چادر مشکی، موجب سلامت یا افسردگی؟

 
  به گزارش پارس به نقل از برهان؛ در قسمت اول این نوشته، به جایگاه حجاب و پوشش بانوان در قرآن پرداختیم. در ادامه، پوشش بانوان و لزوم برخورداری از ویژگی هایی که فاقد جذابیت و جلب توجه باشد را در سیره و شیوه ی زندگی پیامبر اکرم (ص) و خاندان او (ع) بررسی می کنیم.

سنت شامل سیره و روایات معصومان (ع) می شود.

سیره و روش زندگی معصومان

ام سلمه یکی از زنان بزرگوار پیامبر اسلام می گوید: هنگامی که آیه ی حجاب نازل شد (که زن ها باید روسری بلند و چادر را بر سر خویش فروافکنند) زنان انصار از منزل بیرون آمدند؛ در حالی که عبا و چادر مشکی بر سر داشتندو پیامبر سکوت کردند. [۱]

سکوت پیامبر (ص) درباره ی رنگ مشکی پوشش زنان انصار، دلیل بر تقریر و تأیید حجاب با چادر مشکی است.

« … پیامبر خدا صدیقه ی طاهره و داماد گرانقدرش را فراخواند. فاطمه ی زهرا جامه ای بس بلند دربرکرده بود که پایین آن به زمین کشیده می شد… » (قزوینی، ۱۳۷۱: ۱۶۷)

حضرت رسول در چند مورد حضرت زهرا (س) را بَضْعَةٌ مِنّی (بخشی از وجود من) خطاب کردند که در زیر به آن ها اشاره می کنیم:

روزی مرد نابینایی با کسب اجازه به محضر حضرت زهرا (س) آمد. حضرت از او فاصله گرفت و خود را پوشانید، پیامبر اکرم (ص) که در آنجا حضور داشت از حضرت زهرا (س) پرسید: « با اینکه این مرد نابیناست و تو را نمی ‏ بیند، چرا خود را پوشاندی؟ » حضرت زهرا (س) در پاسخ فرمود: « اگر او مرا نمی‏ بیند، من که او را می ‏ بینم، وانگهی او بو را استشمام می ‏ کند. » پیامبر (ص) (به نشانه ی تأیید شیوه و گفتار حضرت زهرا) فرمود: « أَشْهَدُ اَنَّکِ بَضْعَةٌ مِنّی: گواهی می ‏ دهم که تو پاره ی تن من هستی. » [۲]

رسول خدا (ص) در جمع یاران نشسته بود، از آنان پرسید: ارزنده ترین و گرامی ترین زینت برای زنان چیست؟ به گفته ی انس بن مالک، کسی از صحابه نتوانست پاسخ بگوید. علی (ع) با وجودی که پاسخ آن را می دانست دوست داشت پاسخ را از زبان فاطمه (س) بشنود. به خانه رفت و این سؤال را با همسرش در میان نهاد و فاطمه زهرا فرمود: « خَیْرٌ لِلنِّساءِ اَنْ لایَرِینَ الرِّجالَ وَلایَراهُنَّ الرِّجالُ: بهترین زینت برای زنان آن است که آن ها مردان نامحرم را نبینند و مردان نامحرم آن ها را نبینند. »

علی (ع) به سوی پیامبر (ص) بازگشت و پاسخ فاطمه (س) را برای حضرت بیان کرد.

پیامبر (ص) فرمود: « چه کسی به تو چنین خبر داد، تو که اینجا بودی و پاسخی نگفتی؟ » علی (ع) عرض کرد: « فاطمه (س) چنین فرمود. »

پیامبر (ص) از این پاسخ خشنود شد و سخن فاطمه (س) را پسندید و به نشانه ی تأیید او فرمود: « اِنَّ فاطِمَةُ بضْعَةٌ مِنّی: همانا فاطمه، پاره ی تن من است. » [۳] (جمعی از نویسندگان، ۱۳۹۱: ۳۰۶)

در هر دو مورد که حضرت ختمی مرتبت، حضرت زهرا (س) را پاره ی تن خودشان خطاب می کنند، ایشان از حجاب و محدوده های آن سخن گفته اند؛ ابتدا از مرد نابینا کناره می گیرند و حجاب می گذارند تا نکند بوی ایشان را بشنود و در پاسخ به بهترین زنان، از عدم اختلاط زن و مرد و ندیدن نامحرم سخن می راند که این سخن خود یکی از مهم ترین نظریه ها در جامعه ی اسلامی است.

