ناگفته هایی از یک سفر شگفت انگیز

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- کیهان، این شب ها، مجموعه مستندی از تلویزیون درحال پخش است که همه جذابیت آن، شنیدن حرف ها و دیدن نوع زندگی افرادی است که هزاران کیلومتر از ما دوراند، اما عشق کشور ما را در دل دارند و دلباخته دین اسلام و مذهب تشیع هستند.این مجموعه «جهانشهری ها» نام دارد و با موضوع  گسترش اسلام و تشیع در آمریکای لاتین از شبکه سه سیما درحال پخش است. به همین مناسبت با شهاب اسفندیاری کارگردان این مجموعه گفت وگو کردیم. اسفندیاری دارای تحصیلات دکترای مطالعات سینمایی از دانشگاه ناتینگهام انگلیس و عضو هیئت علمی دانشکده سینما تئاتر دانشگاه هنر است. وی پیش از این هم مستند «لیورپول» و سری اول «جهانشهری ها»(درباره شیعیان اروپا) را ساخته بود.

*  با توجه به اینکه آمریکای لاتین، فاصله بسیار دوری نسبت به مرکز جهان اسلام دارد، چرا آن منطقه را به عنوان جایی برای رشد و گسترش دین اسلام و مکتب اهل بیت انتخاب کردید؟
بسم الله الرحمن الرحیم. امروزه به دلیل فرایندهای جهانی شدن و مهاجرت‌های گسترده ای که در دهه های گذشته اتفاق افتاده است، واقعا مرزهای جغرافیایی به معنی واقعی، بازگو کننده هویت های یکدست فرهنگی نیست. الان در هر نقطه ای از جهان آمیزه ای از فرهنگ ها، قومیت ها و مذاهب گوناگون را می توانید ببینید. به همین دلیل هم حتی در آمریکای لاتین که حدود 15 هزار کیلومتر از قلب دنیای اسلام فاصله دارد، شما با اجتماعات، حلقه ها و گروه های اسلامی مواجه می شوید. مسلمانان آمریکای لاتین دو دسته هستند؛ یک گروه، اهالی خاورمیانه هستند که به دلیل جنگ هایی مثل جنگ داخلی لبنان، اشغال فلسطین و ... به اقصی نقاط جهان ازجمله آمریکای لاتین مهاجرت کردند. آن ها هسته های اولیه مسلمانان و شیعیان در آمریکای لاتین را شکل دادند. ولیکن تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی اغلب این افراد در جامعه غربزده آمریکای لاتین حل شده بودند، حتی برای فرزندانشان اسامی مسیحی می گذاشتند، از هویت و ریشه های فرهنگی خودشان دور مانده بودند، اما با انقلاب اسلامی به خود آمدند و به گذشته ای که قبلا پنهانش می کردند یا خجالت می کشیدند، افتخار می کنند. گروه دوم هم افرادی هستند که قبلا مسلمان نبودند. با حضور مبلغان مذهبی و اسلامی در آن منطقه این گرایش ها   افزایش یافت. ضمن اینکه در سال های اخیر، با توجه به مواضع جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین‌الملل به خصوص در تقابل با آمریکا، محبوبیت و توجه به ایران در آن منطقه بسیار افزایش پیدا کرده و عاملی شده برای گرایش به دین اسلام و مذهب تشیع.

* شخصیت محوری مجموعه، ادگاردو (شیخ سهیل) را چگونه پیدا کردید؟
از طریق یکی از شخصیت های سری اول مجموعه که یک خانم ونزوئلایی بود. او ما را به آقای شیخ سهیل معرفی کرد.

* چرا او را به عنوان راوی انتخاب کردید؟
به دو دلیل؛ اول اینکه خودش در دو دهه گذشته تلاش طاقت فرسا و بسیار ارزشمندی در تبلیغ اسلام در 20 کشور آمریکای لاتین داشته و یکی از معدود سفرای دین اسلام و مکتب اهل بیت در آن منطقه بوده است. دلیل دوم هم اینکه خودش هم همین مسیر را در زندگی اش طی کرده است. او نیز تا 20 سالگی اصلا مذهبی نبود. اما تحت ماجرایی که در مستند توضیح داده شد، متحول می شود و بعد به طلبگی رو می آورد و به تحصیل و تبلیغ دین اسلام می پردازد. از این نظر داستان زندگی جذابی داشت و هم زحمات زیادی کشیده و کار بزرگی کرده بود که ارزش معرفی داشت. 

* گویا خودشان هم اهل هنر و تئاتر است؟
بله. یکی از دلائل موفقیت او، سابقه اش در کار هنر و به ویژه کارگردانی و بازیگری تئاتر بود. این تجربه به برقراری ارتباط وی با افراد و در بیان قوی و تأثیرگذار او خیلی کمک می کند. علاوه بر این، زبان مادری وی هم اسپانیایی است که زبان اغلب مردم کشورهای آمریکای لاتین است. شیخ سهیل با فرهنگ آمریکای لاتین، روحیه جوانان آن منطقه و پس زمینه فکری آن ها آشناست که این شناخت قوی باعث شده تا در کار تبلیغ هم موفق باشد. تسلط او بر زبان فارسی هم باعث شد تا حضورش به عنوان راوی و مجری در این برنامه بسیار مفید باشد.

