درباره کمپین «تقوا در دنیای مجازی»/ کاستی های کمپین چیست؟

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- آذر صدارت - یکی از چالش های همیشگیِ افراد مقید و متعهد در فضای مجازی، میزان و چگونگی ارتباط با اهالی مجازستان بوده و هست. همواره در کامنتدانی بلاگ ها، چت روم ها، تالارهای گفت و گو و به تازگی شبکه های اجتماعی مجازی، اندازه و شکلِ ارتباط با دیگر کاربران به خصوص جنس مخالف، یکی از دغدغه های افراد است. گاهی اینطوری هاست که آدم ها، حتی آن ها که در ارتباطاتِ حقیقی شان، اهلِ رعایت و عفاف و حیا هستند، شاید به این دلیل که با مخاطب رو در رو نیستند و پیام های مکتوب لحن ندارد، شاید به این دلیل که احتمالِ روبه رو شدن با افراد جامعه مجازی را در دنیای حقیقی نمی دهند، شاید به این دلیل که تصور می کنند ارتباط در دنیای مجازی عواقب ناخوشایندی ندارد و شاید به هر دلیلِ دیگر، خیلی راحت تر و بازتر از روابط حقیقی شان رفتار می کنند و ارتباط برقرار می کنند. در دنیای حقیقی مبادی آداب هستیم اما در دنیای مجازی، بی محابا و بی پروا کامنت های توهین آمیز می نویسیم و آبرو می بریم و دل می شکنیم. در دنیای حقیقی سعی می کنیم از دروغ و تهمت پرهیز کنیم اما بعضی از ما در دنیای مجازی، تصویری که از خودمان و بقیه ارائه می کنیم، خیلی وقت ها سراسر دروغ و ریاست. در دنیای حقیقی، وقتِ برخورد با نامحرم در محیط های علمی و کاری و فرهنگی، جدی و محترمانه رفتار می کنیم اما در فضای مجازی، معلوم نیست به چه دلیل با همان نامحرم ها، گرم می گیریم و دوستی شان را تایید می کنیم و لایک می زنیم و کامنت محبت آمیز می نویسیم و ابایی از ارتباط صمیمی نداریم! یک دوگانگیِ غریب که در بلند مدت، هم کاربران و هم خانواده شان را به دردسر می اندازد. با همین نگاه، به تازگی کمپینی شکل گرفته که در اقدامی جالب، کاربران جامعه مجازی را به «تقوا در دنیای مجازی» فراخوانده و با طرح برخی دوگانگی های رفتاری آدم ها در قالبِ تصویرسازی های ساده و گویا، به تمام کاربران شبکه های اجتماعی یادآور می شوند رفتارها و تعاملات اجتماعی بین افراد در دنیای حقیقی، تفاوتی با دنیای مجازی ندارد و خدای دنیای مجازی، همان خدای دنیای حقیقی است.

شما به کمپین «تقوا در دنیای مجازی» دعوتید!

استفاده از شبکه‌ های اجتماعی به ‌همراه فرهنگ وارداتی خود، روزبه‌روز در بین جوانان و نوجوانان در حال افزایش است اما بخش عمده فرهنگ اجتماعی حاکم بر این شبکه ها و حدود و چارچوبی که سازندگان و طراحان این اپلیکیشن ها برای روابط بین افراد تعریف کرده ‌اند، با فرهنگ اسلامی، ایرانی و سنتی کشورمان در تضاد است. اما آیا باید به ‌دلیل این تضاد بزرگ فرهنگی، استفاده از این ابزارهای نوین به‌ کلی کنار گذاشته شود؟ شاید تا پیش از این، بحث کنترل این شبکه ها با روش هایی مثل فیلترینگ هوشمند مطرح بود ولی پویش «تقوا در دنیای مجازی»، بحث خودکنترلی یا همان تقوا در فضای مجازی را مطرح و یادآوری می کند. این که افراد با عمل به اصول و اعتقاداتی که در دنیای واقعی برایشان مهم است، در دنیای مجازی هم روابطشان را مدیریت کنند. حرف اصلی و اساسی این کمپین، این است که همواره خدا را حاضر و ناظر ببینیم و بدانیم خدای دنیای مجازی، همان خدای دنیای حقیقی است. اگر دروغ، دورویی، ریا ، توهین، بی حجابی، خودنمایی و ارتباط صمیمانه با نامحرم و... را در دنیای حقیقی نمی پسندیم و برنمی تابیم و به رعایتشان ملزم هستیم، در دنیای مجازی هم رعایت کنیم و رو در رو نبودن با مخاطب و نداشتن تماس فیزیکی با کاربران و این که دقیقا نمی دانیم چه کسی یا کسانی، عکس و دست نوشته و پست هایمان را می بینند و می خوانند، مجوز زیر پا گذاشتن ارزش ها و اعتقادات و عبور از خط قرمزهایمان نشود.

