣٠ تا ٥٠ تومن، شیشه خارجی بین ٨٠ تا ١٠٠تومن، شیشه لابراتوار بخوای ٨ تومن هم گیرت میاد، تریاک گرمی ٤‌هزار تومن، کوکایین گرمی ٤٠٠ تومن. شما هم مشتری نیستی دیگه تماس نگیر.»

صدای بوق‌های ممتد تلفن مثل صدای خش‌دار مردی که پشت خط درحال معامله موادش بود، در گوشم می‌پیچید. قیمت‌ها دستم آمد، به همین سادگی.

موادمخدر چگونه قیمت‌گذاری می‌شوند؟

امروزه بیش از ٥٠٠نوع ماده روانگردان در ٩٥ کشور دنیا شناسایی شده که هدف از ساخت همه آنها نفوذ در بازارهای مصرف و سرگرم نگه داشتن مصرف‌کنندگان است. باندهای مافیایی برای تنوع و نوآوری در محصولات و نیز تحریک بازار مصرف، در ساختار مولکولی مواد دست می‌برند و ماده‌ای جدید خلق می‌کنند، همین هم می‌شود که انواع و اقسامش با قیمت‌های متفاوت در بازار پیدا می‌شود. این درحالی است که به اعتقاد کارشناسان قیمت موادمخدر به قیمت دلار و افزایش ریسک انتقال موادمخدر بستگی دارد. دکتر پرویز افشار، معاون کاهش و تقاضای ستاد مبارزه با موادمخدر درباره قیمت‌گذاری این ماده که عرضه و فروشش به‌صورت غیرقانونی در کشور وجود دارد می‌گوید: «اگرچه این قیمت‌ها هیچ‌گاه رسمیت ندارند اما نرخ آنها در بازار تابع عرضه و تقاضاست. هرچه تقاضا برای خرید یک کالا در بازار بیشتر و عرضه آن کمتر باشد، قیمت نیز افزایش پیدا می‌کند و بالعکس. این ساده‌ترین تعریفی است که می‌توان از افزایش قیمت یک کالا ارایه کرد.

در رابطه با قیمت‌گذاری موادمخدر نیز، اگرچه صنفی برای تعیین نرخ موادمخدر و روانگردان وجود ندارد اما پرواضح است که در بازار رقابتی و مافیایی قاچاقچیان نیز این معادله قیمت‌گذاری وجود دارد و هرچه تقاضا برای مصرف نوعی از مواد بیشتر شود، عرضه آن نیز کمتر و در نتیجه قیمت آن هم افزایش پیدا می‌کند. برهمین اساس است که قاچاقچیان با قیمت مواد در بازار بازی می‌کنند، یعنی قیمت یک ماده را ارزان می‌کنند و بعد از وابستگی افراد معتاد به آن ماده، قیمت را افزایش می‌دهند.

از سمت و سویی دیگر حاکمیت، ضابطان قانون و سیستم‌های مبارزه‌کننده با این پدیده یک بازی علمی انجام می‌دهند. مثلا شیشه خطرناک‌ترین ماده‌ای است که در کشور وجود دارد، برای ساخت این ماده یک‌سری پیش‌سازها و محلول‌هایی خاص استفاده می‌شود.

از این‌رو با همکاری ستاد و وزارت بهداشت کنترل و نظارت بر شرکت‌های صنعتی و آزمایشگاه‌های تولید شیشه در دستور کار قرار گرفت. با اتخاذ سیاست منطقی و متوازن و کنترل پیش‌سازهای مواد محرک به‌ویژه کنترل پیش‌سازهای شیشه (مانند ‏پسوافدرین) و همچنین کاهش شدید تولید ترامادول، در طول ٦ ماهه گذشته قیمت شیشه به‌شدت افزایش ‏پیدا کرد.»

