راه حل مشکلات خط فارسی از نگاه کارشناسان

به گزارش پارس ؛ خط فارسی و مشکلات آن سال ها بحث های زیادی را برانگیخته است، تا جایی که برخی از صاحب نظران از گذشته تا امروز معتقد بوده اند مشکلات این خط به قدری فراوان و غیرقابل حل است که چاره ای جز حذف خط کنونی و استفاده از یک خط جایگزین برای فارسی زبانان باقی نمانده است. تعداد بیش تری از صاحب نظران اما معتقدند مشکلات خط فارسی قابل حل هستند و برای حل این مشکلات راه حل هایی بسیار ساده تر از تغییر خط وجود دارد.

پیشنهادهای مورد نظر برخی از کارشناسان و صاحب نظران برای حل مشکلات خط فارسی دنبال شد، که گزارشی از این گفت وگوها در پی می آید.

*حل مسائل خط با برنامه ریزی زبانی

فرزان سجودی، زبان شناس، نشانه شناس و استاد دانشگاه هنر، در تشریح مشکلات خط فارسی، می گوید: یکی از مشکلات خط فارسی این است که در این خط، واکه ها بخصوص واکه های کوتاه، نشانه ای ندارند؛ به همین دلیل اگر کسی با کلمه یا اسم خاصی آشنا نباشد، ممکن است آن را به شکل های مختلفی بخواند. مشکل دیگر این است که ما برای یک واج، حروف متفاوتی داریم و همچنین بعضی از « نویسه» ها یا حروف زبان فارسی شکل های متفاوتی دارند؛ مثلا « ه» در ابتدا، انتها و وسط کلمه، به شکل های متفاوت نوشته می شود.

سجودی در تشریح مشکلات، ادامه می دهد: مسأله ی بعدی این است که تکلیف ما چندان با مقاطعی که باید نوشتار را قطع کنیم، روشن نیست… میزان سرهم نویسی و جدانویسی شکل و قاعده ی چندان مدونی ندارد. مشکل دیگر، وجود « نویسه» هایی مثل « و» در واژه های « خواهر» و « خواب» است که ما می نویسیم، اما نمی خوانیم.

او علت برخی از این مسائل را جنبه و ریشه ی تاریخی آن ها و دلیل بعضی دیگر از آن ها را تأثیر آمیزش زبان فارسی و عربی می داند و می گوید: بعضی از مسائل خط را می توان با برنامه ریزی زبانی حل کرد.

*آموزش یک شکل مشخص از خط

فریدون جنیدی، شاهنامه پژوه و استاد زبان های باستانی، معتقد است، خط فارسی کنونی بهترین خط برای دانش است و آشفتگی در آن از سوی کسانی است که با خط و زبان فارسی آشنا نیستند.

او با اعتقاد به ضعف آموزش و پرورش در آموزش، می گوید: وظیفه ی آموزش و پرورش است که شکلی مشخص از خط را آموزش بدهد.

*قانونمندی برای رفع سرگردانی

غلامحسین صدری افشار، فرهنگ نویس، معتقد است، خط ما به درد زبان های صرفی می خورد، اما زبان ما زبانی پیوندی است و به همین دلیل است که با رسم الخط عربی همیشه استثناهایی باقی می ماند.

او با تأکید بر این که فرهنگستان نباید به قوانین فعلی بسنده کند و باید آن ها را به روز کند، می گوید: قانونمندی باید با کمک آموزش و پرورش از کتاب های درسی شروع شود تا بچه ها و معلم ها دچار سرگردانی نشوند. اگر این شلختگی ها کم شود و فرهنگستان هم بهتر و با سرعت بیش تری کار کند، می توان آراستگی را در زبان فارسی شاهد بود.

*تشکیل کانون ویراستاران

عباسعلی وفایی، دبیر شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی و رییس دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی، می گوید: مشکلی که ما در حال حاضر در زمینه ی رسم الخط با آن مواجه هستیم، از هم گسیختگی و پراکندگی است. ما در کتاب های چاپی، مطبوعات و مکتوبات، چند سلیقه و روش را می بینیم که صورت زیبایی ندارد و آموزش را در نسل های کودک و نوجوان ما دچار تزلزل می کند.

او با تأکید بر این که برای نجات از این آشفته بازار، بهترین ضابطه به کارگیری دستور خط زبان فارسی است، پیشنهاد می دهد، یک کانون ویراستاران تشکیل دهیم که به ویراستاران پروانه و شناسنامه ی مشخص بدهد تا در برابر کارشان پاسخ گو باشند.