پس محدوده ی حجاب تا جایی است که کسی را جذب نکند و بهترین زنان کسانی هستند که مردان آن ها را نبینند.

« در روایت دیگری آمده است: پیامبر گرامی اسلام از یاران خود پرسید در کدام لحظه زن به خدا نزدیک تر است؟ پاسخ مناسبی مطرح نشد، تا اینکه حضرت زهرا (س) سؤال پدر را شنید و پاسخ داد: آن لحظه ای که زن در خانه ی خود می ماند و به امور زندگی و تربیت فرزند می پردازد، به خدا نزدیک تر است. » [۴] (زکی زاده رنانی، ۱۳۸۶: ۱۰۳)

این روایت نیز در راستای روایت قبلی است و مبتنی بر ندیدن مرد نامحرم است.

نحوه ی حضور زن در جامعه ی اسلامی

در زمان ضرورت، لازم است زنان در مقابل نامحرمان ظاهر شوند اما با کیفیتی اسلامی. به عنوان مثال، وقتی خلیفه ی اول تصمیم گرفت فدک را از حضرت فاطمه (س) بگیرد، آن حضرت مقنعه و چادرش را در حالی که تمام بدنش را پوشانده بود سر نمود و برای ایراد سخنرانی (و دفاع از حق خود) از منزل خارج شد. [۵]

در برخی از روایات، رنگ سیاه مایه ی کاهش قوه ی شهوت معرفی شده است. از طرفی حجاب زن مسلمان نیز برای مهار جاذبه ‏ های جنسی و شهوانی زن در برابر نامحرمان است و به همین دلیل، اگر نگوییم بهترین رنگ، باید گفت یکی از بهترین رنگ ‏ های حجاب، رنگ مشکی است.

« کیفیت پوشش آن حضرت این گونه بود: لاثَتْ خِمارَها عَلی رَأْسِه. لاث به معنی پیچیده است. مثلاً می ‏ گوییم لاث العمامه علی راسه‏ ای شدّها و ربطها؛ یعنی عمامه را به سرش پیچید. اما خمار چیزی بوده است بزرگ تر از روسری ‏ های فعلی زن ها، به صورتی که سر و سینه و گردن را می ‏ پوشانده است. خُمر جمع خمار است. به هر حال، وقتی این خبر به حضرت زهرا (س) رسید، برخاستند و خمار را بستند. لاثَ به معنای پیچیدن است. از لفظ خمار هم معلوم می ‏ شود که حضرت طوری آن روسری را به کار برده بودند که روی گردن و سینه ی ایشان پوشیده شده بود.

وَ اشْتَمَلَتْ بِجِلْبابِه: جلباب نوعی پوشش سراسری بوده که روی لباس ها می ‏ پوشیده ‏ اند. شاید چیزی شبیه عبای امروز یا پیراهن بلند عربی. حضرت آن پوشش سراسری را هم طوری بر سر افکندند که محیط بر تمام بدن ایشان بود.

تَطَاُ ذُیُولَها: یعنی حضرت در راه رفتن پا روی پایین لباسش می ‏ گذاشت. یا بر اثر ناراحتی با شتاب حرکت می ‏ کرد. در اینجا به طور مسلم منظور این است که لباس ایشان آن قدر بلند بود که گاه زیر پا قرار می‏ گرفت.

تا اینکه حضرت زهرا (س) وارد شد بر ابی‏ بکر در مسجد، در حالی که گرداگرد او را جمع زیادی از مهاجرین و انصار و دیگر مسلمین گرفته بود. فَنیطَتْ دُونَها مُلاَءةٌ. سپس میان حضرت و مردم پرده‏ ای نصب شد. وقتی حضرت زهرا (س) وارد مسجد می ‏ شود، در آنجا پرده‏ ای نصب می ‏ شود. نکته ی مهم در این بخش آن است که همین که حضرت وارد می‏ شود دستور می ‏ دهند که پرده ‏ ای بین ایشان و دیگران بیاویزند. البته از کلمه ی فَجَلَست که در خطبه آمده استفاده می‏ شود که قبل از اینکه حضرت بنشینند، پرده را سریع می ‏ آویزند. یعنی همین که خبردار می ‏ شوند دختر پیغمبر (ص) در راه مسجد است یا به محض ورود ایشان، محیط را آماده می ‏ کنند و این پرده را نصب می ‏ کنند و این خود باز از اموری است برای حفظ حضرت از نگاه مردان و احترامی بوده که به صورت سنت درآمده است و امروزه نیز در مجالس مذهبی رعایت می‏ شود… » (آیت الله مجتبی تهرانی در شرح خطبه ی فدک)

در روایتی منقول از امام علی (ع) آورده اند: بهترین لباس، لباسی است که تو را از خدا به خود مشغول نسازد. این روایت خود گویای یک ملاک در پوشیدن لباس است.

