آیا مولانا واقعه کربلا را قبول ندارد؟

به گزارش پارس به نقل از مشرق، اخیراً برخی مخالفان عرفان نسبت به مولانا هجمه می کنند و از مخالفت او با واقعه کربلا می گویند. به همین مناسبت و در آستانه اربعین حسینی (ع) در گفت وگوی مشروحی با حجت الاسلام قادر فاضلی، پژوهشگر و شاگرد علامه جعفری (ره) این مسئله را بررسی کردیم.

فاضلی پس از اخذ دیپلم به حوزه علمیه رفت و پس از طی سطوح، درس خارج فلسفه و عرفان را نزد حضرات آیات حسن زاده آملی و جوادی آملی و مصباح یزدی گذراند. پس از آن هشت سال در تهران در محضر علامه جعفری شاگردی کرد و پس بازگشت به قم مشغول تألیفات شد. فاضلی در حال حاضر ۶۳ جلد کتاب منتشر شده دارد و ۱۵ مجلد نیز در دست چاپ است.

بخشی از این کتاب ها در تفسیر قرآن کریم و نهج البلاغه و تفسیر عرفان اسلامی و تفسیر مثنوی است. بخشیدیگر موضوعات متفرقه، نقد عرفان های کاذب و معرفی عرفان اسلامی را شامل می شود و پنج جلد نیز به دیوان اشعار اختصاص دارد. او می گوید: قرآن کریم را به صورت شعر، تفسیر می کنم و اگر عمری باشد از ابتدا تا پایان قرآن را در حدود ۱۰ جلد به صورت شعر تفسیر خواهم کرد.

* در ابتدا بگویید تفسیر شما از مثنوی مولوی به چه صورت تنظیم شده است؟

تفسیر مثنوی مولانا که بنده انجام داده ام به شکل موضوعی است و پنج جلد از چاپ در آمده و اگر توفیق باشد، ادامه می دهم.

« پیغمبر اکرم (ص) در مثنوی» ، « خداشناسی در مثنوی» ، « عشق و انسان در مثنوی» ، « طنز و طنازی در مثنوی» ، « جبر و اختیار و قضا و قدر در مثنوی» ، نام پنج جلد کتابی است که در تفسیر مثنوی به صورت موضوعی نوشته ام.

قصد دارم به همین صورت موضوعی، تفسیر مثنوی مولانا را ادامه دهم. فکر می کنم حدود ۳۰ جلد بشود. اما چون فعلا به تفسیر قرآن مشغول شدم از تفسیر مثنوی دور شده ام. پس از اتمام تفسیر قرآن باز به ادامه مثنوی خواهم پرداخت.

مولانا و حرکت امام حسین (ع) ؛ تایید یا رد؟ !

* به محور اصلی گفت وگو برسیم. به واقع نظر مولوی در مورد حادثه کربلا چیست؟ چون معمولا از سوی کسانی که با عرفان و عرفا مخالفت می کنند این طور بیان می شود که مولوی واقعه کربلا را قبول ندارد؟

با اجازه شما می خواهم کمی روشن و صریح صحبت کنم. اگر از اینها سؤال کنید که شما به چه دلیل این حرف را می زنید، استدلالی ندارند به شما ارائه دهند. از دهان افراد دیگر چیزهایی را شنیده اند و همان را لقلقه زبان می کنند و به خورد مردم می دهند.

اگر کسی از ابتدا تا انتهای مثنوی و دیوان شمس را خوانده باشد، متوجه می شود که مولوی نه تنها علیه امام حسین (ع) و قضیه کربلا چیزی نگفته، بلکه تأیید هم کرده است. منتها برخی از انسان های بی انصاف که می خواهند به اهداف خود برسند، یکی از شعرهای مولوی را تحریف کرده اند و جاهایی از شعر او را زده اند و جاهایی را اضافه کرده اند و به مولوی نسبت داده اند که به گوش من نیز رسیده است.

مثلاً می گویند که مولوی می گوید: « کورکورانه نرو در کربلا/ تا نیفتی چون حسین اندر بلا» ، شما اگر کل مثنوی و دیوان شمس را زیر و رو کنید این بیت را پیدا نمی کنید و معلوم است این دروغی است که ساخته اند.

این بیت کذب محض است. اصلا واژه کورکورانه، ادبیات مولوی نیست و آن زمان واژه « کورکورانه» نبوده و استفاده نمی شده و از واژه « کورانه» استفاده می شده که در نسخه شناسی ها هم موجود است و کاملا مشخص است که این بیت بعدها جعل شده و به مولوی نسبت داده شده است.