*استفاده از اِعراب

منوچهر دانش پژوه، استاد دانشگاه، با اعتقاد به این که مشکل اساسی خط فارسی، ننوشتن حروف صدادار است، معتقد است، باید برای حل این مشکل از حرکت گذاری و اِعراب استفاده کرد.

او همچنین پیشنهاد می دهد که یک سمینار در این زمینه تشکیل شود و مسائل مختلف زبان و خط فارسی بررسی و نتیجه ی قطعی گرفته شود.

*دخالت رییس جمهور

حسن انوری، فرهنگ نویس، با اشاره به رعایت نشدن رسم الخط فرهنگستان زبان از سوی آموزش و پرورش، می گوید: راه حل این است که رییس جمهور دخالت کند و به وزارت آموزش و پرورش دستور بدهد که از این دستورالعمل استفاده کند تا در سایر بخش های جامعه هم تسری پیدا کند و مورد استفاده قرار گیرد.

*طراحی یک نرم افزار

ابراهیم خدایار، پژوهشگر و استاد ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، معتقد است، ننوشتن واکه های کوتاه در خط فارسی یک حسن است؛ چرا که گوینده های یک زبان با استفاده از این ویژگی می توانند چرخش آوایی را در کلمه حفظ کنند. او نوشتن کلمات با یک واکه ی کوتاه خاص را تحمیل یک آوا به سخن گویان زبان می داند.

خدایار می گوید: راه حل مشکلات خط فارسی، طراحی نرم افزاری است که با یک مخزن اطلاعاتی قوی این مشکلات را حل کند.

*هماهنگی فرهنگستان و دفتر تألیف کتاب های درسی

هوشنگ مرادی کرمانی، داستان نویس و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، می گوید: درباره ی رسم الخط، سلیقه ها و نگاه های مختلفی وجود دارد؛ دلیل آن هم این است که ما حروف مان را از عربی گرفته ایم و رسم الخط ما هم بیش تر بر پایه ی عربی است. امروز هر شاعر، روزنامه نگار، نویسنده و استادی یک نوع رسم الخط را که به آن عادت دارد، به کار می گیرد و در نتیجه ی آن، یک جور به هم ریختگی و بلبشو ایجاد شده است.

او با اشاره به سلیقه یی نوشته شدن کتاب های درسی، اظهار می کند: راه حل برون رفت از به هم ریختگی کنونی در رسم الخط فارسی، هماهنگی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دفتر تألیف کتاب های درسی است.

مرادی کرمانی یادآوری می کند: در عین این که ما باید معیار معینی داشته باشیم، خیلی هم نباید تعصب داشت. کشور ما مثل بسیاری از جاهای دیگر دنیا، پر از تنوع سلیقه هاست.

*متولی حرمت حرم را نگه دارد

علیرضا حسینی پاکدهی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مدرس درس « شیوه ی نگارش فارسی در مطبوعات» ، با انتقاد از رعایت نشدن دستور خط فرهنگستان در نهادهای مختلف و حتا خود فرهنگستان، می گوید: ما انتظار داریم حداقل خود فرهنگستان و نهادهای مربوط به آن، این قواعد را رعایت کنند تا برای ما هم به عنوان افراد عادی و اعضای جامعه این موضوع تثبیت شود. فرهنگستان باید حداقل موظف به اجرای قواعد خود باشد. در غیر این صورت، متولی ای که خود حرمت حرم را نگه نمی دارد، نمی تواند از دیگران انتظاری داشته باشد.

او با اشاره به رعایت نشدن دستور خط فرهنگستان در کتاب های درسی، یادآوری می کند: نهاد آموزش و پرورش، مهم ترین نهاد آموزشی کشور است و چون آموزش خط از ابتدا برعهده ی این نهاد است، رعایت نکردن دستور خط فرهنگستان در این نهاد، منجر به شکل گیری نحوه ی متعارض و متفاوت نوشتن می شود.

پاکدهی در تشریح راه حل آشفتگی کنونی در خط فارسی، می گوید: ساده ترین راه این است که فرهنگستان به عنوان تنها نهاد موظف و مسؤول برای این کار، یک « دستور خط» کاملا شُسته و رُفته و تا آن جا که ممکن است، بدون تغییر را ارائه کند و نهادی هم مسؤول پیگیری این موضوع باشد که چرا نهادها و سازمان هایی که از نظر قانونی موظف به رعایت این دستور هستند، آن را رعایت نمی کنند. گردانندگان رسانه ها، معلمان و اندیشمندان هم به این شیوه ی خط مصوب و پذیرفته شده گردن بنهند.

