بلایی که اینترنت بر سر «سبک مطالعه» می آورد

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- محمد واحدی – مصطفی جهانگیر فیض‌آبادی- رصد، شاید این روزها بسیاری از اساتید، دانشجویان و افراد اهل مطالعه احساس کنند، دیگر مانند گذشته نمی توانند در حین مطالعه تفکر و تمرکز کنند. احتمالا در گذشته، غرق شدن در مطالعه و درک مطالب برایشان آسان تر بود. اما امروزه، این حالت کمتر اتفاق می افتد و اغلب پس از خواندن دو یا سه صفحه، از تمرکزشان کاسته می شود و سررشته مطلب از دستشان می رود. احساس می کنند ذهن و مغزشان کند شده و اکنون آن مطالعه عمیق همیشگی تبدیل به یک آرزو شده است.

مشکل چیست؟
حال سوال این است که دلیل این مشکل چیست؟ مدت هاست که اصحاب علم و پژوهش بیشتر وقت خود را پای اینترنت می گذارند و به جستجو و وبگردی می پردازند. البته اینترنت برای اساتید، دانشجویان و پژوهشگران یک فرصت ارزشمند بوده است. پژوهش که زمانی مستلزم روزها جستجو در میان انبوه کتاب ها در کتابخانه بود اینک به کمک جستجو و چند کلیک سریع در چند دقیقه انجام می شود. دسترسی به اینترنت به عنوان یک مخزن پربار و سرشار از اطلاعات، مزیت های فراوانی دارد که به اندازه کافی به آن ها پرداخته شده است. با این حال دسترسی به آن، هزینه ها و آسیب هایی نیز به دنبال دارد. مارشال مک لوهان در سال ۱۹۶۰ نشان داد که رسانه ها گذرگاه های خنثایی برای اطلاعات نیستند. آن ها نه تنها مواد و مصالح لازم برای اندیشیدن را فراهم می کنند، بلکه به فرآیند اندیشیدن نیز شکل می دهند.

تاثیر اینترنت بر سبک مطالعه افراد
تحقیقات نشان داده است اینترنت ظرفیت تمرکز و تفکر عمیق را به اندازه زیادی کاهش می دهد. دانشجویان، اساتید و پژوهشگران هر چه بیشتر از اینترنت استفاده می کنند، در تمرکز برای مطالعه یا نوشتن با سختی بیشتری روبرو می شوند. این کاهش تمرکز باعث شده است، برخی از آن ها خواندن کتاب های کاغذی را به کلی کنار بگذارند و به خواندن کتاب های الکترونیکی و مطالب اینترنتی اکتفا کنند. حتی برخی از افراد، تقریبا توانایی در خواندن و درک مطالب، چه از روی وب و چه چاپ شده را از دست داده اند. زیرا فرآیند تفکر آن ها به شکل منقطع شده درآمده است. دلیل آن این است که این افراد معمولا نگاه گذرا و سریعی به بخش هایی از متن، از منابع مختلف آنلاین می اندازند و به نگاه گذرا برای مطالعه عادت می کنند.

افرادی که از روی متون عادی مطالعه می کنند در مقایسه با کسانی که از روی صفحات اینترنتی می خوانند، مطالب را بهتر درک می کنند، به خاطر می آورند و می آموزند.

چند تن از استادان کالج لندن، نتایج پژوهشی در زمینه عادات جستجوی آنلاین را منتشر کرده اند که نشان می دهد سبک مطالعه و اندیشیدن افراد تغییر کرده است. این پژوهشگران به مدت پنج سال رفتار بازدیدکنندگان از دو وب سایت برجسته علمی را مورد بررسی قرار دادند. این وب سایت ها  منابع اطلاعاتی فراوانی از قبیل مقالات، کتاب های الکترونیکی و دیگر منابع نوشتاری را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می دادند. پژوهشگران دریافتند که افراد بازدیدکننده تنها نگاهی گذرا به مطالب می اندازند، از منبعی به منبع دیگر می پرند و به ندرت به منبعی که قبلا بازدید کرده اند باز می گردند. آن ها معمولا پیش از مطالعه یکی دو صفحه از مقاله یا کتاب، از یک سایت، به سایت دیگر می روند. آن ها بعضی وقت ها یک مقاله طولانی را ذخیره می کنند اما آن را مطالعه نمی کنند.