فتوا و دیدگاه مراجع تقلید

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای: « من می گویم چادر، هم بهترین نوع حجاب است و هم یک نشانه ی ملی ماست که منافاتی با هیچ نوع تحرکی از زن ندارد. اگر واقعاً کار اجتماعی و کار سیاسی و کار فکری به معنای تحرک باشد، لباس رسمی زن می تواند چادر باشد که بهترین نوع حجاب است. »

حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی: « چادر حجاب برتر است و سزاوار نیست زن های مؤمن بدون چادر وارد جامعه شوند. »

حضرت آیت الله العظمی سیستانی: « چادر بهترین پوشش برای خانم هاست، چون تمامی مفاتن بدن را می پوشاند. خانم های مسلمان باید آداب و سنن اسلامی را در لباس پوشیدن مراعات کنند و از تجددگرایی مضر پرهیز کنند. »  

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی: « چادر حجاب پسندیده است. »

حضرت آیت الله العظمی بهجت: « بی شک چادر حجاب برتر است. »

و…

آیا رنگ مشکی کراهت دارد؟ !

در برخی از روایات، رنگ سیاه مایه ی کاهش قوه ی شهوت معرفی شده است. [۶] از طرفی حجاب زن مسلمان نیز برای مهار جاذبه ‏ های جنسی و شهوانی زن در برابر نامحرمان است و به همین دلیل، اگر نگوییم بهترین رنگ، باید گفت یکی از بهترین رنگ ‏ های حجاب، رنگ مشکی است.

روایاتی که رنگ مشکی را مکروه دانسته ‏ اند، مطلق نبوده، بلکه سه پوشاک را استثنا کرده‏ اند: کفش، عمامه و کساء [۷] (که مصداق ایرانی آن چادر و مصداق عربی آن عباء است که بین مرد و زن مشترک بوده است. )

روایاتی وجود دارند که استفاده از پوشاک سیاه را به ‏ شدت نهی می ‏ کنند. در برخی از این روایات علت را این‏ گونه بیان نموده ‏ اند که رنگ مشکی شعار بنی ‏ عباس است و ائمه ی هدی خواسته ‏ اند شیعیانشان پیرو ظالمان نباشند و کوچک ‏ ترین شباهت ظاهری نیز به آنان نداشته باشند؛ [۸] چراکه « مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ فَهُوَ مِنْهُمْ» : هر کس خود را به گروهی شبیه نماید از آنان محسوب می ‏ شود.

براساس این روایات، پس از ولایت عهدی امام رضا (ع) که بنی‏ عباس لباس مشکی را به عنوان نشان خود ترک نمود، این کراهت نیز برطرف شد؛ علاوه بر آنکه برخی از صاحب‏ نظران احتمال داده ‏ اند که رنگ مشکی صرفاً شعار مردان بنی‏ عباس بوده است و در همان زمان نیز برای زنان ممنوعیتی از این جهت وجود نداشت. پس کراهت رنگ مشکی در واقع یک کراهت، سیاسی و موقتی و عمدتاً برای مردان بوده است.

با توجه به جمع این روایات و فلسفه ی وجوبی حجاب، مبنی بر عدم جاذبه فیزیکی در ارتباط با نامحرم، می توان استنباط نمود که رنگ مشکی برای چادر بهترین رنگ است.

افسردگی و رنگ مشکی

برخی از انسان ها آگاهانه یا ناآگاهانه می گویند رنگ مشکی چادر بانوان مسلمان سبب افسردگی آنان می شود. نتایج مشورت های علمی که با بعضی از روان شناسان و روان پزشکان انجام شده نشان می دهد که ممکن است افسردگی بعضی از افراد، علت تمایل آن ها به پوشش سیاه باشد، ولی پوشش سیاه افراد علت ایجاد افسردگی آن ها نیست و بین این دو نکته تفاوت بسیار ظریفی است و خلط بین آن دو باعث اظهارنظرهای نادرست درباره ی حجاب گردیده است.