ایده اولیه ایجاد این کمپین، ایده ای جسورانه و خلاقانه است که جامعه مان بیش از هر زمان دیگری، به آن نیاز دارد. زبان بیان پیام این کمپین هم، زبانِ هنر است که همواره برای تمام اقشار، جذاب و تاثیر گذار بوده و هست. با این همه، ای کاش راه های دیگری غیر از تصویرسازی برای شرکت در این کمپین وجود داشت؛ چرا که شاید افراد زیادی دوست داشته باشند با این پویش هم صدا شوند اما تجربه ای در طراحی و نقاشی و کار با نرم افزارهای گرافیکی نداشته باشند. هر چند حتی اگر دستی هم در تصویرسازی نداریم، حداقل می توانیم با طرح مصداق ها، انتقال تجربه ها و معرفی و تبلیغ، این کمپین را پشتیبانی کنیم. برای شرکت در این پویش، کافی است تصاویر و مصداق های مرتبط را با هشتگ #تقوا_در_دنیای_مجازی نشانه گذاری و در اینستاگرام منتشر کنید. نشانی پیج اینستاگرام این پویش instagram.com/taghvamajazi است.

خودکنترلی، مهم ترین راه مصونیت از آسیب های فضای مجازی

دکتر مجید ابهری، آسیب شناس و متخصص علوم رفتاری در گفت وگو با «زندگی سلام» درباره تقوا در دنیای مجازی می گوید:

جناب دکتر! چرا ما آدم ها در دنیای حقیقی به یک نحو رفتار می کنیم و در دنیای مجازی، به نحوی دیگر؟ ریشه رفتارهای متناقض ما آدم ها در فضای حقیقی و مجازی چیست؟

از نگاه رفتارشناسی، تناقض و دوگانگی در رفتار، سه دلیل اساسی دارد. اختلالات ژنتیکی و مشکلات رفتاری، ضعف تربیت خانوادگی و کمرنگ بودن آموزش مهارت های ارتباطی و تضاد در رفتارهای دور و بری ها در آشکار و نهان. این دلایل باعث می شود فرد، دچار دوگانگی رفتار شود و به محض به دست آوردنِ فرصتی، جوهر و ذات واقعی اش را نشان دهد. غیر از این سه دلیل، یک نکته دیگر هم وجود دارد و آن اجازه داده نشدن به نوجوانان و جوانان برای ابراز وجود است. زمانی که به کسی، اجازه اظهار وجود و بیان خواسته هایش داده نمی شود، مدام به دنبال فرصتی است تا امیال نهفته و احساسات سرکوب شده اش را مثل آتشفشان، بیرون بریزد. در دنیای امروز، فضای سایبر، فرصت مناسبی برای اینگونه افراد است.