بصیرت لازمه قدم گذاشتن در وادی بلاست

مولانا شبیه این بیت، چیز دیگری گفته منتها آدم های مریض القلب تحریف کردند. مولانا کلاً در کل مثنوی در دو جا این مطلب را نسبتاً مشروح بیان کرده که یکی دفتر سوم و دیگری دفتر ششم است. در دفتر سوم، در اصل می گوید: « هین مدو گستاخ در دشت بلا / هین مران کورانه اندر کربلا» مولانا می خواهد بگوید وقتی انسان می خواهد در یک وادی پر خطر قدم بگذارد، باید آگاهانه برود. اگر انسان بخواهد در وادی که سرتاسر بلاست و خطرش زیاد است، کورکورانه برود گرفتار می شود و اجرش نیز از بین می رود.

در تاریخ داریم صدها نفر همراه امام حسین (ع) راه افتادند و به این خیال بودند که ایشان می خواهد حکومت کند و اینها هم دور و بر ایشان بپلکند و به چیزی برسند. بعد که آرام آرام دیدند نه اینجا بوی خون می آید، اکثریت برگشتند و اقلیت هفتاد و اندی نفر ماندند.

مولوی می گوید:

که ز موی و استخوان هالکان / می نیابد راه پای سالکان

جمله راه استخوان و موی و پی / بس که تیغ قهر لاشی کرد شی

مولوی می گوید اینجا جایی است که انسان هایی که در اینجا فدایی شدند انقدر زیادند که تو جای پا پیدا نمی کنی تا روی زمین بگذاری. همه جا گوشت و پوست و استخوان و خون انسانهایی است که در این راه به هلاکت رسیدند و جانشان را فدا کردند. تو باید بفهمی به یک همچنین جایی می روی و باید آن بصیرت لازم را به دست آوری.

اگر بخواهی کور کورانه بروی مثل آن چندصد نفری می شوی که راه افتادند و وسط راه برگشتند. اما اگر آگاهانه بروی و این فدا شدن و تکه تکه شدن را به جان بخری، هیچگاه بر نمی گردی کمااینکه برنگشته اند. در دفتر سوم این ماجرا را می گوید.

گریه از روی غفلت یا اشک از روی معرفت؟

* عزاداری و گریه بر امام حسین (ع) در دیدگاه مولانا چه جایگاهی دارد؟

مولانا در دفتر ششم، به این ماجرا اشاره می کند. او ماجرای اهل حلب را که عموماً شیعه بودند و هنوز نیز شیعه بودنشان قوی است و ایام محرم عزاداری و نوحه سرایی می کنند را به شعر کشیده است. در اینجا نیز یک قصه ای را مطرح کرده تا از آن یک هدف را دنبال کرده و به نتیجه برسد.

آن ماجرا این است که ما چه بسا برای افرادی در تاریخ گریه می کنیم و از خودمان غافلیم و در حقیقت باید بر خودمان گریه کنیم. بر اثر غفلت بر حال آنها گریه می کنیم در حالیکه آنها به فوز عظیمی نائل شدند و در ملکوت اعلی هستند.

ما از حال آنها غافلیم و ظواهر را می چسبیم. صدها سال به چیزی عادت می کنیم در حالی که فلسفه اش را نمی دانیم. داستان از این قرار است که مولوی می گوید یک شخص غریبه ای که شاعر بوده وارد حلب شد. دید که عده ای در حال گریه و نوحه سرایی هستند.

پرسید ماجرا چیست و به او گفتند یکی از پاکان ما به دست دشمنان کشته شده و چنان صفت های خوبی را داشته و آدم عالی مقامی بوده است.

آن شخص می گوید آن آقا را معرفی کنید تا من در وصفش شعر بسرایم. مردم از صفات او می گویند و آن شخص می پرسد چه موقع این اتفاق افتاده است؟ مردم مثلا می گویند پانصد سال پیش اتفاق افتاده است.

این شاعر می گوید شما در این پانصد سال کجا بودید و چرا نرفتید کمکش کنید که الآن نوحه سرایی می کنید و چرا از تاریخ عقب ماندید؟ آن ها که به خدا واصل شدند، شما به حال خودتان گریه کنید.

مولانا این مطلب را می خواهد بگوید اما عده ای می گویند خیر او این ماجراها را قبول ندارد!

