معافیت پزشکان محقق از سربازی

به گزارش پارس به نقل از فارس ، آینده علمی هر کشوری به وجود محققان زبده و رهبران علمی در رشته های مختلف وابسته است. در سال های اخیر ایران بالاترین میزان رشد علمی را در منطقه داشته اما پیشرفت کیفی تحقیقات همتراز با افزایش کمیت آن نبوده است.

به علاوه نبود مسیر مشخص رشد آکادمیک در کشور یکی از دلایل عمده مهاجرت نخبگان جوان است. به همین خاطر وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با مطالعه تجربیات دیگر کشورها و با در نظر گرفتن چشم انداز علمی کشور در نظر دارد برنامه روشنی در ایجاد فرصت برای آموزش پزشکان، دندانپزشکان و داروسازان در سطح استاندارد جهانی ایجاد نماید.

مطالعات متعدد نشان داده است که بهترین دستاوردهای علوم پزشکی حاصل فعالیت پزشکان محققی است که هم در مهارتهای بالینی و هم در تحقیقات آموزش دیده‌اند. نگاهی به برندگان جایزه نوبل بین سالهای 1997-2013 در فیزیولوژی و طب نشان می‌دهد که نیمی از برندگان پزشکان محقق بوده‌اند.

تجربه یک دهه اخیر کشورهای پیشرفته همچون انگلستان، کانادا، و آمریکا در برگزاری برنامه آموزش پزشکان متخصص-محقق که در آن پزشکان دوره آموزش بالینی و آموزش تحقیقاتی را توأم در مراکز تحقیقاتی برجسته می‌گذرانند بسیار موفقیت آمیز بوده است. به طوری که فقط در انگلستان حدود 1500 نفر در مقاطع مختلف از دوره دانشجویی گرفته تا سطح استاد زیر پوشش مالی-اداری اداره تأمین نیروی انسانی محقق وزارت بهداشت آن کشور هستند.

این موارد موجب شد تا به سراغ رضا ملک زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، برویم. او طرحی را آماده اجرا کرده است که بر مبنای آن انتظار می‌رود از مهاجرت نخبگان جلوگیری شود و وضعیت تحقیقات سامان بگیرد.

در زیر متن گفت‌وگوی با دکتر ملک‌زاده را می‌خوانید.

آقای دکتر چه شد که به فکر اجرای طرح پزشک محقق افتادید؟

ملک‌زاده: مطالعات نشان می‌دهد که اکثر متخصصان محقق از همان ابتدا در دوره دانشجویی به تحقیق علاقه مند بوده‌اند به همین دلیل پشتیبانی و راهنمایی محققان می‌باید از سالهای ابتدایی دانشگاه آغاز شود.

در آمریکا از ۱۷ هزار نفر دانشجوی پزشکی که سالانه فارغ التحصیل می ‌وند فقط 3 درصد از آنان از دوره ترکیبی دکترای پزشکی و دکترای تحقیقاتی فارغ التحصیل می‌ شوند. از میان آنانی که به این دوره ترکیبی وارد شده بودند، 73درصد با موفقیت دوره را به پایان رساندند، 23درصد فقط مدرک پزشکی عمومی را گرفتند و 4درصد کلاً دانشگاه را ترک کردند.

حاصل این مطالعات نشان می دهد که اولاً تعداد معدودی از دانشجویان پزشکی قادر به ورود به این دوره هستند، ثانیاً سختی های موجود در این دوره آموزشی حدود یک چهارم افراد را از مسیر آکادمیک خارج می‌کند و ثالثاً بازده علمی و آکادمیک این فارغ التحصیلان برای جامعه بسیار بالاست.

در این دوره پزشکان مهارت‌های جذب بودجه، تکنیکهای آموزش، بررسی مقالات علمی چاپ شده، ایجاد شبکه‌های علمی و ارتباطات بین‌المللی و روش‌های مدیریت را می‌آموزند تا در آینده رهبری رشته خود در دانشگاه های مختلف به دست گیرند.