چرا در دنیای حقیقی به یک سری عقاید مثل صداقت، خانواده مداری، دوری از خط قرمزهای ارتباط با نامحرم و... پایبندیم ولی در فضای مجازی، همان اعتقادات را به راحتی زیر پا می گذاریم؟

رفتارهای دوگانه و عبور از خط قرمزها در فضای مجازی معمولا به دو شکل است. یکی آدم هایی که خود را با هویت و اسامی و جنسیت جعلی معرفی می کنند و ریشه این رفتار، اختلالات شخصیتی و تمایلات جنسی است و چون اطمینان دارند کسی آن ها را نمی شناسد و بهشان دسترسی ندارد، از هیچ مزاحمت، دروغ و توهین و ارتباط خارج از چارچوب ابا ندارند. دوم، آن ها که با هویت و اسم و جنسیت و حتی تصویر واقعی شان فعالیت می کنند اما از آنجا که در دنیای حقیقی، به دلایلی مثل موقعیت کاری، خانوادگی و اجتماعی، توان و امکان و اعتماد به نفسِ جلب توجه و محبت یا چشیدن تجربه های به ظاهر هیجان انگیز مثل ارتباط صمیمانه و موازی با جنس مخالف را ندارند، در جامعه مجازی و با این توجیه که چون ارتباط چهره به چهره و تماس فیزیکی وجود ندارد، پس ایرادی ندارد، واقعیت درونشان را به نمایش می گذارند و اعتقاداتشان را به دست فراموشی می سپارند.

چطور می توان این تناقض و دوگانگی و آسیب های ناشی از آن را کنترل کرد؟

یکی از مهم ترین راه ها این است که خانواده ها، به جای این که با تلفن همراهشان مشغول باشند، برای کودک و نوجوانشان وقتِ کافی بگذارند و فرصت لازم را برای ابراز وجود و شکوفایی به آن ها بدهند. در عین حال، آموزش و پرورش هم با طرح نقاط ضعف شخصیت کودکان و نوجوانان کشور، این کمبودها را پیش از این که در فضای مجازی سر باز کند، درمان کند. امسال از میان حدود بیست میلیون نوجوان ایرانی، یک میلیون و سیصدهزار نوجوان امتحان نهایی داشتند که معدل 80 درصدشان، دوازده و کمتر از آن شده است. این ها همه نشان دهنده خلأهای شخصیتی نوجوان ایرانی و سرگرمی بیش از حدش با امکانات فضای مجازی است. برای بزرگسالان هم، مهم ترین روش، خودکنترلی و تقواست. این که با جدیت، میزان و چگونگی استفاده از امکانات این فضا را مدیریت کنیم.

هشدارهای شیرین یک کمپین

سید مصطفی صابری- کمپین «تقوا در دنیای مجازی» هر چند ضعف های بسیاری دارد و هنوز هم آن طور فراگیر نشده است اما می خواهد یک نکته مهم را به ما یادآوری کند، می خواهد با زبان شیرین هنر، به ما تلنگر بزند که گاهی چقدر ساده دچار غفلت می شویم و اهداف بزرگ مان را فدای نیازهای کاذب می کنیم. هشدار بزرگ این کمپین به ما این است که بسیاری از ما در دنیای مجازی به شیوه ای زندگی می کنیم که در دنیای واقعی آن شیوه را قبول نداریم، انگار فقط دنیای حقیقی محضر خداست. اما چرا این اتفاق می افتد و منشاء این تناقض کجاست؟ 

بخشی از دلایلی که ما به این نوع رفتار تن می دهیم این است که تصور می کنیم شیوه غالب زندگی همه مردم همین است و هنجارها، بایدها و نبایدها تغییر کرده، هر چند که اگر هم این فرض درست باشد مجوزی برای رفتار اشتباه نمی شود اما واقعیت این است که حتی این پیش فرض بسیاری از ما در خصوص این که همه در فضای مجازی با هم صمیمی هستند و... هم غلط است، چون جنبه های با نشاط زندگی مومنانه مردم کمتر در دید دیگران است فقط جنبه هایی را مورد توجه قرار می دهیم که می بینیم یا می خواهیم ببینیم و بعد تصور می کنیم همه همین طور هستند. علت دیگر ماجرا این است که برای هر آن چه در زندگی دیگران می بینیم به دنبال مابه ازایی در زندگی خودمان هستیم. وقتی می بینیم فردی هر طور دلش می خواهد بدون هیچ چارچوبی رفتار می کند بدون آن که به ابعاد پرنشاط زندگی خود توجه کنیم فقط هیجان یا نشاط کاذب او را می بینیم. 

