پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- کاوه خلاق- «دستگاه‌های مسئول باید قاطعانه با تعدی به جنگل‌ها به هر بهانه‌ای اعم از هتل‌سازی و جذب گردشگر و ساخت حوزه علمیه تا برخی توجیهات به ظاهر قابل قبول مقابله کنند.» همین سخن مقام معظم رهبری کافی بود تا مسئولان امر به تکاپو بیفتند تا موضوع بااهمیت حفاظت از جنگل را در دستور کار خود قرار دهند. همین حساسیت ایجاد شده در بالاترین مقام حکومتی ایران سبب شد تا مدیرانی که قبل از این سخن بی‌توجه به جنگل و ارزش آن بودند امروز سخن از عدم‌واگذاری اراضی جنگلی به هتل‌ها و افراد سودجو بگویند. به‌راستی چرا تاکنون مسئولان محترم به فکر حفاظت از جنگل نبودند تا امروز ما شاهد ٣٣درصد کاهش سطح جنگل‌های این سرزمین در طی چنددهه نباشیم. چرا تخریب جنگل‌های هیرکانی و زاگرس آن‌قدر زیاد بوده که کل مساحت جنگل‌های ایران از ١٨میلیون هکتار به ١٢‌میلیون برسد. البته در این زمینه آمار متفاوت است به‌عنوان مثال سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اعلام کرده مساحت کنونی جنگل‌های ایران به ٧‌میلیون هکتار کاهش پیدا کرده اما براساس آمارهای سازمان‌های داخلی جنگل‌های کشور از حدود ١٨‌میلیون هکتار به ١١‌میلیون و ٧٥‌هزار هکتار و سطح جنگل‌های شمال نیز از حدود 3.4 به  1.9  میلیون هکتار کاهش پیدا کرده است. ایران بین ٥٦ کشور دارای جنگل در جهان، مقام ٤٥ را دارد و سرانه هر ایرانی از جنگل‌های کشور حدود ٢هکتار است که تقریبا ٦هکتار کمتر از سرانه جهانی است. بانک جهانی در گزارشی که ‌سال ٢٠٠٥ منتشر کرده، میانگین سالانه نابودی جنگل‌های خزری را ٤٥‌هزار هکتار، معادل 2.4 درصد از کل مساحت جنگل‌های این ناحیه و 0.3 درصد از مساحت کل جنگل‌های کشور اعلام کرده است. گزارش بانک جهانی اعلام می‌کند که خسارت ناشی از قطع درختان جنگلی و نابودی جنگل‌های خزری سالانه ٩٠٦‌میلیون‌دلار آمریکا و 0.8 درصد از تولید ناخالص داخلی است. وضع در جنگل‌های بلوط زاگرس بهتر از جنگل‌های شمال نیست.  

ناحیه‌های جنگلی ایران
جنگل‌های ایران را  می‌توان به ٥ ناحیه رویشی تقسیم کرد:   
جنگلهای هیرکانی که در شمال کشور قرار دارند و ٣ استان گیلان، مازندران و گلستان را دربر می‌گیرند. 
جنگل‌های ناحیه ایران‌تورانی که به صورت پراکنده در فلات مرکزی ایران قرار دارند. ناحیه رویشی ایران‌تورانی با مساحتی حدود 4.1‌ میلیون هکتار، جزو مناطق خشک و نیمه‌خشک بوده و قسمت عمده فلات مرکزی ایران را دربر گرفته است. منطقه زاگرس که به‌طور عمده جنگلهای بلوط غرب کشور را تشکیل می‌دهند.  
جنگل‌های مانگرو در ناحیه رویشی خلیج‌فارس و دریای عمان که در مقایسه با نواحی رویشی هیرکانی، ارسبارانی و زاگرس از تنوع گیاهی کمتری برخوردارند و در پایان جنگل‌های ارسباران که متشکل از گونه‌های کمیاب و بسیار باارزش است. 
جنگلهای ارسباران با مساحتی حدود 148.7 هزار هکتار در شمال غربی ایران در استان آذربایجان شرقی، شمال غرب استان اردبیل و به‌طور عمده در حوزه آبخیز رودخانه ارس قرار دارند.

