«ماهواره» در نگاه روسای جمهور ایران: از هاشمی تا خاتمی و احمدی نژاد

گروه اجتماعی : سینی های گرد آهنی همیشه محل چالش و بحث بین مسئولان و البته مردم بوده اند. سینی هایی به نام دیش که فقط کافیست نصاب جهت آن را درست تنظیم کند تا چندین هزار شبکه داخلی و خارجی، فارسی زبان و بیگانه را از آن تماشا کرد. عده ای با آن مخالف و عده با آن موافقند. عده ای آن را مضر می دانند و عده ای دیگر مفید. برخی ها از پارازیت هایش به سطوح آمده اند و برخی دیگر از راپل سوارانی که می آیند و دیش ها را با خود می برند؛ دیش هایی که در چند ساعت بعد با دیشی دیگر جایگزین می شوند.

به گزارش پارس ، سابقه ورود ماهواره به ایران مشخص نیست. محمدعلی ابطحی در بخشی از خاطرات خود می گوید که اولین بار در سال ۱۳۶۷ چشمش به جمال دیش ها روشن شده است. « سال ۱۳۶۷ بود؛ یک روز در خیابان جمهوری تهران در یک ساختمان بلندی که مربوط به مجله ی" العالم" بود جلسه داشتم. یکی از کارمندان آن جا من را به کنار پنجره برد، ده دوازده ساختمان را دیدم که دیش داشتند. آن جا برای اولین بار چشمم به دیش ماهواره در ایران روشن شد! » این را ابطحی در بخشی ازخاطرات خود آورده است.

گرچه ماهواره ها از دهه دوم ۶۰ به ایران آمدند اما در سال ۱۳۷۳ مجلس شورای اسلامی طرحی را تصویب کرد که به موجب آن، ورود، توزیع و استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره جز در مواردی که قانون تعیین کرده است ممنوع اعلام شد و وزارت کشور به عنوان مجری طرح موظف شد تا با کمک نیروی انتظامی و بسیج تجهیزات ماهواره ای را جمع آوری کند. البته نکته جالب این قانون، مدت یک ماهه آن بود. در حقیقت این قانون تنها برای یک ماه تعیین شده بود.

با ادامه دار شدن اجرای این قانون، در سال های ابتدایی دهه ۸۰ نیز بحث هایی پیرامون این قانون و تصویب قوانین جدید مطرح شد و حتی استفاده کنترل شده از ماهواره مورد بررسی قرار گرفت که مجلس به آن رای نداد. این طرح که در مجلس ششم ارایه شد، پس از مخالفت شورای نگهبان فراز و نشیب بسیاری را طی کرد. شورای نگهبان به ۳ دلیل این طرح را مخالف قانون اساسی و شرع دانسته بود.

نخست آن که معتقد بود این طرح مغایر با بند اول اصل سوم قانون اساسی یعنی « ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی بر اساس ایمان، تقوی و مبارزه با تمام مظاهر فساد و تباهی» است. دوم آن که تاکید داشت این طرح مغایر بند ‪ ۵‬اصل سوم قانون اساسی در مورد « طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب» است. و سوم آن که شورای نگهبان معتقد بود این طرح مغایر با اصل نهم قانون اساسی درباره تفکیک ناپذیری وحدت و تمامیت ارضی کشور از یکدیگر و لزوم حفظ آنها ست.

آن زمان عماد افروغ که ریاست کمیسیون فرهنگی مجلس را بر عهده داشت به عنوان موافق طرح استفاده کنترل شده از ماهواره گفت: تجربه ۲۷ ساله ما نشان داده است که داشتن برخورد صفر و یک سیاست تکذیبی با پدیده هایی مانند ماهواره جواب نمی دهد. فراگیر شدن این پدیده هم به معنای پذیرش آن نیست و در حقیقت برای مقابله با آن است که این طرح را ارایه داده اند.

