دخالت ممنوع؛ استقلال حقوقی زن وشوهر را به رسمیت بشناسیم

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- محمدعلی ندائی- «... با سلام دامادم سه سال تمام عاشق دخترم بود، دخترم هم عاشق دامادم. مادر دامادم مخالف بود اما با این وجود با هم ازدواج کردند... الان مادرش به دلیل دخالت در زندگی شان، دخترم را بسیار اذیت می کند. دامادم با این که از اذیت های مادرش اطلاع دارد، ولی از مادرش حمایت می کند و دست کم با زبان خوش همسرش را آرام نمی کند. خدا شاهد است من هرشب برای بچه ام گریه می کنم .

به دامادم می گویم تو که می دانستی مادرت دختر مرا دوست ندارد؛ اگر مادرت را می خواستی چرا آمدی دختر من را گرفتی؟ حالا که ازدواج کرده ای باید از او حمایت و محترمانه از دخالت های مادرت جلوگیری کنی. مثلاً دختر من حق ندارد شب دستشویی و حمام برود که مادر شوهرش از خواب بیدار می شود یا این که حق ندارد با همسایه حرف بزند یا در خانه خود حق ندارد لباس راحت بپوشد. با این که هفته ای دو روز دانشگاه می رود و منزل ما نزدیک دانشگاه است اما اجازه نمی دهد پسرش شب در منزل ما در کنار همسرش بماند ،شروع به گریه می کند که من شب می ترسم .شما بگویید آیا خدا را خوش می آید که از مادر بودنش سوء استفاده کند؟ آیا این مادر نباید روی پای خودش بایستد؟ آیا من مادر نیستم؟آیا من دلم برای بچه ام تنگ نمی شود؟ آیا باید به خاطر خودخواهی باعث شوم زندگی بچه ام فرو پاشد؟ حالا من سؤالم از شما بزرگواران این است که آیا وظیفه قانونی وشرعی این پسر است که مادرش همیشه در کنارش باشد؟ ممنون می شوم راهنمایی ام کنید.»

«... با سلام وخسته نباشید، لطفاً درباره شرایط و الزامات قانونی جلوگیری از دخالت خانواده های طرفین در مسائل خصوصی زن و مرد توضیح دهید.»

نخستین عامل طلاق

موضوع دخالت های بیجای خانواده های زوجین درزندگی مشترک،به گفته برخی ازمسئولان، اولین عامل طلاق است تا جایی که براساس آمارسال 92 ، پانزده وچهار دهم درصد طلاق ها، ناشی ازدخالت بیش ازاندازه خانواده ها بوده است.

جدایی در مسکن، وابستگی در شخصیت

فقدان مهارت مدیریت میان انتظارات درمقام فرزند وانتظارات درمقام همسر وباورنکردن استقلال حقوقی فرزند درمقام همسرازسوی خانواده های زوجین، باعث شده است در برخی موارد، زمینه دخالت وکشمکش در زندگی نوپای زوجین پدید آید و درمجادلات بی حاصل ،زمام زندگی ازدست زن وشوهرخارج شود وستون های تازه برافراشته زندگی مشترکشان فرو ریزد؛ امری که به نظرمی رسد تاحد زیادی ریشه در مسائل فرهنگی دارد.

اگر به چند دهه قبل برگردیم، درمی یابیم که خانواده های نوپا ازاستقلال چندانی برخوردار نبودند و تا مدت ها زندگی مشترک خود را زیر چتر بزرگ ترهای خانواده سپری می کردند؛ اما با مدرن شدن جامعه، تفکر استقلال و زندگی مستقل داشتن نیز افزایش یافت و امروزه آن گونه از زندگی نه تنها رخت بربسته، بلکه زندگی مستقل و حتی جدا از محل سکونت خانواده های زوجین ،رواج یافته است. با این همه باید گفت که هنوز از نظر فرهنگی، استقلال آنان باور نشده است.

به بیان دیگر، با توجه به آماررسمی درباره علل طلاق می توان گفت، با وجود استقلال وجدایی خانواده های نوپا در زمینه مسکن، استقلال شخصیتی و حقوقی آنان محقق نشده است.این در حالی است که اسلام درعین تکریم پدرومادروسفارش بسیار به اطاعت ازآنان ،بلوغ ورشد را مرزولایت برفرزند شمرده و پس ازآن، اجازه دخالت درزندگی خصوصی و مسائل شخصی فرزندان را به پدر و مادر نداده است.