توضیح مختصر اینکه افسردگی از بیماری های روحی و روانی بسیار پیچیده ای است که دارای عوامل و علایم و تظاهرات رفتاری مختلف و حتی متضاد است. مثلاً بعضی افراد افسرده ممکن است به بی ‎ اشتهایی و عده ای دیگر به پرخوری متمایل شوند. در خصوص پوشش نیز ممکن است بعضی از افراد افسرده به پوشیدن لباس تیره و عده ای نیز به لباس هایی با رنگ غیرتیره تمایل پیدا کنند. بنابراین حتی استناد به پژوهش‎ های میدانی نیز اثبات کننده ی مدعای مذکور نخواهد بود.

پس استفاده از چادر مشکی برخلاف ادعاهای به ظاهر علمی بعضی از افراد، نه تنها عارضه ی منفی ندارد، بلکه با فلسفه ی حجاب و پوشش زنان در مقابل نامحرم، یعنی عدم تهییج و تحریک و ایجاد آرامش روانی در جامعه نیز سازگار است. زنی که با پوشش غیراسلامی و رنگارنگ پا در جامعه ای آکنده از نگاه های هرزه می نهد، بعضاً با تعرض و بی حرمتی افراد بیماردل روبه رو می شود که این خود در ایجاد افسردگی، نقش مهمی ایفا می کند و سبب فساد در جامعه می شود و این فساد سبب کاهش امنیت و عدم ثبات روحی افراد می گردد.

وقتی خانمی چادر مشکی به سر می کند و با وقار و متانت تمام، قدم به عرصه ی اجتماع می گذارد، با این نحوه ی پوشش می خواهد نشان دهد که هر کسی حق ندارد به این حریم پاک، مقدس و خصوصی وارد شود. این حریم، حریم حرمت، حیا و احترام است؛ نه جای هرزگی، آلودگی و هوس بازی.

اما این نکته که رنگ مشکی فاقد جذابیت و نشاط است نیز به برتری حجاب تیره رنگ دلالت دارد، زیرا نگاه افراد نامحرم به سمت این پوشش جذب و جلب نمی شود و احساس نشاط و جلب توجه در نامحرمان انگیخته نمی شود. ولی شخصی که لباس تیره پوشیده، هیچ گاه به این دلیل که رنگ لباسش تیره است، دچار افسردگی نمی شود؛ زیرا رنگ های شاد و بانشاط بسیاری در دایره ی دید وی وجود دارد و نگاه او فقط و فقط به چادر خودش معطوف نشده است. در نتیجه زنی که چادر مشکی می پوشد، حداکثر ایمنی را برای خود ایجاد کرده است و نشان می دهد که اینجا نقطه ی پایان نگاه های نامحرمان است و در فراسوی این پوشش جایی برای نگاه ها و نیت های ناپاک نیست.

همچنین باید اشاره کرد که پوشش مشکی در مقابل نامحرم با عدم نظافت مغایر است، زیرا طبق دستورات اسلامی، نظافت نیمی از ایمان است. همچنین امام علی (ع) می فرماید: « لباس پاکیزه غم و اندوه را می زداید. » [۱] (جوادی آملی، ۱۳۹۱: ۱۵۷) پس می توان گفت: پوشیدن چادر مشکی با نظافت کامل و همچنین فقط در مقابل نامحرم، که معمولاً زمانی محدود را شامل می شود، سبب افسردگی نخواهد شد.

وحدت در پوشش

از آنجا که معمولاً از نوع لباس می ‏ توان پایگاه اجتماعی، خودآگاهی افراد و ارزیابی آن ها از خود را حدس زد، در مدارس سعی می ‏ شود کودکان از لباس و روپوش هم ‏ شکل استفاده کنند تا به این ترتیب، فردیت ‏ زدایی شود و احساس فردیت (Individualise) در آنان کم گردد. یونیفرم ها مثل لباس خلبانان، غواصان، آتش ‏ نشان ‏ ها و رانندگان، علاوه بر اینکه افراد را در برابر صدمات و آسیب ‏ ها حفظ می‏ کند، عامل شناسایی است، زیرا هویت افراد را فاش می ‏ سازد.

در اسلام در موسم حج، افراد از لباس هم ‏ شکل احرام استفاده می ‏ کنند که نشانه ی ترک دل بستگی ‏ های دنیوی و کنار گذاشتن لباس ‏ های رنگارنگ است. در واقع همان گونه که لباس متحدالشکل و یونیفرم در دیگر اصناف و اقشار، ماهیت افراد را مشخص می‏ کند، جلباب و چادر مشکی معرف شخصیت روحی و معنوی و پاکدامنی بانوان مسلمان به عنوان قشر بزرگ جامعه است و می تواند به نامحرمان این واقعیت را نمایان سازد که زن دارای این نوع پوشش، بنای خروج از حریم پاکدامنی و ترک احکام انسانی و پر از خیر و صلاح اسلامی را ندارد.