کاهش جنگل‌های شمال کشور از ٣‌میلیون هکتار به 1.8 میلیون هکتار در طی ٤سال
جنگل‌های شمال کشور که به جنگل‌های هیرکانی معروفند از قدیمی‌ترین منابع گیاهی دنیا شناخته می‌شوند. این جنگل‌ها که بازمانده عصر یخبندان هستند محل رویش گونه‌های بسیار باارزش گیاهی شمرده می‌شوند. تاکنون ۸۰گونه درختی (به‌طور عمده پهن‌برگ)، چهارگونه سوزنی برگ بومی و ۵۰گونه درختچه‌ای در این جنگل‌ها شناسایی شده که اغلب آنها از تیپ‌های آمیخته راش، ممرز، بلوط، افرا و توسکا هستند. میانگین سالانه نابودی جنگل‌های خزری در ایران ٤٥‌هزار هکتار معادل 2.4 درصد از کل مساحت جنگل‌های این ناحیه و 0.3 درصد از مساحت کل جنگل‌های کشور است. جنگل‌های شمالی ایران که براساس تصاویر ماهواره‌ای طی سال‌های ٥٤-٥٣ حدود ٣میلیون هکتار بوده‌اند در ‌سال ٦٨-٦٧ به حدود ٢‌میلیون و ٤٨٠‌هزار هکتار کاهش یافته و در‌ سال ٨١-٨٠ نیز به ٢‌میلیون و ٥٠‌هزار هکتار رسیده است. طی دوره ١٣٨١-١٣٥٣ بیش از ٢٢‌درصد از مساحت جنگل‌های شمالی کشور کاسته شده است. در حال حاضر وسعت جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور ١,٨‌میلیون هکتار است. در این مدت استان‌های گلستان با ٢٧درصد, گیلان ٢٢‌درصد و مازندران ٢١‌درصد با کاهش جنگل روبه‌رو بوده‌اند.

دلایل تخریب؛  قاچاق چوب و کاربری اراضی
براساس آمارهای دولتی طی سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰، بیش از ۱,۵‌میلیون مترمکعب چوب از جنگل‌های شمال ایران برداشت شده است. این مقدار را که در کنار آمار برداشت غیرقانونی چوب بگذارید وسعت تخریب چندبرابر می‌شود. قاچاق چوب یکی از عوامل تخریب جنگل است. افزایش جمعیت و فعالیت‌های عمرانی متناسب با این افزایش دلیل عمده دیگری در کاهش وسعت جنگلهای شمال کشور است. رشد روزافزون مناطق مسکونی هرروزه از مساحت جنگل‌های شمال کشور می‌کاهد. خشکاندن مرداب‌ها و آبگیرها، جنگل تراشی به منظور کشاورزی، حضور دام در جنگل، بهره‌برداری مفرط صنایع چوب و کاغذ بدون جایگزینی مناسب و قاچاق چوب نیز از دیگر عوامل و انگیزه‌های از بین رفتن بخش زیادی از جنگل‌های شمال محسوب می‌شود.

کاهش ٦میلیون هکتاری جنگل‌های زاگرس
جنگل‌هاي زاگرس با گستردگي در ۱۱ استان کشور با ۶ميليون هکتار مساحت، ۴۰‌‌درصد جنگل‌هاي ايران را تشکيل مي‌دهند که حدود ۷۰‌‌درصد تيپ گونه‌هاي جنگلي زاگرس را بلوط‌ها شامل می‌شوند. مدیرکل آبخیزداری ایلام اظهار کرده که در ٧٠سال گذشته وسعت جنگل‌های زاگرس از ١٢‌میلیون هکتار به ٦‌میلیون هکتار کاهش‌یافته و جنگل‌های زاگرس در معرض نابودی هستند. میانگین سالانه تخریب جنگل‌های زاگرس ٥٤‌هزار هکتار معادل ١/١‌درصد از مساحت جنگل‌های این منطقه و 0.4 درصد از مساحت کل جنگل‌های کشور است. براساس آخرین آمار و بررسی‌های صورت گرفته در استان‌های زاگرس‌نشین کشور بالغ بر یک‌میلیون و ۴۰۰‌هزار هکتار از سطح جنگل‌های زاگرس تاکنون بر اثر بیماری زوال بلوط خشکیده یا در معرض خشکیدگی است.