*بهترین الگو رسم الخط مصوب فرهنگستان است

محمد دبیرمقدم، معاون علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر گروه زبان شناسی دانشکده ی زبان های خارجی و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، می گوید: باید نگاه های تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و منطقه یی به مؤلفه های مربوط به خط داشت و راه هایی برای تسهیل آموزش خط فارسی پیدا کرد. همین یک دست کردن رسم الخط که در فرهنگستان صورت گرفته، یک راه حل است.

او با ارائه ی این پیشنهاد که همه بکوشیم از رسم الخط مصوب فرهنگستان به عنوان محور کار استفاده کنیم، اضافه می کند: فرهنگستان آن قدر منعطف هست که هرجایی احساس نیاز به بازنگری کرده، این کار را انجام داده است، اما الآن در مورد رسم الخط مصوب فرهنگستان، در فرهنگستان اجماع قاطع هست. در این مؤلفه ها هیچ وقت نمی توان از عدد صد صحبت کرد، اما همه متفق القول هستند که بهترین الگو رسم الخط مصوب فرهنگستان است.

*استفاده از خط دوم

مسعود خیام، نویسنده و پژوهشگر، با اشاره به مشکلات مختلف خط فارسی، در تشریح مشکلی که آن را راست نویس بودن خط عنوان می کند، می گوید: راست نویس بودن به این معناست که هم جهت با ریاضیات نیست. این موضوع در جاهایی مشکلات کوچکی ایجاد می کند و در جاهایی هم کار را غیرممکن می کند.

او برای حل این مشکل، پیشنهاد استفاده از یک خط فنی را در کنار خط کنونی فارسی مطرح می کند و می گوید: با خط دوم پیامک زده شود، در کامپیوتر بیاید و از آن در تابلوهای مکان های مختلف استفاده شود که می خواهند اسم شان را زیر خط فارسی فعلی به خطی بنویسند که خارجی ها هم بتوانند آن را بخوانند.

*استفاده از یک خط دیگر

کوروش صفوی، استاد زبان شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و نایب رییس انجمن زبان شناسی ایران، خط کنونی فارسی را قابل تصحیح نمی داند و می گوید: مشکل این است که ما تمام مدت به سراغ تصحیح نظام نوشتاری می رویم، اما خط ثابت می مانَد.

او یکی از امکانات حل مشکلات خط فارسی را استفاده از خط رومیایی می داند و در این باره یادآوری می کند: اگر ما هم استفاده نکنیم، نسل بعد از ما در حال استفاده از خط رومیایی است؛ یعنی دیگر جوری نیست که من بتوانم جلویش را بگیرم… بنابراین اگر ما پیش بینی می کنیم که نسل بعدمان مسیر دیگری را جلو می رود، حداقل این مسیر را برایش درست کنیم.

*شناخت جامعه ی مصرف کننده ی خط

رضا شکراللهی، ویراستار، با اشاره به دشواری اجماع پیدا کردن بر سر رسم الخط فارسی، می گوید: یکی از مشکلات خط فارسی این جنبه ی رسم الخطش است که ایجاد تشتت می کند.

او معتقد است، با فراگیر شدن سواد و با توجه به این که امکانات رسانه یی زیاد شده است، مشکلات خط خود را بیش تر نشان می دهد و می گوید: وقتی همه ی افراد درگیر نوشتن می شوند، تازه دو موضوع آشکار می شود؛ یکی سطح سواد املایی کاربران فارسی که نشان می دهد ما خیلی در جامعه مان مشکل داریم و دیگر بحث رسم الخط. هر دو این ها می توانند نشان دهنده ی مشکلات خط فارسی باشند.

شکراللهی تأکید می کند: اگر صاحب نظران به این نتیجه برسند که باید خط فارسی را تغییر داد، این تصمیم باید بر مبنای شناخت شان از جامعه ی مصرف کننده باشد.

*رسم الخط، دل بخواهی نباشد

همچنین توفیق سبحانی، نویسنده و پژوهشگر، می گوید: برای حل مشکلات خط فارسی باید فرهنگستان به عنوان یک مؤسسه ی آکادمیک، مدیریت این موضوع را بر عهده بگیرد و قاعده ای بدهد تا همه ی نهادها و وزارت خانه ها از آن اطاعت کنند و دیگر دل بخواه من و شما نباشد. وظیفه ی فرهنگستان این است که قاعده و قانونی وضع کند و آن را از طریق دولت به همه ی ارگان ها بدهد تا همه آن را رعایت کنند.