اشعاری از مولانا می خوانم تا ببینید چقدر امام حسین (ع) را می ستاید.

شعر مولوی از اینجا شروع می شود:

روز عاشورا همه اهل حلب / باب انطاکیه اندر تا به شب

مردم حلب در دروازه انطاکیه جمع می شوند و صبح تا شب عزاداری می کنند

گرد آید مرد و زن جمعی عظیم / ماتم آن خاندان دارد مقیم

ناله و نوحه کنند اندر بکا/ شیعه عاشورا برای کربلا

بشمرند آن ظلمها و امتحان / کز یزید و شمر دید آن خاندان

دقت کنید که خود این بیت می گوید که اینها از یزید و شمر ظلم دیدند و این ماجرا امتحان بزرگی بوده است. آن وقت مولانا چطور می تواند این ماجرا را قبول نداشته باشد یا علیه آن حرف بزند؟

چند بیت بعد مولانا می گوید:

پیش مومن کی بود این غصه خوار؟ / قدر عشق گوش عشق گوشوار

دقت کنید این بیت را هم مولانا سروده که مومن مگر می تواند ادعای ایمان بکند ولی غصه و قصه کربلا برایش سبک و خوار باشد؟ اگر مومنی پیدا کردی که غصه و قصه کربلا برایش خوار بود، معلوم است که واقعا مومن نیست. مولوی می گوید اگر این غصه و قصه برای کسی حقیر جلوه کند، او از ایمان بهره درستی ندارد.

بعد می گوید:

پیش مؤمن، ماتم آن پاک روح / شهره تر باشد ز صد طوفان نوح

باز هم دقت کنید این شعر مولاناست. تعریف از این بالاتر؟ ! مولانا می گوید ماتم این پاک روح که حضرت امام حسین (ع) است، آن قدر معروف است که از صد طوفان نوح برای مومنین مشهورتر است.

خفته بودستید تا اکنون شما / که کنون جامه دریدید از عزا؟

چرا امت عموماً خفته اید و بعد از اینکه ماجرایی اتفاق افتاد بر سر و کله خود می زنید؟

پس عزا بر خود کنید ای خفتگان / زآنک بد مرگیست این خواب گران

این خواب اجتماعی که انسان از قافله عقب بیفتد، بدترین مرگ است. برای این باید گریه کنید.

روح سلطانی ز زندانی بجست / جامه چه درانیم و چون خاییم دست؟

انسانی که سلطان عارفان و سلطان شهداست و سلطنت الهی دارد، از زندان تن جدا شده، حالا چرا از این ماجرا دست خود را گاز می گیرید؟ مگر چه شده است؟ مولانا دارد فلسفه مرگ و شهادت را بیان می کند که حقیقت این امر زیبا و خوشایندی است و انسان در باطن باید از این ماجرا خوشحال باشد.

این تفسیر همان کلام حضرت زینب (س) است که فرمود « ما رأیت الا جمیلا» . جز زیبایی چیزی ندیدم (بحارالانوار ج ۴۵ ص ۱۱۶) منتها چون بعضی ها توان ادراک این مسائل را ندارند، به جای دیگری می رسند.

الآن نیز گرفتار همین مسئله هستیم. روضه های ما و بسیاری از منبرهای ما در عرصه بزن و بکش و گریه کن خلاصه می شود. البته نمی گویم اینها نباید باشد، نخیر باید باشد و حتما هم باید باشد. گریه و عزاداری فلسفه عظیمی دارد. بحثم این است که نباید منحصرا این زاویه دید باشد. (دقت کنید)

چند درصد از مجالس ما به این کلام حضرت زینب (س) می پردازند؟ فقط منبری ها و مداح های آگاه به این مطلب می پردازند، چون مطلب خیلی عمیق است. تفسیر و تشریح « ما رأیت الا جمیلا» ، کلی مقوله علمی وعرفانی می خواهد که کار همه کس نیست.