افشار معتقد است مبارزه با این پدیده به متغیرهای متفاوتی بستگی دارد، اما به‌طورکلی هرچه مبارزه در مرزهای کشور سختگیرانه‌تر باشد، قیمت مواد نیز بالاتر خواهد رفت و در نتیجه عرضه و تقاضا برای خرید آنها کمتر خواهد شد که این استراتژی، روند مثبتی در مبارزه با کاهش مصرف موادمخدر در کشور دارد.

معاون کاهش و تقاضای ستاد مبارزه با موادمخدر می‌افزاید:  «مدیریت مصرف نیز نقش بسزایی در کاهش اعتیاد دارد. به این معنا که رابطه مصرف‌کننده را با سیستم غیرقانونی و ناخالصی مواد و قاچاقچیان موادمخدر قطع کنیم  تا با این کار سود را برای قاچاقچیان به حداقل برسانیم و معتادان را از سمت مصرف مواد پرخطربه سمت مصرف مواد کم‌خطر‌تر هدایت کنیم. این موضوع باعث می‌شود سود قاچاقچیان کم شود و زمینه کاهش قاچاق و مصرف موادمخدر فراهم خواهد شد.»

کالایی که گران ‌بودنش به نفع جامعه است.

سال گذشته ٢ پسر شیشه‌ای دست به سرقت و تجاوز به ١٤زن و دختر در پایتخت زدند. آنها در اعترافات‌شان گفتند اعتیاد را از شیشه شروع کرده‌اند و هر لحظه پایپ دست‌شان بوده، اما وقتی یک شبه قیمتش بالا رفت، تصمیم گرفتند برای جورکردن پول موادشان دست به سرقت بزنند.

همین هم شد که با پراید شیشه دودی‌شان در خیابان‌های خاص شهر پرسه زدند و دختران و زنان جوان را به بهانه مسافرکشی سوار خودروشان کردند. نقشه‌ای که اگرچه ابتدا فقط برای سرقت پول و طلای طعمه‌هایشان بود اما کم‌کم شکل هولناک‌تری به خود گرفت و تعداد زیادی از قربانیان‌شان را مورد تجاوز قرار دادند.

به اعتقاد کارشناسان یک فرد معتاد به علت گران‌شدن ماده‌ای که تاکنون مصرف کرده، الگوی مصرفش را تغییر می‌دهد و مواد ارزان‌قیمت‌تری را که بعضا ممکن است خطرناک نیز باشند، امتحان می‌کند. همچنین ممکن است فرد معتاد برای جورکردن پول مواد دست به کارهای غیرقانونی بزند که نتیجه‌اش افزایش سرقت‌های خرد و آسیب‌های اجتماعی خواهد بود.

سوال کلیدی این موضوع این است که  با توجه به افزایش جرایم مرتبط با موادمخدر، نوسان قیمت موادمخدر خوب است یا بد؟ قاضی مجتبی حسین‌پور، بازپرس دادسرای جنایی تهران که به واسطه شغلش سال‌ها با انواع بزهکاری و جرایم مرتبط با موادمخدر سروکار داشته است، در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «این مسأله مقداری پیچیده است، چراکه افزایش یا کاهش  قیمت مواد از هر دومنظر جرم‌زا هستند، با این تفاوت که افزایش قیمت جرایم خاص خودش را به دنبال دارد و کاهش قیمت مواد علاوه‌بر فراگیر‌ترشدن مصرف، جرایم دیگری را به خودش اختصاص می‌دهد.

با این حال به‌نظر من و با بررسی زوایای مختلف پرونده‌های جنایی، افزایش قیمت بهتر از کاهش است و هرچه گران‌تر بهتر، چراکه کاهش قیمت موادمخدر در بازار، آسیب‌های جدی‌تری در جامعه بر جای خواهد گذاشت. هر چند به‌طورکلی نوسان قیمت هر چیزی که وسیله انجام جرم باشد، اثرات مخربی را در جامعه بر جای می‌گذارد.

