تحلیلی بر مقام و منزلت عید سعید فطر / عید به معنای نشاط و سرور نیست!

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- آیت الله جوادی آملی- آنهائی كه شُوقاً إلَی الله، حُبّاً لله، شُكراً لله عبادت كردند، جائزه را از دست بی دستی خدای سبحان دریافت می كنند و آن هم محبوبیّت است و كرامت را به آنها عطاء می كند؛ وقتی محبوب الهی شدند، هم از گزند دوزخ مصون اند، هم از فیض و فُوز بهشت

ماه مبارك رمضان یك وحدت جمعی دارد ؛ گذشته از اینكه هر روز تكلیف جدا و مستقل دارد و روزه گرفتن اش لازم است، مجموع این ماه یك وحدت خاصّ دارد كه قرآن كریم از او اینچنین یاد كرده است : مَنْ شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهرَ فَلیَصُمْهُ (1). كسی كه در ماه مبارك رمضان شاهد و حاضر بود و مسافر بود، این شهر را، این ماه را روزه بگیرد. لذا وظائف خاصّی برای شب هاست ؛ دستورهای مخصوصی برای روزهاست ؛ این وحدت جمعی ماه مبارك رمضان با فرارسیدن اوّل شوّال، فطر او فرا می رسد.
بنابراین همانطوری كه هر روز پایانش افطار است، این ماه هم پایانش افطار است و روز عید فطر افطار این ماه است ؛ این مطلب اوّل.

مطلب دوّم آن است كه این روز را خدای سبحان عید رسمی مؤمنین قرار داد. از دعای نورانی امام سجاد در وداع ماه مبارك رمضان بر می آید، چنین كه در دعاهای قنوت نماز عید فطر هم بر می آید كه خداوند این روز را عید قرار داد ؛ كه جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عِیداً (2)، لِلمُؤمِنینَ عِیداً (3).

مطلب بعدی آن است كه عید به معنای نشاط و سرور نیست! چون سُروراً عطف بر عید شده است و جدای از اوست. در صحیفة سجادیّه دارد عِیداً وَ سُروراً ؛ این عید گرچه با (یا) استعمال شده است، ولی اصل اش (واو) ای است نه یائی! شاید یائی هم اصلاً نباشد! این عادَ یَعُودُوا است ؛ كه معاد هم از همین لغت است، و مُعید بودن خدای سبحان هم از همین لغت است. كه عید از عُود و رجوع مجدّد است. خدای سبحان نام مباركی دارد به نام مبداء و مُبدع و نام مبارك دیگرش مُعید است كه او بر می گرداند. یوم عید یوم رجوع إلَی الله است.

لذا دستورهائی كه مربوط به خطبه ها و سخنان امام نماز عید هست، این است كه : شما وقتی از منزل هایتان بیرون می روید به طرف مصلّی، آن حالت زنده شدن از قبر را در نظر بگیرید كه یك ترسیمی از معاد است. منتها خدای سبحان اگر بخواهد به صورت مُعید تجلّی تامّ داشته باشد، جریان معاد پیش می آید ؛ و اگر گوشه ای از آن نام تجلّی بكند، «عید فطر» ظهور می كند. این عود و رجوع بنده است به طرف خدای سبحان.

كسانی كه روزة این ماه را گرفتند و توفیق انجام وظیفه داشتند، بر می گردند، جائزة خود را از خدای سبحان دریافت می كنند. لذا شب عید فطر و روز عید فطر به عنوان « لِیلَهُ الجَوائِز » یا « یُومُ الجَوائِز » هست كه اگر گفته شده است :

روز عید است و من مانده در این تدبیرم/ كه دهم حاصل سی روزه و ساغر گیرم

همین است كه انسان بر می گردد به طرف خدای سبحان، پاداش اش را دریافت می كند.

مطلب بعدی آن است كه : كسانی كه به وظائف این ماه پر فیض موفّق شدند و عمل كردند، آنها كه خُوفاً مِنَ النّار روزه گرفتند، یا شب های این ماه را زنده نگه داشتند، جائزه ای كه از فرشتگان الهی دریافت می كنند، نجات از نار است.

آنهائی كه برای رسیدن به بهشت وظائف ماه مبارك رمضان را انجام دادند، جائزه ای كه از فرشتگان رحمت دریافت می كنند، وصول به بهشت است. إن شآءَ الله این جائزه را حفظ می كنند!

و آنهائی كه شُوقاً إلَی الله، حُبّاً لله، شُكراً لله عبادت كردند، عُودشان به طرف خود خدای سبحان است و جائزه را از دست بی دستی خدای سبحان دریافت می كنند و آن هم محبوبیّت است و كرامت، كه مقام شامخ محبّت را به آنها عطاء می كند ؛ وقتی محبوب الهی شدند، هم از گزند دوزخ مصون اند، هم از فیض و فُوز بهشت طرفی می بندند. بنابراین سه گروه به خدا بر می گردند ؛ هر گروه جائزة خاصّ خودشان را هم دریافت می كنند.