ورودی های دوره پزشکان متخصص-محقق اکثراً فارغ التحصیلان دوره ترکیبی دکترای پزشکی– دکترای تحقیقاتی یا پزشکانی که این مدارک را به طور جداگانه گرفته اند هستند. ارزیابی عملکرد یک دهه آموزش متخصصان آکادمیک در فرهنگستان علوم پزشکی بریتانیا در سال 2012 حاکی از آن است که برای 21 نفر آموزش دیده، 11 میلیون پوند خرج شده است. حاصل این سرمایه گذاری 297 مقاله معتبر علمی، جذب 50 میلیون پوند بودجه تحقیقاتی از دیگر منابع، و 135 طرح همکاری بین المللی بوده است. 75درصد این متخصصان تحقیقاتی کرده‌اند که اثرات مهمی بر روی تشخیص و درمان بیماران گذاشته و همه فارغ التحصیلان به دانشمندان مستقل بین‌المللی تبدیل شدند.

فکر می‌کنید اجرای این طرح چه مشکلاتی در پی داشته باشد؟

ملک‌زاده: آموزش همزمان پزشکی بالینی و تحقیقات گر چه مکمل به نظر می‌رسند اما اساساً در تناقض هستند. بسیاری از خصوصیات یک پزشک بالینی مغایر با خصوصیاتی است که در یک محقق وجود دارد. محققان همیشه نگران تکمیل کردن دانش خود در مبحث مورد علاقه شان هستند در حالی که پزشکان گرچه به خوبی می‌دانند که بسیاری از تصمیماتشان در تشخیص و درمان تحت تأثیر انبوهی از مطالعات غیر ایده آل است، بدون نگرانی به کار بالینی روزمره مشغولند.

به همین دلیل آموزش پزشکان محقق با چالش های متعدد روبه‌روست. برای کاهش این چالشها وجود یک راهنما با تجربه برای هدایت و پشتیبانی های شغلی و روانی پزشکان محقق جوان الزامی است.

بر اساس مطالعاتی که در کانادا شده است مشکلات آموزش تحقیقات، کمتر بودن درآمد پزشکان محقق نسبت به پزشکان بالینی، و بودجه نسبتاً کم موجود برای تحقیق از جمله مشکلات اساسی بر سر راه جذب و بکارگیری پزشکان محقق گزارش شده است. با این همه، دولت‌های پیشرفته در ادامه این برنامه آموزشی مصمم‌اند.

از مشکلات دیگر پزشکان متخصص- محقق طولانی بودن دوره آموزش (به طور متوسط 10 سال)، تأخیر در رسیدن به درجات بالاتر دانشگاهی به خاطر اشتغال در تحصیل، کمی وقت برای رسیدن به خانواده، نداشتن فرصت برای انجام فعالیت های خصوصی و در نتیجه از دست دادن درآمد است.

مشخصاً راه کوتاهی برای اندوختن دانش و کسب تجربه وجود ندارد و هر گونه نرمش در این راه کیفیت آموزش را به خطر خواهد انداخت اما مطالعات نشان می‌دهد که وجود راهنما، وقت حفاظت شده برای تحقیق، پشتیبانی خاص دانشگاه از محقق، فراهم آوری بودجه لازم برای زندگی و تحقیق از عوامل اصلی موفقیت در آموزش متخصصان محقق است.

مشخصاً هدف از اجرای این طرح در ایران چیست؟

ملک‌زاده: آموزش رهبران آینده علوم پزشکی در کشور و افزایش تعداد محققان زبده در کشور از طریق آموزش نیروی انسانی محقق در رشته های مختلف و در سطوح مختلف پزشکی بالینی؛ ایجاد فرصت برای دانشجویان و فارغ التحصیلان پزشکی برتر و نخبه جهت ورود به پزشکی آکادمیک و جلوگیری از روند مهاجرت جوانان نخبه به خارج از کشور با ایجاد امکانات آموزشی و فرصتهای شغلی مناسب در داخل کشور از جمله هدف‌های اصلی طرح به شمار می‌رود.