* در سری قبلی جهانشهری ها به شیعیان اروپایی پرداختید و در سری جدید، به شیعیان آمریکای لاتین و منطقه کنکاکاف. چه تفاوت‌هایی بین آن ها دیدید؟
به هر حال زمینه های اجتماعی و فرهنگی، تفاوت هایی را در افراد ایجاد می کند. اما آنچه در آمریکای لاتین محسوس بود، غربت و مظلومیت شیعیان آن منطقه نسبت به شیعیان اروپا است، چون حامی و پشتیبانی ندارند. در اروپا مراکز شیعیان بسیار زیاد است و افراد متمولی هستند و می توانند مسجد و مرکز بسازند. اما در آمریکای لاتین، شیعیان در اوج فقر و مظلومیت به سر می برند. یک دلیلش هم ناشی از این است که مراکزی چون سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مجمع تقریب مذاهب، مجمع جهانی اهل بیت، دفاتر مراجع تقلید و... در آن منطقه اصلا حضور ندارند. فقط در سال های اخیر یک مرکز در قم برای تربیت طلاب مسلط بر زبان اسپانیایی توسط موسسه اندیشه شرق راه افتاده است.

* پخش «جهانشهری ها» هیچ تلنگری در این سازمان ها ایجاد نکرده است؟
خوشبختانه در مدتی که سری دوم این مجموعه درحال پخش است پیام‌های بسیاری از مردم داشتیم که خواهان کمک به شیعیان آمریکای لاتین هستند. معلوم است که مردم ما آمادگی کمک دارند و این نیازمند اطلاع رسانی و هدایت امور توسط متولیان مربوطه است. خصوصا سفارتخانه ها در تقویت ارتباط ملت‌های آمریکای لاتین با ملت ایران باید خیلی فعال تر شوند. چون مردم آن منطقه عطش زیادی برای شناخت دین اسلام دارند. اتفاقا محبوبیت ایران در آن منطقه بسیار زیاد است و این زمینه بسیار خوبی برای گسترش اسلام در آنجاست.

*آیا گرایش برخی از مردم آمریکای لاتین به دین اسلام و تشیع، در ایستادگی آن ها در برابر غرب و مبارزه آن مردم با آمریکا نیز تأثیر داشته است؟
واقعیت این است که مردم آن منطقه گرایش های ضدآمریکایی و ضدامپریالیستی شدیدی دارند. علتش هم این است که از سال های سلطه استعمار، خاطرات تلخی برای آن ها باقی مانده است. سال های سال، دولت‌های دیکتاتوری که از سوی آمریکا حمایت می شدند بر این کشورها حکومت می کردند و یک زمینه اجتماعی برای نفرت از امپریالیسم و به ویژه آمریکا در نزد آن مردم ایجاد شده است. اما مشکل این بوده که نهاد دین در آنجا تنها در قالب مسیحیت حضور داشته و متأسفانه، کلیسای مسیحیت کاتولیک همواره از استعمارگران و امپریالیسم و حکومت های دیکتاتوری حمایت می کرده. به نام دین مسیحیت و مذهب کاتولیک همواره به آن ها گفته می شد که نباید در سیاست دخالت کنند، نباید قیام و انقلاب کنند و دین از سیاست جداست. همه این حرف ها باعث شد که برخی از مردم آمریکای لاتین دچار تصوری منفی نسبت به دین و مذهب شوند. اما برخورد آن مردم با دین اسلام نظر بسیاری از آن ها را نسبت به دین تغییر داد. آن ها با شخصی مثل شیخ سهیل آشنا می شوند که از دینی عدالت خواه که در آن از قیام علیه ظلم، از امام حسین(ع) و قیام کربلا و از مبارزه برای تشکیل حکومت عادلانه سخن می گوید و این برایشان فوق العاده جذاب و تازه است. در سفر به آمریکای لاتین و در حین یکی از سخنرانی‌های شیخ سهیل در یکی از دانشگاه ها، دانشجویی برخاست و گفت که گویی شما از یک سیاره دیگری آمده اید، چون این حرف ها را تا به حال نشنیده ایم. یکی از آن ها که تازه مسلمان شده بود می گفت؛ کمونیسم و لیبرالیسم کام تشنه ما را سیراب نکرد، اما با شنیدن پیام اسلام دل های ما مجذوب و شیفته این دین شد. به طوری که پس از سخنرانی شیخ سهیل در روستایی در جنوب پرو یک نفر مسلمان شد و تحت تأثیر همان یک نفر طی یک سال 70 نفر دیگر هم مسلمان و شیعه شدند. 