عوامل سرگرم کننده و نشاط آفرین فرهنگ مان مثل سفر، صله رحم سازنده و کارساز، ورزش و... را فراموش کرده ایم و چون مرزهای روابط اجتماعی و سرگرمی هم برای مان در دنیای مجازی با تصور این که تبعات دنیای واقعی را ندارد کم رنگ است دچار اشتباهاتی می شویم. فراموش می کنیم نشاط و دورهمی برای ما هدف نیست، حتی در دنیای واقعی به طور مثال صله رحم ابزاری است برای با خبر شدن از حال دیگران، برای این که در کنار هم رشد کنیم، حالا فکر می کنیم با روابط در دنیای مجازی که به ظاهر در حد خوش و بش است برخی کمبودهای مان را جبران کرده ایم در حالی که چنین رفتاری حتی اگر احساس رضایت ظاهری در فرد ایجاد کند نشاط حقیقی و آرامش نمی آورد و در ادامه اش اضطراب هایی است ناشی از حس بدی که داریم. اصلاً نشاط و سرگرمی خوب و واقعی هم مثل ایستگاهی است که خستگی در کنیم تا با قدرت بیشتری به سمت اهداف مان در زندگی گام برداریم. رفتاری که تمرکز ما روی اهداف بهترمان را به خطر بیندازد هم برای خودمان مفید نیست هم برای جامعه، چون ما جزئی از کل بزرگی هستیم که آن را می سازیم و رفتارهای تک تک ما کم کم به نیروهای اجتماعی قدرتمندی از جنس خرده فرهنگ ها تبدیل می شوند و در مواردی چنان قدرت دارند که حق انتخاب را از اعضای جامعه سلب می کنند و دیگر چنان رفتار غالب می شوند که فقط افراد قوی توانایی شنا برخلاف جریان اصلی را دارند. 

البته این موضوع گاهی حتی فراتر از ارتباط با نامحرم در دنیای مجازی، درباره رفتارهایی که مباح هم هستند صدق می کند. 

یک مثال ساده؛ تماشای مسابقه والیبال به خودی خود عیبی ندارد اما تماشایش در شب امتحان اولویت های ما را تغییر می دهد. وقتی از آثار و پیامدهای یک رفتار می گوییم الزاماً به معنی اشتباه بودن ذات آن رفتار نیست بلکه از آثار آن رفتار در ارتباط با نیازها، اولویت ها و اهداف مان در زندگی می گوییم. خوشی کوتاه مدت ولو بی اشکال، نباید ما را از خوشی های پایدار در دراز مدت بیندازد. مثل همان تماشای والیبال، حالا وقتی حتی یک امر مباح می تواند ما را از اولویت ها و اهداف مان دور کند تکلیف رفتاری مثل ارتباط با نامحرم چه می شود؟ ولو این که چنین رفتاری حکم مخدری بیابد و به ما کمک کند در کوتاه مدت برخی کمبودهای مان را برطرف کنیم اما وقتی اصل اشکال و نیاز کاذب در وجود ما باقی مانده فایده یک مخدر موقت چیست؟ 

کمپین «تقوا در دنیای مجازی» آمده، تا ذهن ما را نسبت به این اتفاق های مثلاً ساده و کوچک که می تواند تغییرات و تبعات بزرگ در زندگی مان داشته باشد فعال نگه دارد. انجام ندادن خیلی از رفتارها را می توان به رژیم غذایی گرفتن تشبیه کرد. در رژیم غذایی تصمیم می گیریم بسیاری از خوراکی هایی را که ضرر دارند در کنار برخی چیزها که ضرر هم ندارند مصرف نکنیم تا قوای بدنی و تناسب جسمانی مان را به حد مناسبی برسانیم. چون یک هدف داریم پس از خیلی چیزها صرف نظر می کنیم، چون به این جمع بندی رسیده ایم که باید ورزیده تر شویم. در گام بعدی باید این ورزیدگی و توان جسمانی را در مسیر خوبی قرار دهیم و گرنه انرژی ها، بسترها، ظرفیت ها و استعدادهای مان یا هرز می رود و بلااستفاده می ماند یا در مسیر غلط استفاده می شود.