اسلام در عین تشویق به صله رحم وهمگرایی میان اقوام و بستگان واعتقاد به تضامن حقوقی خانوادگی(عاقله)، هویت مستقل فرزندان پس ازبلوغ و رشد را به رسمیت شناخته وحتی ازدواج پسر را به رضایت و اذن پدرمشروط نکرده ویا پدر را موظف به تامین هزینه ازدواج فرزند ندانسته است .حضرت آیت ا...مکارم شیرازی درپاسخ به استفتایی دراین باره چنین گفته اند: «سوال: آیا هزینه لازم برای ازدواج پسر جزء نفقه محسوب شده و بر عهده پدر است؟ پاسخ :جزء نفقه نیست ولی در صورتی که پسر ممکن است گرفتار گناه شود و پدر تمکن دارد احتیاط واجب آن است که پرداخت نماید.» . همچنین ایشان درباره جهیزیه نیزاظهارداشته اند:« تهیه جهیزیه بر عهده پدر نیست ولی سزاوار است در این راه به فرزند خود کمک نماید.». این فتوا بیانگر استقلال فرزندان از خانواده است.

اضمحلال با نیت استحکام!

هرچند بسیاری ازاوقات دخالت خانواده ها به نیت استحکام وحل اختلافات همسران انجام می شود اما به دلیل ناآگاهی وغلبه احساس برمنطق ،این دخالت بیشتربه اضمحلال و فروپاشی خانواده های نوپا می انجامد تا استحکام و رفع و رجوع اختلافات.

دخالت خانواده از منظر فقهی و حقوقی

در نظام حقوقی ما، عنوان خاصی برای دخالت خانواده معین نشده واین امرجرم انگاری نشده است اما اگر این دخالت، مصداق عناوین عامی چون تجسس و تجاوز به حریم خصوصی قرارگیرد، می تواند مشمول قواعد عام حقوقی شود واقدامی مجرمانه به حساب آید .هرچند که به دلیل نیت خیرخواهانه پدر و مادر، دخالت های آنان کمتر تحت چنین عنوان های مجرمانه ای قرار می گیرد.این درحالی است که به نوشته سایت پرسمان دانشجویی، مراجع عظام تقلید در پاسخ به استفتائات، دراین باره اظهارنظرکرده اند.آنان درپاسخ به این سؤال که آیا طبق شریعت مقدس اسلام پدر و مادر شوهر یا همسر بعد از ازدواج می توانند در زندگی فرزندانشان دخالت کنند، چنین نظر داده اند:

حضرت آیت ا...العظمی خامنه ای: 

اختیار آن به دست زن و شوهر مى باشد و کسى حق دخالت ندارد.

حضرت آیت ا...سیستانی: 

حق دخالت ندارند، ولى پدر شوهر که جد پدرى نوه هاست، بر آن ها ولایت دارد.

حضرت آیت ا...صافی گلپایگانی :

نظر به این که از جزئیات زندگی و خصوصیات خانوادگی اطلاع نداریم از اظهار نظر قطعی معذوریم. به طور کلی پدر و مادر نسبت به فرزند بالغ و رشید ولایتی ندارند و بیش از راهنمایی های ضروری و خیرخواهانه، وظیفه دیگری در قبال زندگی فرزندشان ندارند و نباید موجبات تیره شدن روابط زوجین را فراهم کنند که موجب غضب و نا خشنودی الهی است و از طرفی هم فرزندان باید نسبت به والدین خود کمال احترام[را] داشته باشند.

حضرت آیت ا...نوری همدانی : 

شرعاً حق دخالت ندارند هرچند که احترام آن ها لازم است و بر فرزندان لازم است که از رهنمودها و تجربیات آن ها استفاده کنند.بخش پاسخ گویی اینترنتی پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت ا... مکارم شیرازی هم درپاسخ به سوالی درخصوص اینکه آیا دخالت خانواده های زن وشوهردرزندگی مجازاست، به ویژه زمانی که به اختلاف زوجین دامن بزند و استحکام خانواده را تضعیف کند، اعلام کرد: «تجسس و دخالت جایز نیست؛ اما فرزندان می توانند به عنوان راهنما و مشاور از ایشان استفاده کنند.»در پایان باید گفت که پدر و مادر زوجین باید استقلال حقوقی زندگی مشترک دختر و پسرخود را به طورکامل به رسمیت بشناسند و درعین راهنمایی و انتقال تجربیات، تا زمانی که امکان حل اختلاف توسط زوجین هست در مسائل آنان دخالت نکنند. البته زمانی که اختلاف ها به شقاق وکینه منجرشد ،لازم است به منظور پیشگیری ازطلاق، به دستورقرآن کریم، میان آنان «حکمیت» وداوری کنند وزمینه صلح وسازش آن ها را فراهم آورند.