قیمت موادمخدر اگر کاهش پیدا کند، عرضه آن افزایش می‌یابد، دسترسی آسان‌تر می‌شود و بنابراین مصرف‌کننده مواد نیز افزایش پیدا می‌کند و این موضوع به مراتب خطرناک‌تر از جرایمی است که درحال‌حاضر ممکن است مثلا از ٤‌میلیون معتاد در کشور سر بزند، که اگر این تعداد افزایش پیدا کند، قطعا تعداد جرایم مرتبط با این پدیده نیز بیشتر خواهد شد.»

انگیزه ایجاد  شغلی راه حلی برای مبارزه با قاچاقچیان

با وجود این‌که الگوی مصرف موادمخدر در کشور تغییر کرده است و مواد صنعتی خطرناک در کنار موادمخدر سنتی وارد بازار قاچاقچیان شده، اما همچنان تریاک و هرویین میان مصرف‌کنندگان، رتبه نخست را به خود اختصاص داده‌اند.

با این حال به‌نظر می‌رسد سیستم کنترل پیش‌سازه‌های ستاد مبارزه با موادمخدر بیشتر در کنترل قیمت شیشه کارساز بوده و بازار عرضه و تقاضای تریاک و هرویین همچنان داغ است و تغییری در قیمت این مواد ایجاد نشده.

یکی از دلایل مهم وجود چنین بازاری، دپوی تریاک در انبارهای کشور مرزی ایران یعنی افغانستان است که باعث افزایش عرضه و بازار مافیایی سوداگران مرگ می‌شود. تجارت موادمخدر سومین تجارت پرسود در دنیا محسوب می‌شود.

تاکنون همه کشورها میلیاردها دلار و هزاران کشته برای مبارزه با پدیده قاچاق موادمخدر هزینه کرده‌اند اما هنوز انهدام موفقیت‌آمیزی در زمینه مبارزه با  قاچاق ‌و کشف محموله‌های موادمخدر در کشور رخ نداده است.

محمدعلی زکریایی، پژوهشگر اعتیاد درباره پیامد نوسان قیمت موادمخدر در کشور به «شهروند» می‌گوید: «همین چند هفته پیش قیمت سیگار افزایش پیدا کرد.

به‌نظر شما از تعداد سیگاری‌ها کم می‌شود؟ پرواضح است که جواب این سوال خیر است، چراکه با افزایش قیمت هرگز نمی‌توان معضل بزرگی مانند اعتیاد را ریشه‌کن کرد. درست است که عرضه و تقاضا برای هر کالایی در بازار وجود دارد اما چند مشکل مهم در بازار مصرفی مواد وجود دارد.

یک این‌که یک فرد معتاد مدیریتی در مصرفش ندارد، دوم این‌که قاچاقچی می‌تواند قیمت‌ها را کنترل کند. بنابراین ما دچار بهم‌ریختگی مصرف و قیمت هستیم و در این اوضاع نابسامان قاچاقچیان تنها کسانی هستند که سود می‌برند.

به‌نظر من بهترین راه برای تغییر قیمت، تقویت مراکز کاهش آسیب است. بسیاری از این مراکز خصوصی هستند و پول‌های زیادی را برای درمان معتادان دریافت می‌کنند. به همین خاطر اگرچه افزایش قیمت برای خرید مواد یکی از متغیرهایی است که می‌توان در زمینه کاهش اعتیاد به کار برد اما از طرف دیگر باید برای پیشگیری یا درمان هم مراکزی وجود داشته باشند که با کمترین هزینه به حل این معضل کمک کنند.»

زکریایی ایجاد اشتغال را راهکار دیگر حل این موضوع می‌داند و می‌افزاید: «ما همیشه منتظر این هستیم که مشکلی ایجاد شود و بعد برای حل آن راه‌حل پیدا کنیم. درحالی‌که مثلا  ایجاد اشتغال یک روش پیشگیری و درمانی بسیار ساده است. انگیزه شغلی قطعا در پیشگیری و درمان اعتیاد معتادان تاثیرگذار خواهد بود.»