* در خارج از کشور هم این مجموعه را دیده اند؟
سری جدید که هنوز از شبکه های بین المللی پخش نشده اما سری اول به سه زبان فرانسوی، اردو و ترکی دوبله شده و از شبکه های مختلف سحر پخش شده و اخیرا هم از شبکه هیسپان تی وی که به زبان اسپانیایی است از ما خواسته اند که گلچینی از برنامه را در اختیارشان قرار دهیم تا پخش کنند.

* قضیه حذف بخش های مربوط به بهائیت توسط پخش شبکه سه چه بود؟
یکی از اتفاقاتی که در این سفر موجب شگفتی ما شد حضور و فعالیت گسترده بهائیان در آمریکای لاتین و به خصوص کشور کاستاریکا بود. این مسئله برای ما نگران کننده بود. این درحالی است که ما در کشوری مثل کاستاریکا نه سفارتخانه داریم و نه رایزنی فرهنگی و تا قبل از حضور ادگاردو(شیخ سهیل)، دین اسلام و کشور ایران هیچ نماینده ای در آن کشور نداشته است. ما درباره این مسئله هشدار دادیم اما این سوءتفاهم پیش آمد که بیان این موضوعات باعث تبلیغ بهائیت می‌شود و به همین دلیل هم این بخش ها را حذف کردند. امیدواریم که در ادامه دیگر با این گونه مشکلات مواجه نشویم.

* در سفر به آمریکای لاتین و در حین ساخت «جهانشهری ها» چه چیزی برای شما حیرت انگیز بود؟
آنچه حیرت ما را برانگیخت، عشق و علاقه مردم بومی آمریکای لاتین به جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی و پیام انقلاب اسلامی بود. به عنوان مثال در مناطق کوهستانی و دور افتاده پرو ، در خانه یک سرخپوست کتاب هایی از شهید مطهری و شهید بهشتی را مشاهده کردیم. احترام و علاقه مردم به ایران در آمریکای لاتین عمق استراتژی جمهوری اسلامی است. این یک سرمایه است که متأسفانه در محاسبات دیپلماتیک اخیر، نادیده گرفته می شود. همین که کنگره آمریکا برای محدود کردن حضور ایران در آمریکای لاتین قانون تصویب می‌کند نشان می دهد که برخلاف آنچه برخی تبلیغ می کنند این منطقه چقدر مهم است. آمریکا می خواهد آمریکای لاتین در چنگال خودش باشد. چون ذخایر نفتی فراوانی درآنجاست و دو سوم منابع لیتیوم که باطری همه وسائل برقی را تشکیل می دهد در کشور بولیوی است. علی رغم ظهور دولت های انقلابی، هنوز هم شرکت های غربی در کشورهای آن منطقه مسلط هستند. در سفر خود به طور مکرر شاهد راهپیمایی ها و تظاهرات مردم آمریکای لاتین علیه شرکت های غربی بودیم. چون آن شرکت ها خون ملت های آمریکای لاتین را می مکند. درحالی که بسیاری از آن مردم در فقر به سر می برند، شرکت های غربی اغلب ثروت کشورهایشان را غارت می کنند.

* «جهانشهری ها» ادامه خواهد داشت؟
ما ساخت این مجموعه را با قرض شروع کردیم و هنوز هم بدهکاریم. امیدواریم شرایطی فراهم شود که بتوانیم پیام و تصویر شیعیان کشورهای مختلف را که خیلی ها از وجود آن ها بی خبر هستند را به مردم برسانیم.

* برای ساخت این مجموعه چقدر هزینه شده است؟
من خودم تهیه کننده نیستم و در این باره نمی توانم توضیح دهم . اما در این حد می گویم که ما این مجموعه را با بودجه یک کار بین المللی نساختیم. معمولا برای مستندهایی که خارج از کشور ساخته می شوند، بودجه طبقه الف و ب مصوب می شود. اما برای کار ما بودجه طبقه ج اختصاص یافت.

* وضع مستندسازی در سیما را چطور ارزیابی می کنید؟
به نظر می رسد علی رغم راه اندازی شبکه مستند که نقش مهمی در افزایش تولید و پخش فیلم مستند از سیما داشته اما این گونه آثار، هنوز هم جایگاه لازم و تأثیرگذاری پیدا نکرده اند. راه حل ارتقای جایگاه مستند در تلویزیون، تعیین زمان ثابت برای پخش این نوع فیلم هاست. مثلا در بی بی سی 40 سال است که یک مستند در یک ساعت خاص پخش می شود و همه می دانند که در آن ساعت یک مستند با یک موضوع خاص را می توانند ببینند. همچنین لازم است که همان قدر که برای اعلام فوتبال و سریال، آنونس و زیرنویس پخش می شود، برای مستند هم پخش شود.

* و سخن پایانی؟
از شما ممنون هستم.
*ما هم از فرصتی که در اختیارمان قرار دادید متشکریم.