افقی که برای اجرای طرح در نظر گرفته‌اید کجاست؟ مشخصاً در شرایط ایده‌آل فکر می‌کنید کشور به کجا می‌رسد؟

ملک‌زاده: پیش بینی می کنیم که شاهد کاهش 25 درصدی خروج نخبگان علوم پزشکی از کشور طی 5 سال اول اجرای این طرح باشیم. آماری که از سوی سازمان حمایت از نخبگان کشور اعلام خواهد شد.

همچنین جذب و نگهداری 50درصد از فارغ التحصیلان این دوره در دانشگاه‌های کشور، وجود حداقل یک فارغ التحصیل از هر یک از رشته های بالینی علوم پزشکی در دوره متخصص- محقق در طی 8 سال اول این طرح و چاپ و انتشار حداقل یک مقاله به ازای هر سال پژوهش در مجلات بین المللی معتبر  نیز دستآورد دیگر اجرای طرح به شمار می‌رود.

آیا قرار است که برای اجرای طرح پزشک محقق سازمانی تشکیل شود؟

ملک‌زاده: جهت اجرای این طرح واحدی تحت عنوان «واحد توسعه ظرفیت تحقیقات علوم پزشکی» زیر نظر مستقیم معاون تحقیقات و فنآوری تشکیل می شود. این واحد عامل اجرای تصمیمات اتخاذ شده یک کمیته علمی است که از افراد حقیقی و حقوقی زیر تشکیل شده است: معاون تحقیقات و فنآوری (رئیس هیات)، معاون آموزشی یا نماینده ایشان، رئیس بنیاد نخبگان یا نماینده ایشان و 4 نفر از پزشکان متخصص- محقق برجسته کشور به انتخاب رئیس هیات که از میان آنان یکی با ابلاغ رئیس بعنوان دبیر هیات منسوب می شود.

این کمیته چه وظایفی بر عهده خواهد داشت؟

ملک‌زاده: این کمیته وظایف مختلفی برعهده دارد که از جمله آن می توان به انجام همه امور مربوط به انتخاب داوطلبان، رصدکردن وضعیت تحصیلی آنان، و اختصاص بودجه لازم؛ شناسایی و تایید اساتید راهنما و مراکز تحقیقاتی؛ هماهنگی با سازمان ملی نخبگان و معاونت علمی و فنآوری ریاست جمهوری؛ هماهنگی با نهادهای زیر نظر معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ هماهنگی با دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور و راه اندازی وب سایت برنامه آموزشی پزشکان متخصص- محقق اشاره کرد.

در مورد نحوه فعالیت پزشکان محقق و دروه‌هایی که برای آنان در نظر گرفته‌اید توضیح می‌دهید؟

ملک‌زاده: به طور کلی در این طرح دو دوره آموزشی ارائه می شود: اول دوره ترکیبی پزشکی عمومی- دکترای پژوهشی (MD, PhD program) برای مقطع دانشجویان پزشکی و دوم دوره آموزش متخصص- پژوهشگر  (Clinician-Scientist Training Program) و متخصص – آموزشگر جهت مقاطع دستیاری یا فلوشیب های بالینی.

در دوره ترکیبی دکترای پزشکی- دکترای پژوهشی دانشجویان پزشکی پس از اتمام دوره فیزیوپاتولوژی و گذراندن امتحان جامع، وارد یک دوره 3 ساله پژوهشی می شوند که به اخذ مدرک دکترای پژوهشی (PhD) منجر می‌شود. پس از آن دانشجویان وارد دوره کارآموزی و کارورزی بالینی شده و در نهایت مدرک MD را نیز دریافت می‌کنند.