کاستی های کمپین «تقوا...» چیست؟

تقوا یعنی پرهیز و مراقبت درونی، عمده تمرکز کمپین «تقوا در دنیای مجازی»، روی میزان و نحوه ارتباط با نامحرم در این فضاست، در حالی که آسیب های استفاده نادرست و افراطی از امکانات فضای مجازی می تواند به شکل های گوناگون بروز و ظهور کند. با ذکر مصداق هایی، به بررسی برخی از شایع ترین آسیب ها پرداخته ایم. نکاتی که بد نیست گردانندگان این کمپین، در پیام ها و تصاویر لحاظ کنند.

اتلاف وقت

خانم رضایی، متاهل و مادر یک پسر نوجوان می گوید: «پسر من از آن دسته بچه هاست که از صبح تا شب و از شب تا صبح مشغول کار با تلفن همراهش است. در همه حال، حتی وقتی مهمانی هستیم، مهمان داریم یا با هم در حالِ حرف زدنیم، مدام چشم و گوش و بخشی از حواس و توجهش، پی نوتیفیکیشن ها و پاسخ به پیام های دوستان مجازی اش در انواع شبکه های اجتماعی است. این موضوع باعث شده است، تقریبا به همه قرارهایش دیر برسد، حواسش به کار و درسش نباشد و روزانه آنقدر در شبکه های مختلف با این و آن معاشرت کند که وقتی به من و پدرش می رسد، دیگر حال حرف زدن نداشته باشد. اصلاً چه رابطه اجتماعی مهم تر از رابطه با خانواده خود آدم؟»

فاصله گرفتن از خانواده

سیدمهدی، ۳۳ ساله، متاهل و پدر دو فرزند، دلِ پر دردی دارد: «خانمم، زنِ تحصیل کرده ای است که یک جورهایی بزرگ تر و مشاور دوستانش به حساب می آید. همسرم و دوستانش، گروه های زنانه مجازی با موضوعاتی مثل شوهرداری، خانه داری، خیاطی و آشپزی راه انداخته اند و ایشان، تمام وقت مشغول آموزش، ایده پردازی و دادن مشاوره به این و آن در این گروه هاست و به واسطه همین مشغولیت، کلا نسبت به زندگی مشترکمان و رسیدگی به خانه و تربیت بچه ها، بی توجه شده. خنده دار است که همسرم، تمام وقت در حالِ ارسال پیام هایی درباره شوهرداری و خانه داری و آشپزی است اما ساعتِ ده شب که من از سر کار به خانه برمی گردم، خودم باید ظرف ها را بشویم و غذا بپزم و به درس و مشق بچه ها رسیدگی کنم».

غفلت از وظایف و اولویت ها

صادقی، بُعد دیگری از آسیب های استفاده نادرست از فضای مجازی را روشن می کند: «متاسفانه این روزهادوستان مذهبی من که پرانرژی و جوان هستند و هر یک می توانند با حضور در مهم ترین پایگاه های اجتماعی شیعه، یعنی مساجد تاثیرات عمیق اجتماعی داشته باشند، خود را محصور و محدود کرده اند به کار فرهنگی مذهبی در شبکه های اجتماعی و به چهار تا لایک و کامنت دلخوشند. البته که امکانات فضای سایبر، مکمل خوبی برای فعالیت های فرهنگی مذهبی است ولی هیچ وقت نمی تواند جای ارتباط چهره به چهره با مخاطب را بگیرد».

از دست رفتن امنیت و آبرو

سیما، دختر ۲۵ ساله، تعریف می کند: «من و همکارانم یک گروه دخترانه ایجاد کرده بودیم و با این تصور که همه خانم هستند، یک سری حرف ها و عکس های خصوصی رد و بدل می کردیم. غافل از این که یکی از آیدی ها، مرد است و خودش را با هویت و نام دروغی، زن جا زده و حالا که از اغلب مسائل خصوصی مان مطلع شده، اقدام به تهدید و اخاذی کرده است. شب و روز ندارم، آبرویم در خطر است.»