افروغ با اعلام اینکه بسیاری از برنامه های ماهواره غنای بیشتری نسبت به صدا و سیما دارند گفت: صدا و سیما به علت بی رقیب بودن اقدام به ساخت برنامه های بی ارزش می کند.

سرانجام در سال ۸۷ نمایندگان مجلس هفتم ‪ با ۱۲۳ رای موافق، ۲۰ رای مخالف و ۲۳رای ممتنع به حذف طرح اصلاح قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت ماهواره رای دادند و این طرح برای همیشه از دستور کار مجلس حذف شد.

با اینحال و با وجود حذف این طرح در زمان مجلس هفتم، احمدی مقدم، رییس پلیس ناجا می گوید: « قانون مبارزه با تجهیزات انتظامی چیزی است که در مجلس تصویب شده و ما باید آن را اجرا کنیم… ما به نیروهایمان گفته ایم نباید وارد واحد های مسکونی شوند. این ها هم دست ما را خوانده اند و ماهواره را روی بالکن خانه پیچ می کند. ما هم در این مورد محدودیت داریم. درباره جمع کردن به شکل نردبانی و راپل هم نظر مسولین نظام بود که یک مقدار باعث تخفیف نیروهای ناجا می شود و کار خوبی نیست. »

آمار ماهواره داران ایران
اینکه چند نفر از مردم ایران ماهواره دارند تا همین چند روز پیش بسیار مبهم بود اما تنها یک چیز مشخص بود و آن اینکه تعداد ماهواره داران ایرانی کم نیستند؛ کسانی که به جای سریال های تکراری آی فیلم و تماشا، تماشای سریال های پر زرق و برق ترکیه ای مثل حریم سلطان و سایر سریال های پر از خیانت را ترجیح می دادند و البته می دهند!

اگر تاریخ ورود ماهواره را به سه دوره پنج ساله تقسیم کنیم، در دوره اول شبکه های کشورهای ترکیه، در دوره دوم شبکه های اروپایی متعلق به کشور آلمان و فرانسه و در دوره سوم شبکه های کشورهای عربی بیشترین بیننده را داشته اند و الان هم برخی از شبکه های فارسی زبان با پخش سریال ها و برنامه های متنوع توانسته اند مخاطب های زیادی را جذب کنند.

شاید بتوانیم درصد استفاده کنندگان از ماهواره در سال های ابتدایی دهه ۷۰ را یک یا دو درصد اعلام کنیم اما، این درصد در سال های بعد به شدت افزایش یافت. سال ۸۹ صدا و سیما تحقیقاتی انجام داد که نشان می داد سالانه به تعداد ۱۰ درصد جمعیت تهران به بینندگان شبکه های ماهواره ای افزوده می شود. مهر همان سال عزت الله ضرغامی رییس سازمان صدا و سیما گفت ۳۰ درصد مردم کشور ماهواره دارند. این در حالیست که وزیر ارشاد دولت روحانی، علی جنتی، می گوید تنها در تهران ۷۰درصد از مردم ماهواره تماشا می کنند.

تا قبل از اینکه علی جنتی، وزیر ارشاد درصد ماهواره داران را اعلام کند، هیچ نهادی به طور رسمی آن را منتشر نکرده بود. علی جنتی ضریب استفاده از ماهواره را تنها بین مردم تهران ۷۱ درصد اعلام کرده است. او تاکید می کند: « رسیدگی به این موضوع ضرورت عرصه علم و فناوری روز است که باید ببینیم که با آسیب های این شبکه ها چگونه مقابله کنیم. »