و در قرآن كریم فرمود : ما این یك ماه را كه وحدت جمعی دارد بر شما لازم كردیم كه روزه بگیرید ؛ لِتُكمِلُوا العِدَّه وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداكُمْ (4). شما باید این سی روز را به كمال برسانید، این ماه را به كمال برسانید، و بعد خدا را تكبیر بگوئید ؛ بگوئید خدا اَكبَرِ مِنْ كُلِّ شِیء(5) یا اَكبَرِ مِنْ أنْ یُوصَفْ (6) است كه شما را هدایت كرده است. لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداكُمْ.

لذا وظیفه آن است كه بعد از نماز مغرب و نماز عشاء و نماز صبح و نماز عید فطر این تكبیر اَللهُ اَكبَرُ عَلی مَا هَدانا (7) را انسان بازگو كند. لِتُكمِلُوا العِدَّهَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداكُمْ. خدا را انسان به بزرگی یاد كند كه او را هدایت كرده است. معلوم می شود یكی از بهترین و بارزترین مصادیق هدایت، همین این دستور روزه گرفتن است و انجام وظائف شبهای این ماه پر بركت!

هم در دعاهای ما آمده، هم در روایات ما آمده كه : ماه مبارك رمضان قُرَّهُ الشُّهُور و رأسُ السَّنَه (8) است. آغاز سال برای سالكان صالح ماه مبارك رمضان است. كسی كه اهل سیر و سلوك است، ذخیرة یك ساله را از ماه مبارك رمضان فراهم می كند. هم مشكل ماه مبارك رمضان را تأمین می كند، هم مشكل یازده ماه دیگر را!

بنابراین باید جائزه ای كه در شب و روز عید فطر می گیریم، آنقدر قوی و زیاد باشد كه بتواند مشكل یازده ماه دیگر ما را هم حل كند ؛ كه إن شآءَ الله امیدواریم اینچنین باشد. جوائز الهی این است! وَ لِتُكَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداكُمْ.

مطلب بعدی آن است كه بیشترین دعا را در بین این چهارده معصوم (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام)، وجود مبارك امام سجاد دارد. حالا یا از ائمة دیگر جمع آوری نشده، یا جمع آوری شده بود و به ما نرسید، یا اصلاً آنها این تجلّی دعا را واگذار كرده بودند به وجود مبارك امام سجاد! شما ببینید دعاهائی كه وجود مبارك امام باقر (سلام الله علیه) در مراسم عید فطر دارند، همان هائی است كه امام سجاد فرمود ؛ وقتی می خواستند برای نماز عید فطر خارج بشوند، همان دعائی را می خواندند كه امام سجاد دارد!

وجود مبارك امام سجاد در بخش وداع ماه مبارك رمضان به خدا عرض می كند : خدایا! ما الآن تقریباً داریم مصیبت می بینیم كه عزیزترین دوست ما از ما رخت بر می گردد، هجرت می كند ؛ وَاجبُر مُصیبَتَنَا فِی شَهرِنا (9). خوب ما با این ماه مأنوس شدیم، این ماه ما را حفظ كرده است ؛ حصن حصین ای بود. مجاری ادراكی ما و تحریكی ما در این شهر طهور و تَمحیص به طهارت و پاكیزگی راه یافته است و الآن داریم این دوست عزیز را از دست می دهیم. شما در روز عید فطر این مصیبت مان را جبران بكنید. جائزه ای عطا بكنید كه این مصیبت ما تسلّی پیدا كند. وَاجْبُر مُصیبَتَنَا فِی شَهرِنا، آن را در روز عید فطر بكنید.

این گونه از لطائف نیایش كه در دعاهای امام سجاد (سلام الله علیه) هست، در ادعیة ائمة بعدی هم ظهور كرده ؛ امام باقر (سلام الله علیه) هم همین را دارد.

مطلب مهمی كه وظیفة همة ما در همة مراحل، مخصوصاً در این عیدهاست، این است كه دعا برای وجود مبارك ولی عصر و استقرار حكومت مهدوی با كرامت و عزّت از خدا بخواهیم! چون در همین این دعاهای امام سجاد آمده است كه خدایا! شما عید فطر را روزی قرار دادی كه امّت اسلامی كنار هم جمع می شوند. و مُهتشد اینهاست، مجمع اینهاست. و برای اینها آن نشاط را هم فراهم بكنید. نشاط امّت اسلامی در استقرار عدل است. لِیَقُومَ النّاسُ بِالقِسط(10) است. اگر إن شآءَ الله فقر و فساد و تبعیض رخت بر می بندد، جامعة اسلامی لبخندی بر لبانش می نشیند.

وجود مبارك امام باقر وقتی برای نماز عید فطر بیرون می آمدند، از منزل خارج می شدند، دعاهائی كه مربوط به امام زمان است، داشتند ؛ كه خدایا! اَللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلَیكَ فِی دُولَهٍ كَریمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الإسلامَ وَ اَهلَه (11). چنین كه خود وجود مبارك ولی عصر هم این دعاها را دارد.