امروزه در سایه حضور پررنگ متن و نوشتار در اینترنت، افراد در مقایسه با ۲۰یا ۳۰ سال قبل که تلویزیون تنها گزینه بود، بیشتر مطالعه می کنند. اما نوع مطالعه دگرگون شده است.

مارین وولف روانشناس رشد در دانشگاه تافتز معتقد است علاوه بر آن چه که می خوانیم، آن طوری که می خوانیم نیز اهمیت دارد. وولف از این سبک جدید مطالعه که حاصل اینترنت می باشد ابراز نگرانی می کند، چراکه ظرفیت مطالعه عمیق را در فرد تضعیف می کند. وولف می گوید وقتی که به صورت آنلاین مطالعه می کنیم، صرفا در پی رمزگشایی اطلاعات هستیم. بنابراین برخلاف مطالعه عمیق، پیوسته و بدون گسستگی، توانایی و ظرفیت مغز در تفسیر متن و نیز درک عمقی مطالب به شکل قابل توجهی دست نخورده و بیکار باقی می ماند. تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته که در محیط اینترنت، با وجود دسترسی به انبوه اطلاعات، خواندن به شکلی سرسری، تفکر ناپیوسته و همراه با عجله و آموزش به صورت سطحی انجام می پذیرد.

در دهه ۱۹۸۰ پژوهش های زیادی در زمینه برتری استفاده از اسناد دیجیتال بر اسناد کاغذی انجام گرفت. بسیاری از افراد به مزیت استفاده از منابع آنلاین و تاثیر آن بر یادگیری اعتقاد داشتند. به کمک این فناوری دیگر نیازی به مطالعه آهسته و قدم به قدم متون نبود و خوانندگان می توانستند به راحتی بین صفحات گوناگون جابجا شوند. اما در اواخر این دهه، آن اشتیاق فراوان به استفاده از اسناد دیجیتال با شک و تردید روبرو شد. پژوهش ها نشان می داد استفاده از منابع آنلاین و جابجایی در بین اسناد لینک شده به هم، هرچند فعالیت های مغزی را افزایش می دهد، با این حال یک فرآیند اضافی و غیر مرتبط در مطالعه به شمار می رود. این کار تمرکز را منقطع و یادگیری را با مشکل روبرو می کند. پژوهش ها نشان می داد که افراد تمایل دارند بدون هیچ هدفی روی لینک ها کلیک کنند و به اطلاعات مرتبط با آن دسترسی یابند.

همچنین در حین مطالعه منابع اینترنتی، برنامه هایی هستند که هر دقیقه کاربران را از پیام های جدید آگاه می سازند که این برنامه ها در فرایند مطالعه وقفه ایجاد می کنند. عدم توجه به این پیام ها کار بسیار دشواری است زیرا، کاربران نمی توانند به راحتی در مقابل وسوسه بی خبر ماندن از ایمیل ها، پیام ها، توئیت ها و عناوین خبرها مقاومت نمایند.

درک کمتر در مطالعه آنلاین
در نهایت، جمع بندی پژوهش ها نشان می دهند، افرادی که از روی متون عادی مطالعه می کنند در مقایسه با کسانی که از روی صفحات اینترنتی می خوانند، مطالب را بهتر درک می کنند، به خاطر می آورند و می آموزند. هر چند بازگشت به منابع چاپی و عدم مطالعه منابع اینترنتی کاری نشدنی است ولی در کنار مطالعه آنلاین خوب است، برای مطالعه مطالب پیچیده تر که نیاز به فهم و درک عمیق دارد از کتاب ها و مجلات کاغذی استفاده شود.

منابع
Nicholas G. Carr (2008-08-07). “Is Google Making Us Stupid?: sources and notes”. Rough Type. Retrieved 2008-11-01.
Nicholas G. Carr (2010-05-24). “The Web Shatters Focus, Rewires Brains”. Wired.com. Retrieved 4 July 2010.