در این میان چه تسهیلاتی به دانشجویان داده می‌شود؟

ملک‌زاده: خب ما تسهیلات مختلفی برای این دسته از دانشجویان در نظر گرفته‌ایم  از جمله اینکه این دانشجویان فقط یک رساله برای هر دو مدرک تحصیلی ارائه می‌کنند. از گذراندن دوران سربازی معاف می‌شوند. دانشجویان فوق می توانند حداکثر 12 ماه از دوره خود را در مراکز تحقیقاتی برجسته دنیا بگذرانند.

استاد راهنمای این دانشجویان سالانه حد اکثر 300 میلیون ریال  آن را برای انجام پروژه تحقیقاتی دریافت می‌کنند.  دانشجویان هزینه حداکثر سالانه یک سفر علمی خارج از کشور جهت شرکت در کنفرانس های معتبر بین‌المللی (در صورت ارائه مقاله) را دریافت می کنند.

دانشجویان حق التحقیق معادل حقوق پایه یک مربی را دریافت می‌کنند. به استاد راهنما 10درصد از کل بودجه تحقیقاتی مصوب به عنوان بالاسری داده می‌شود تا به صورت تنخواه گردان خرج نماید. همچنین پذیرفته شدگان به طور اتوماتیک در لیست نخبگان کشور رفته و از مزایای آن همچون وام مسکن، وام ازدواج و غیره استفاده خواهند کرد.

زمان این دوره چه مدت خواهد بود؟

ملک‌زاده: طول مدت تحقیق حداقل 3 و حد اکثر 4 سال خواهد بود.

چه محتوایی برای دوره آموزشی-تحقیقاتی طرح در نظر گرفته‌اید؟

ملک‌زاده: علاوه بر همه دروس و دوره های لازم در برنامه آموزش پزشکی عمومی، این دوره ترکیبی این امکان را به دانشجویان پزشکی می دهد که با انجام یک پروژه تحقیقاتی و گذراندن دوره های آموزش روش تحقیق به اخذ مدرک دکترای پژوهشی نیز نایل آیند.

دانشجویان می‌باید در دوره های روش تحقیق، آمار زیستی و روش های متداول تحلیل داده ها، اخلاق و صداقت در پژوهش، گزارش نویسی، چاپ مقالات علمی و بررسی و نقد مقالات علمی شرکت کنند. جمعاً طول این دوره های آموزش تئوریک نباید بیش از 6 ماه باشد. دروس تخصصی بسته به نوع دوره دکترای آموزشی توسط دانشگاه میزبان تعیین می شود.

این دانشجویان باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟

ملک‌زاده: این برنامه آموزشی برای تواناترین دانشجویان دکترای حرفه ای پزشکی، و دندانپزشکی کشور طراحی شده است. انتخاب افراد فقط بر اساس شایستگی بوده و هیچ گونه سهمیه در آن وجود ندارد. معیارهای عمومی عبارتند از:

1- علاقه مشخص در پیگیری آموزش و تحقیق در زندگی شغلی به استناد شواهد

2- عدم وجود سوء پیشینه قانونی

3- اتمام دوره فیزیوپاتولوژی با حداقل معدل 15 در امتحان جامع

4- تسلط به زبان انگلیسی بر اساس نمره IELTS 6 و یا معادل آن

5- تکمیل فرم تقاضا برای ورود به دوره که در آن مکان تحصیل، استاد راهنما و پروژه تحقیقاتی تعیین می شود.

چه تسهیلات و محتوایی برای دوره آموزش پزشکان متخصص- پژوهشگر در نظر گرفته‌اید؟

ملک‌زاده: این  پزشکان با قرار گرفتن در فهرست نخبگان عملاً از گذراندن دوره خدمت وظیفه معاف می‌شوند، چرا که دوره تحصیل آنان به عنوان دوره سربازی منظور می‌شود. به علاوه قبل از شروع دانشگاه به آنها در مورد استخدام دائم پس از اتمام موفقیت آمیز دوره ضمانت داده می‌شود.