دعای دیگری مربوط به وجود مبارك امام زمان (أرواحنا فداه) است كه آن حضرت در روز عید فطر، بعد از نماز صبح با این جلال و شكوه به لقای خدا می رفت! بالأخره انسان باید جائزه را از دست خدای سبحان دریافت كند، ترقّی كند و بگیرد.

دعای نورانی امام مهدی موجود موعود (علیه أفضلُ صلواتِ المُصلّین) بعد از نماز صبح روز عید فطر این است ؛ عرض می كند : خدایا! من می خواهم به حضور شما بار یابم. امّا با جلال و شكوه می آیم كه محفوظ بمانم. اَللّهُمَّ إنّی اَتَوَجَّهُ إلِیكَ بِمُحَمَّدٍ (صَلَّ اللهُ عَلیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم) اَمامِی وَ بِعَلِیّ‌ِ (عَلَیهِ الصَّلاهُ وَالسَّلام) عَنْ یَمینِی وَ خَلفِی وَ بِاَئِمَّتِی عَنْ یَسارِیْ اَستَتِرُوا بِهِمْ مِنْ عَذابِكْ (12). خدایا! ما با این جلال و شكوه به حضور تو بار می یابم كه از قهر و غضب ات نجات پیدا كنم. اینها تعلیم ماست. یعنی من طرزی حركت می كنم كه وجود مبارك پیغمبر (صلّ الله علیه و سلّم) جلوی من باشد. و علی بن أبیطالب طرف راست و پشت سر مرا حفظ كند. و ائمة دیگر طرف چپ مرا حفظ بكنند. من مُحاط و محفوف به نبوّت و رسالت و ولایت و امامت باشم. من در این مجمع و این مجموعه به حضور تو بار می یابم، به وسیلة اینها از قهر تو نجات پیدا كنم.

این تعلیم ماست كه ما چگونه به ذات أقدس إله عرض حاجت كنیم، به كی متوسّل بشویم، كی را شفیع قرار بدهیم و از نبوّت آنها، از رسالت آنها، از ولایت آنها، از امامت آنها، از عصمت آنها، از حجّت بالغه بودن آنها مدد بگیریم. خود وجود مبارك ولی عصر خود را محفوف به اینها می داند.

ما هم اینچنین به خدای سبحان عرض بكنیم : پروردگارا! امّت اسلامی پشت سر پیامبر اكرم (علیه و علی آله آلاف التحیّه والكرم) در حالی كه محفوف به امامت و ولایت است، در پناه اینها به تو پناهنده می شود. اینها امام ما و اَمام ما هستند در دنیا و برزخ و قیامت، در عید فطر، در گرفتن جائزه ؛

كه إن شآءَ الله امیدواریم اعمال و عبادات همگان به احسن وجه مقبول باشد! و خدای سبحان آن دولت كریمه ای را كه امام باقر مسئلت كرده است و همگان خواهان آنیم، نصیب ما بفرماید! و این نظام اسلامی را به نظام ولی عصر (أرواحنا فداه) متّصل بفرماید! اَللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلِیكَ فِی دُولَهٍ كَریمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الإسلامَ وَ اَهلَه وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَ اَهلَه وَ تَجعَلُنَا فِیها مِمَّنْ تَنتَصِرُ لِدینِكَ وَ لا تَستَبدِلْ بِنَا غِیرَنا.

پی نوشت ها:
(1) سورة بقره / آیة 185
(2) من لا یحضره الفقیه / جلد 1 / صفحة 513 / بابُ صَلاهُ العیدین
(3) صحیفة سجادیّه / دعای 45 / قسمت 52 ـ وَ كانَ دُعائُهُ (ع) فِی وِداعِ شَهرِ رَمَضان ؛ اَلَّذِی جَعَلتَهُ لِلمُؤمِنینَ عِیداً وَ سُروراً
(4) سورة بقره / آیة 185
(5) كافی / جلد 1 / صفحة 118 / بابُ مَعانی الأسماء وَاشتِقاقِها
(6) مستدرك الوسائل / جلد 5 / صفحة 328 / بابُ كَراهَه أنْ یُقال اَللهُ اَكبَرُ مِنْ كُلِّ شِیء، بَلْ یُقالُ مِنْ أنْ یُوصَف
(7) كافی / جلد 4 / صفحة 166 / بابُ التَّكبیرِ لِیلَهِ الفِطر وَ یُومِه
(8) تهذیب الأحكام / جلد 4 / صفحة 333 / بابُ الزِّیادات
(9) صحیفة سجادیّه / دعای 45 / قسمت 48 ـ وَ كانَ دُعائُهُ (ع) فِی وِداعِ شَهرِ رَمضان
(10) سورة حدید / آیة 25
(11) بحار الأنوار / جلد 88 / صفحة 6 / باب 2 ـ اَدعیهُ عِیدِ الفِطر وَ زَوائِدُ الآداب
(12) تهذیب الأحكام / جلد 3 / صفحة 140 / بابُ صَلاهِ العیدین