نظرات دولت ها در باره ماهواره: از هاشمی تا روحانی!
دوران هاشمی رفسنجانی مصادف بود با تصویب قانون جمع آوری تجهیزات ماهواره ای. هاشمی رفسنجانی خود در مصاحبه ای مفصل که در تیرماه ۸۹ داشت نظر خود را درمورد ماهواره اعلام کرد. یعنی درست ۲۳سال پس از اینکه مسند ریاست جمهوری را ترک کرد. در این مصاحبه هاشمی به پرسش های متنوعی در حوزه مدیریت ارتباطات سیاسی و فرهنگی و همین طور زندگی شخصی خود پاسخ داد. وی در مقابل این پرسش که اگر قرار باشد برای آزادسازی ماهواره رای گیری شود شما با آزادسازی ماهواره موافق هستید؟ پاسخ داده بود: « موارد مبتذلی وجود دارد که جوان های مردم را به انحراف می کشاند و فکر نمی کنم برای جامعه درست باشد. اما باید به کانال هایی که مطلب می گویند، گوش داد. بالاخره این‏ ها هستند و دیگران گوش می دهند. اگر بخواهیم جلوگیری کنیم هم نمی توانیم. شما که می دانید الان دشمنان ما آمریکایی ها و دیگران هزینه زیادی انجام می دهند تا فیلترشکن هایی درست کنند که اصلاً نشود سانسور کنیم و به آنجا می رسند که جلوی سانسور را بگیرند. اشکال بعدی که از نظر روانی پیدا می شود، این است که وقتی چیزی ممنوع شود، آدم های کنجکاو بیشتر دنبال آن‏ ها می روند تا ببینند آن چه بود؟ از همان اول می گویند این کار سیاسی است. آخر هم می بینند ما حق داشتیم. »

او البته در همان سال در مصاحبه خود گفته بود بی بی سی فارسی را گاهی اوقات دنبال می کند. او نظر خود را در مورد بی بی سی فارسی اینگونه گفته بود: « خبرنگاران و گویندههای ورزیدهای دارند و از لحاظ جامعه شناسی و روابط عمومی مطلعند. در خیلی از جاها خبرنگار دارند و با سیاستی که خودشان دارند، خبرها را انتخاب میکنند و به خورد مردم میدهند، یعنی از لحن و شیوههایی که تجربه شده استفاده میکنند. حرفها را فشرده میزنند و سعی میکنند موذیانه اهداف خود را القا کنند.

در زمان انقلاب، آن موقع آنها طرفدار شاه بودند، اما خبرهایی که بی بی سی می داد به ضرر رژیم شاه بود و خیلی وقتها این اخبار به درد ما می خورد. در همه دنیا هم همین کار را می کند. این سیاستی است که مستمع جذب می کند و دولتها گوش می دهند، برای اینکه بببینند چه دارد می گوید و چقدر به نفعشان می گوید و چطور می توانند جلویش را بگیرند. مردمی هم که مخالفند، گوش می دهند. آنها افکار و سیاستهای خودشان را هم در اخبار می آورند و سیاستهای خودشان را مخلوط اخبار می کنند. خیلی حرفه ای عمل می کنند. »

با اتمام دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و آغاز ریاست جمهوری سید محمد خاتمی، فضای رسانه ای بازتر شد. خاتمی که از موافقان آزادی بیان هیچ بیان مستندی درمورد ماهواره نداشته است. اما فراگیر شدن استفاده از ماهواره را می توان به دوران وی نسبت داد. در آن زمان بود که شبکه های ترکیه ای رواج زیادی در بین مخاطبان ماهواره داشت.

بعد از سید محمد خاتمی نوبت محمود احمدی نژاد بود که بر صندلی ریاست جمهوری بنشیند؛ مردی جنجالی نه تنها در سیاست و اقتصاد، بلکه در فرهنگ و هنر! اوج سردرگمی نهادهای مسئول در قبال پدیده ماهواره که در یک دهه گذشته همواره وجود داشته است را به خوبی می توان در اظهارات محمود احمدی نژاد در دانشگاه کلمبیا مشاهده کرد. وی در پاسخ به سئوال دانشجویی که علت ممنوعیت ماهواره را پرسیده بود، ترجیح داد تاکید کند که به رغم ممنوعیت قانونی، مردم به صورت آزادانه در حال استفاده از ماهواره هستند!