همچنین گذراندن حد اکثر24 ماه از دوره در مراکز تحقیقاتی برجسته دنیا، اختصاص سالانه حد اکثر 500 میلیون ریال جهت انجام پروژه تحقیقاتی، دریافت هزینه حداکثر سالانه یک سفر علمی خارج از کشور جهت شرکت در کنفرانس های معتبر بین المللی (در صورت ارائه مقاله)، دریافت حق التحقیق معادل حقوق پایه مربی یا استادیار، اختصاص 10 درصد از کل بودجه تحقیقاتی مصوب به صورت بالاسری به استاد راهنما تا به صورت تنخواه گردان خرج کند. احتساب طول دوره فوق به عنوان سوابق علمی جهت ارتقا رتبه دانشگاهی و اینکه پذیرفته شدگان به صورت اتوماتیک در لیست نخبگان کشور رفته و از مزایای آن همچون وام مسکن، وام ازدواج و غیره استفاده خواهند کرد.

در مورد محتوای دوره نیز باید بگویم، مضاف بر همه آموزش های تخصص بالینی، این دستیاران همزمان یک پروژه تحقیقاتی را نیز انجام می دهند به صورتی که به طور متوسط 50درصد وقتشان در هفته صرف تحقیق شود.

دستیاران در صورتی که قبلًا دوره های روش تحقیق، آمار زیستی و روش های متداول تحلیل داده ها، اخلاق و صداقت در پژوهش، گزارش نویسی و چاپ مقالات علمی و بررسی و نقد مقالات علمی روش سخنرانی در مجامع علمی communication skills را نگذرانده باشند باید در این دوره ها شرکت کنند.

به علاوه دوره های رهبری آکادمیک، روش اداره گروه، جذب بودجه، بینش علمی، scientific vision, grant application and leadership skills نیز به این افراد ارائه می شود. جمعاً طول این دوره های آموزش تئوریک نباید بیش از 6 ماه باشد.

این دستیاران در صورتی که قبلاً مدرک دکترای پژوهشی دریافت نکرده اند، می‌توانند با ارائه رساله و دفاع از آن به اخذ این مدرک نیز نایل آیند. طول این دوره معادل طول دوره تخصص بالینی/فلوشیپ به علاوه 3 سال است. آنان که قبلا تخصص بالینی/فلوشیپ خود را گرفته‌اند برای 3-4 سال پشتیبانی خواهند شد. حداکثر دوره تحقیقاتی 4 سال است.

شرایط پذیرش این دانشجویان با کسانی که دوره MD-PHD را می‌گذرانند، متفاوت است؟

ملک‌زاده: تقریباً شرایط یکسانی باید داشته باشند، با این تفاوت که این افراد باید فارغ التحصیل رشته پزشکی، و دندانپزشکی در مقطع دکترای حرفه ای باشند. دیگر شرایط آنها به شرط زیر است:

1- عدم وجود سوء پیشینه قانونی

2- تسلط به زبان انگلیسی بر اساس نمره حداقل 6.5 IELTS و یا معادل آن

3- تکمیل فرم تقاضا نامه که شامل ارایه یک طرح پژوهشی می باشد

4- سن کمتر از 35 سال برای آنان که MD PhD با 5 مقاله با تاثیر 3 به بالا

به عنوان سوال پایانی، نحوه نظارت بر عملکر پذیرفته شدگان در مراکز چگونه خواهد بود؟

ملک‌زاده: عملکرد پذیرفته شدگان متناسب با مرتبه آنان و بر اساس قوانین موجود جهت ارزیابی دانشجویان دکترای پژوهشی، دستیاران، و فلوها خواهد بود.

به علاوه پذیرفته شدگان می باید سالانه یک گزارش 1000 کلمه ای از پیشرفت خود را به واحد توسعه ظرفیت تحقیقات ارسال کنند. عدم پیشرفت قابل قبول پذیرفته شده ابتدا به اخطار و نهایتاً به قطع بودجه می انجامد.

هر پذیرفته شده باید حداقل به تعداد سال های تحصیل خود مقاله در مجلات علمی معتبر جهان انتشار داده باشد.