چند در صد از مجالس ما، حماسه حسینی را تشریح و توضیح می دهند؟

چند در صد از مجالس ما، درس ها و آموزه های معنوی کربلا را شرح می کنند؟ و…

نگاه عرفانی به مسئله شهادت و مرگ

یک انسان عارف مثل مولوی آن طرف قضیه را هم می گیرد که جز زیبایی من هیچ چیز ندیدم. چرا پیراهن خود را پاره کنیم و دست خودمان را گاز بزنیم از این اتفاقی که افتاده است. مولانا در ادامه دارد:

چونک ایشان خسرو دین بوده اند / وقت شادی شد چو بشکستند بند

اینها پادشاه دین اند. پادشاه واقعی این ها هستند. وقتی بند را می شکنند و از دنیا خلاص می شوند، تازه اول شادی شان است. همان طور که وقتی امیرالمومنین علیه السلام، ضربت بر فرق مبارکشان فرود آمد، اولین جمله ای که از دهان مبارکشان بیرون آمد، « فزت و رب الکعبه» بود. من پیروز شدم. عاقبت به خیر شدم.

امیرالمومنین « فزت» را چه جایی می گوید؟ موقعی که می خواهد این بند را بشکند و برود. این نگاه عرفانی به مسئله شهادت و مرگ است. برای اولیای خدا بزرگترین شادی همان مرگ است.

سوی شادروان دولت تاختند / کنده و زنجیر را انداختند

روز ملکست و گش و شاهنشهی / گر تو یک ذره از ایشان آگهی

تو اگر یک ذره از حال اینها خبر داشتی، می دانستی که روز سلطنت امام حسین (ع) است.

ور نه ای آگه، برو بر خود گری / زآنک در انکار نقل و محشری

اگر آگاه نیستی برو به حال خودت گریه کن. اگر مرگ به خودی خود برای تو گریه آور باشد، معلوم است ازین ماجرا غافلی که مرگ یک نقلی است از عالمی به عالم دیگر و تو محشر و انتقال از این عالم به عالم دیگر را درست درک نکردی والا شادی واقعی مومن در مرگش است. برای خودت گریه کن که آنها رفتند و تو ماندی و به آنها واصل نشدی و چرا در راه مبارزه با ظلم از دنیا نمی روی؟

بر دل و دین خرابت نوحه کن / که نمی بیند جز این خاک کهن

اگر می خواهی نوحه گری کنی، اشکالی ندارد نوحه گری بکن اما پیش از آن روضه خودت را بخوان و برای خودت نوحه گری کن که چنین امامی داشتی و اینطور زندگی می کنی و چقدر از او و از فلسفه زندگی عقب افتاده ای. این کل ماجرای مولوی در مثنویست.

توضیح بیشتر درباره این مساله

ببینید برای اینکه بیشتر توضیح داده باشم عرض می کنم حادثه عاشورا را باید از دو زاویه دید:

زاویه نخست این است که ببینیم اسلام زنده و بنی امیه مفتضح شد، خون امام حسین علیه السلام و یارانش درخت اسلام ناب را تا قیامت آبیاری کرد و رشد داد و ببینیم امام حسین علیه السلام و یارانش به وصال حق رسیده و از زندان دنیا نجات یافتند همه اینها چیزهایی است که از زاویه اول آنها را در حادثه عاشورا و کربلا می توان دید که همه جمالی اند و همه مایه خوشحالی و سرور و ابتهاج است.

زاویه دوم این است که ببینیم امام معصوم، با چنان وضعی به شهادت رسید و آن همه مصیبت و سختی بر اهل بیت علیهم السلام وارد شد. حال اگر از این زاویه به قضیه نگاه کنیم، قضیه و حادثه بسیار فجیع و بسیار دردآور و بسیار ناراحت کننده است و شایسته است انسان خون گریه کند.

زاویه دیدها را نباید به هم ریخت و با هم خلط کرد و اشتباه گرفت.

مولوی از زبان آن تازه وارد نا آشنا می گوید: شما که در عزای امام حسین علیه السلام گریه می کنید آیا می دانید آنهایی که شهید شدند در چه جایگاهی هستند؟ یا خبر ندارید؟

اگر خبر دارید، از این جهت باید خوشحال و مسرور باشید که آنها به آن مقامات رسیده اند و به تعبیر خودشان به وصال حق رسیده اند و دیگران را از اسلام اموی، نجات داده اند و دین خاتم را با خونشان زنده نگه داشتند. آیا این خوشحالی ندارد؟

البته ناراحتی و گریه و عزاداری هم به اعتبار مصیبت هایی که بر اسلام و امام حسین و خاندان و یارانش وارد شده سر جای خود محفوظ است منتها مولوی در مقام بیان این جهت نیست.

اگر هم نمی دانید که شهدای کربلا چه کردند و به کجا رسیدند، شما به حال خودتان گریه کنید بهتر است.