نتیجه گیری:

رنگ مشکی، رنگ « نه» مطلق است برای مشخص کردن مرزها و حریم های اجتماعی و حجاب یک خانم مسلمان با چادر مشکی از این دسته است. وقتی خانمی چادر مشکی به سر می کند و با وقار و متانت تمام، قدم به عرصه ی اجتماع می گذارد، با این نحوه ی پوشش می خواهد نشان دهد که هرکسی حق ندارد به این حریم پاک، مقدس و خصوصی وارد شود. این حریم، حریم حرمت، حیا و احترام است؛ نه جای هرزگی، آلودگی و هوس بازی.

در واقع او با حجاب مشکی و چادر مشکی بین خود و مردان نامحرم مرزی عاقلانه ایجاد می کند. او با این رنگ سیاه به صورت هدفمند می خواهد نگاه تیز و برنده ی هرزگی و ابتذال را بشکند و نگذارد در حریم عفاف، پاکی و نجابت او، نامحرمی وارد شود و حرمت او را از بین ببرد. لذا چادر مشکی به منزله ی حرمت و احترام است. مرز ادب، کرامت، حیا و عفت است.

مشکی فقط رنگ حضور اجتماعی زن مؤمن در مقابل نامحرمان است، نه در هر مکان و هر زمان و هر موقعیتی. او هرگاه در محیطی که از نگاه های نامحرم و آلوده به دور است، قرار می گیرد چادر مشکی را از سر برمی دارد و در حدود و مرزهای ایمانی خویش، با پوشیدن بهترین لباس ها و با جذاب ترین رنگ ها، طراوت، زیبایی، گرمی و شادابی خود را برای اهل خانه و همکاران خانم یا مجالس زنانه به نمایش می گذارد. (*)

منابع:

قرآن کریم
جمعی از نویسندگان (۱۳۹۱) ، حدیث واقعه یا… در مدینه چه گذشت، نشر اکرام، قم.
جوادی آملی (۱۳۹۱) ، مفاتیح الحیاه، مرکز نشر اسراء، قم.
حق شناس، سید جعفر (۱۳۸۶) ، ﺣﺠﺎﺏ ﺩﺭ ﺁﻳﺎﺕﻗﺮﺁﻥ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ی ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺯﻧﺎﻥ، کتاب زنان، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻥ ۱۳۸۶، ﺳﺎﻝ ﻧﻬﻢ، ﺷﻤﺎﺭﻩ ی ۵۹.
زکی زاده رنانی، علیرضا (۱۳۸۶) ، ۵۰ پرسش در محضر حضرت زهرا، انتشارات حدیث نینوا، قم.
قزوینی، سید محمدکاظم (۱۳۷۱) ، فاطمه الزهرا از ولادت تا شهادت، ترجمه ی حسین فریدونی، نشر آفاق.
مکارم شیرازی، ناصر، جمعی از نویسندگان (۱۳۵۴) ، تفسیر نمونه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، قم.
مکارم شیرازی، ناصر، جمعی از نویسندگان (۱۳۶۳) ، تفسیر نمونه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، قم.

پی نوشت ها:

[۱] . تفسیر روح المعانی، ج ۲، ص۸۲، تفسیر مجمع البیان، ج ۴، ص ۳۶۹، مصباح المنیر، مفردات راغب، بهشت جوانان، ص ۲۴۷.
[۲] . مناقب مغازلی، ۳۸۰.
[۳] . کنزالعمال، ۸/۳۱۵؛ حلیه الاولیا، ۲/۴۰ و کشف الاستار، ۲۳۵.
[۴] . نوادر راوندی، ص ۱۱۹؛ بحار، ج ۴۳، ص ۹۲ و صحیفه الزهرا، ۲۹۲.
[۵] . احتجاج طبرسی، نشر مرتضی، ج ۱، ص ۹۷۸.
[۶] . وسائل‏ الشیعه، ج ۵، ص ۶۸ و ۶۷.
[۷] . همان، ج ۴، ص ۳۸۳ و ۳۸۲.
[۸] . وسائل‏ الشیعه، ج ۴، ص ۳۸۵.
[۹] . کافی، ج ۶، ص ۴۴۴.