*راه کارهایی برای پایان دادن به نارسایی ها و آشفتگی ها

کوروش کمالی سروستانی، پژوهشگر، نیز می گوید: تدوین فرهنگ املایی خط فارسی، آموزش برنامه ریزی شده و علمی این خط در مدارس و دانشگاه ها، تدوین شیوه نامه ی خط معیار، سامان دهی نوشتن به حروف رومیایی و تدوین شیوه نامه ای در این مورد با محوریت فرهنگستان زبان و ادب فارسی و با بهره گیری از همه ی داشته ها و دانسته های متخصصان و استادان فرهنگستانی و غیرفرهنگستانی می تواند به بخش عمده ای از نارسایی ها و آشفتگی ها پایان دهد.

*استفاده از یک رسم الخط واحد

ابراهیم مالمیر، عضو هیأت علمی دانشگاه رازی کرمانشاه، با اشاره به این که مشکلات خط فارسی بیش تر جنبه ی زیباشناسی دارد، می گوید: باید روی همین خطی که داریم، اتفاق نظر حاصل شود و یک رسم الخط واحد برای همه ی بخش های نوشتاری درنظر گرفته شود.

*نگران نباشید

غلامرضا سالمیان، عضو هیأت علمی گروه ادبیات و زبان فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه، با وجود اعتقاد به این که مشکلات رسم الخط فارسی دغدغه ها را برای جهانی شدن زبان فارسی بیش تر می کند، می گوید: نباید زیاد نگران مشکلات موجود در رسم الخط فارسی باشیم، زیرا در کشورهایی مثلا چین با آن شیوه ی نوشتاری و الفبایی سخت هیچ تلاشی برای تغییر خط صورت نمی گیرد و حتا به دنبال نفوذ فرهنگی و جهانی کردن زبان و نوشتار خود هستند.

او اضافه می کند: اعضای فرهنگستان و استادان ادبیات و زبان فارسی می توانند با هم فکری، ضمن حفظ رسم الخط فارسی، بر آن تغییرات اعتدالی اعمال کنند.

*می توان چندگانگی ها را برطرف کرد

محمدمراد ایرانی، مدرس زبان و ادبیات فارسی، می گوید: مشکلات موجود در رسم الخط فارسی آن چنان جدی نیست که بخواهیم تغییر کلی ایجاد و یا آن را عوض کنیم. بیش تر استادان زبان فارسی نظر بر این دارند که با نگاهی منطقی و مستدل می توان اصلاحاتی در رسم الخط فارسی اعمال و مشکلات آن را برطرف کرد.

او با تأکید بر این که اعمال این تغییرات در جهت نزدیک کردن کتابت به تلفظ است، اضافه می کند: بحث های مطرح شده در خصوص اصلاح رسم الخط فارسی به منظور نزدیک تر کردن نوشتار به گفتار صورت می گیرد. اگرچه نمی توان ۱۰۰ درصد گفتار را با نوشتار هم خوان کرد، اما می توان با استفاده از علم زبان شناسی تا حدودی چندگانگی ها را برطرف کرد.

*اعمال اصلاحات مختصر

فاطمه کلاهچیان، عضو هیأت علمی دانشگاه رازی کرمانشاه، وجود برخی دوگانگی ها در شیوه ی نوشتار و همچنین وجود نویسه های مختلف برای یک تلفظ را از اشکلات خط فارسی می داند و تأکید می کند: می توان با اعمال اصلاحات مختصر زبان نوشتاری را کمی ساده تر کرد.

او پیشنهاد می دهد: برای ایجاد اصلاحات در زبان، گروهی متشکل از دستور زبان نویسان، زبان شناسان، شاعران و نویسندگان و خصوصا آموزگاران و دبیران مدارس هم فکری و تغییرات لازم را اعمال کنند.

خط فارسی و مشکلات آن سال ها بحث های زیادی را برانگیخته است، تا جایی که برخی از صاحب نظران از گذشته تا امروز معتقد بوده اند مشکلات این خط به قدری فراوان و غیرقابل حل است که چاره ای جز حذف خط کنونی و استفاده از یک خط جایگزین برای فارسی زبانان باقی نمانده است. تعداد بیش تری از صاحب نظران اما معتقدند مشکلات خط فارسی قابل حل هستند و برای حل این مشکلات راه حل هایی بسیار ساده تر از تغییر خط وجود دارد.