ژاپنی‌ها و قاعده‌ای نانوشته در استفاده از پله برقی

مرکز مطالعات ژاپن- سید آیت حسینی- یکی از نکاتی که خارجیان از بدو ورود به توکیو و احتمالاً از همان فرودگاه متوجه آن می‌شوند و شاید از آن شگفت‌زده شوند این است که ژاپنی‌ها هنگام استفاده از پله برقی همگی قاعده نانوشته‌ای را رعایت میکنند: آنانکه عجله ندارند و ترجیح میدهند روی  پله برقی بایستند در سمت چپ پله برقی می‌ایستند و آن‌ها که عجله دارند و می‌خواهند روی پله برقی راه بروند از سمت راست عبور می‌کنند به طوری که حتی اگر هیچ کس قصد راه رفتن نداشته باشد، همه فقط در نیمه سمت چپ پله می‌ایستند. این مساله چنان در توکیو همه‌گیر است که حتی خارجی‌ها هم در زمان کوتاهی به آن عادت می‌کنند و ناخودآگاه بدان تن می‌دهند.

پله برقی در توکیو

اما شگفتی خارجی‌ها زمانی کامل می‌شود که برای نخستین بار به شهرهای غربی ژاپن مثل اوساکا مسافرت می‌کنند. در اوساکا روش استفاده از پله برقی دقیقاً برعکس توکیو است: در سمت راست می‌ایستند و از سمت چپ حرکت می‌کنند. شاید ذکر این نکته بد نباشد که بیش از نود درصد مردم ژاپن راست‌دست هستند و جهت حرکت خودروها در خیابان در سراسر کشور مانند انگلستان از سمت چپ است. اما این تفاوت نظام‌مند بین دو کلان‌شهرتوکیو و اوساکا طوری برجسته و آشکار است که گویی با دو کشور متفاوت سروکار داریم. بر اساس  بررسی‌های انجمن آسانسور ژاپن در سال ۱۹۹۹ در شهرهای مناطق مرکزی ژاپن مثل ناگویا هم عابران مانند توکیو در سمت چپ پله برقی می‌ایستند.

بنابراین ظاهراً مرز بین این دو الگوی رفتاری جایی بین منطقه چوبو (مرکز) و منطقه کانسای (غرب) است. جالب آن است که دلیل این تفاوت برای خود مردم ژاپن نیز مشخص نیست و در هیچ منبع معتبری به ریشه این تفاوت اشاره نشده است. اما مثل همیشه بین مردم نظرات غیر رسمی فراوانی در توجیه این تفاوت وجود دارد. یکی ازاین داستان‌ها که ژاپنی‌ها تعریف می‌کنند البته آمیخته به افسانه است و احتمالاً به دور از واقعیت، اما شاید شنیدنش خالی از لطف نباشد.

پله برقی در اوساکا

در زمان قدیم امپراطور ساکن کیوتو در غرب ژاپن بود و شوگون (بالاترین مقام نظامی کشور) که در عمل اداره امور مملکت را به عهده داشت در اِدو (نام قدیم توکیو) زندگی می‌کرد. خیابان‌های تنگ و پرپیچ و خم توکیو همیشه صحنه حضور سامورای‌ها بود که با موی تراشیده، شمشیر بلند به کمر بسته و با گام‌هایی آرام و استوار در آمد و شد بودند. سامورای‌ها که طبیعتاً اغلب راست‌دست بودند شمشیر را به سمت چپ کمر خود می‌بستند و برای اینکه نوک شمشیرشان برای سامورای‌های دیگر و مردمی که با عجله در رفت و آمد بودند مزاحمت ایجاد نکند، به آرامی از سمت چپ خیابان عبور می‌کردند. منطقه غرب اما به دلیل وجود بنادر مهمی نظیر اوساکا و کوبه، بازرگانان و سوداگران بسیاری را در خود جای داده بود. به گونه‌ای که به اِدو “شهر سربازان” و به اوساکا “شهر بازرگانان” می‌گفتند.

مشهور است که تفاوت برخورد گرم فروشندگان اوساکایی با مشتری، با برخورد مودبانه اما نسبتاً سرد اهالی توکیو ریشه در این تفاوت تاریخی دارد.  تجار شهر اوساکا در زمان قدیم پول و اشیای قیمتی خود را برای امنیت بیشتر در کیسه‌ای قرار می‌دادند و از سمت راست (نزدیک دست راست) خود می‌آویختند و برای اینکه توجه عابران را جلب نکنند و از خطر سارقان سواره در امان باشند، به آرامی از سمت راست خیابان حرکت می‌کردند.

در نتیجه به مرور رسم بر این شده بود که افراد مهم‌تر و مسن‌تر و متمول‌تر در توکیو به آهستگی از سمت چپ و از کنار دیوار (در اوساکا سمت راست) حرکت کنند، و مردم عادی از سوی دیگر گذرکنند. بعد از گسترش پله‌های برقی از حدود دهه ۷۰ همین رسم به روش استفاده از پله‌برقی در دو شهر نیز تسری یافت.