اظهاراتی که نشان می دهد نه دولت خاتمی و نه دولت احمدی نژاد هیچ کدام نظر کارشناسی شده و مشخصی برای مواجهه با پدیده ماهواره نداشتند. البته آنطور که رییس پلیس ناجا می گوید ماهواره و حجاب دو مورد از موارد اختلافی احمدی نژاد و ناجا بوده است. وی می گوید: « در جلسه ای که با آقای روحانی داشتیم هم به ایشان گفتم که آقای دکتر احمدی نژاد در موضوع ماهواره و حجاب همیشه با ما چالش داشتند. ما به دنبال چالش نیستیم اما فکر می کنم بهتر است نظام در این موارد تصمیم بگیرد. ما در نیروی انتظامی در تصمیم سازی کمک می کنیم اما سیاست گذار نیستیم و مجری سیاست های تعیین شده هستیم. این خوب نیست که دو-سه حرف از نظام بیرون بیاید و همه باید یک حرف بزنند. »

اما روحانی کمی با بقیه متفاوت است. او به صراحت نظر خود را در مورد ماهواره گفته است. یک بار در مجله چلچراغ و بار دیگر در مصاحبه با سرویس بین الملل شبکه بی بی سی که تاکید کرده بود: « هدف دولت ایران این است که دسترسی آزاد مردم به اطلاعات را فراهم کند. »
او در مصاحبه با چلچراغ گفته بود: « مقامات سیاسی و بالاخص آنها که در حوزه تصمیم گیری های استراتژیک هستند، به ماهواره ها دسترسی دارند. حتی آنها که کمتر فرصت می کنند شبکه های ماهواره ای را تماشا کنند، در گزارش های نهادهای مسئول از محتوای برنامه های این شبکه ها مطلع می شوند.

من به این شبکه ها دسترسی دارم و به دلیل سمت من در مرکز تحقیقات استراتژیک، ضروری است به آنها دسترسی داشته باشم. کسی هم تاکنون نیامده است دیش و رسیور ما را جمع کند، و طبق قانون مجوزهایی برای افراد از سوی مقامات مسئول صادر می شود.
اما من به طور کلی مخالفت با شیوه های خشن برخورد با استفاده کنندگان از ماهواره را اعلام کرده ام و معتقدم در عصر انقلاب دیجیتال، نمی توان در قرنطینه زندگی و حکومت کرد.

بخش زیادی از جوانان ما با صدا و سیما قهر کرده اند، چون صداقت، اخلاق و عدالت را آن چنان که شایسته است در آن ندیده اند.

هر رسانه ای باید به نیاز مردم پاسخ دهد، و یکی از مهم ترین نیازهای مردم، نیاز به خبر و اطلاعات شفاف درباره مهم ترین موضوعات است.

وقتی سهم اخبار خارجی بیشتر از اخبار داخلی است، وقتی تولد یک خرس پاندا در فلان باغ وحش چین پوشش داده می شود اما از اعتراض کارگران به شش ماه پرداخت نشدن حقوقشان خبری در تلویزیون ما گفته نمی شود، وقتی تمام اسطوره های فرهنگ و هنر که اندکی صدای منتقد دارند در تلویزیون ما سهمی ندارند، و وقتی چهره های سیاسی بزرگ مثل آقایان هاشمی و خاتمی، و گروه های سیاسی منتقد از تلویزیون حذف می شوند، بدیهی است که مردم و نه فقط جوانان با تلویزیون قهر می کنند.

راه حل، تضمین آزادی بیان است. اگر روزی تلویزیون ما پوشش خبری اش بیشتر از پوشش خبری شبکه های خارجی نظیر بی بی سی شد، مردم با تلویزیون آشتی می کنند.