دلایل تخریب؛ خشکسالی و چرای بیش از حد دام
به‌نظر می‌رسد به دلیل اقلیم خشکی که این سرزمین دارد و با افزایش خشکسالی در چند‌سال اخیر خشکیدگی یکی از عوامل اصلی نابودی جنگلهای بلوط زاگرس است. بیماری زوال بلوط در این منطقه بیداد می‌کند. بیماری زوال بلوط در استان لرستان به تنهایی باعث خشک‌شدن ٥٦٠هزار هکتار یعنی ۵۰‌درصد جنگل‌های این استان شده است. در کنار این عامل، بیماری زغالی ناشی از یک قارچ و آفت سوسک چوبخوار میزان خسارت جنگل‌های زاگرس را تشدیده کرده است. چرای بیش از حد دام، زراعت در زیر اشکوب توده‌های جنگلی، تأمین سوخت و مصارف روستایی و معدن کاوی از دیگر عوامل تهدید فون و فلور جنگل‌های زاگرس به شمار می‌روند.
سالانه ٢٧‌هزار هکتار از جنگل‌های «ایرانی – تورانی» معادل 0.8 درصد از کل مساحت جنگل‌های این منطقه و 0.2 درصد از کل مساحت جنگل‌های کشور نابود می‌شوند. عوامل تخریب آن مانند جنگل‌های زاگرس است. در کنار همه این عوامل،  آتش‌سوزی را هم باید در تخریب گسترده جنگلهای ایران افزود. براساس گزارش فائو مناطق جنگلي جهان با سرعتي نگران‌كننده در حال نابودي هستند و آتش‌سوزي يكي از مهمترين علل نابودي جنگل‌ها در سطح جهان محسوب مي‌شود. در ميان كشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا از نظر ميزان نابودي مناطق جنگلي در اثر آتش‌سوزي، ايران در رتبه چهارم قرار دارد. سالانه در ایران نزدیک ٧‌هزار هکتار از مناطق جنگلی در اثر آتش‌سوزی از بین می‌رود. اين رقم معادل 0.06 درصد كل مناطق جنگلي ايران است. وضعیت جنگل‌های ایران خیلی خوب نیست. به گفته رئیس سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور طی دهه اخیر جنگل‌های ایران با کاهش ١٤هزار هکتاری مواجه شده است. یعنی طی ١٠‌سال از هر ‌هزار هکتار یک هکتار کاهش سطح در کل وسعت جنگلها وجود داشت. با این روند آینده خوبی نمی‌توان برای جنگلهای ایران تصور کرد. کارشناسان «فائو» می‌گویند اگر سطح جنگل‌های یک کشور از ٢٥‌درصد خاک آن کشور کمتر شود، آن کشور از نظر وضع محیط‌زیست انسانی در وضع بحرانی قرار دارد. این در شرایطی است که سطح پوشش جنگل و مرتع در ایران 5.7 درصد از مساحت کشور است. این یعنی یک بحران انسانی و محیط‌زیستی عظیم در کشوری که بیش از هر زمان دیگری جنگل‌ها و منابع طبیعی‌اش در معرض تهدید است.

استان آذربایجان شرقی ایران جنگل خاورمیانه دلار کشاورزی معدن مقام معظم رهبری ملل متحد منابع طبیعی