از تعهد تا تهدید؛
پروتکل الحاقی چیست و چه تعهداتی برای ایران پدید میآورد
در سال ۱۹۹۷ میلادی شورای حکام آژانس بینالمللی…
به گزارش پارس به نقل از مشرق- در سال ۱۹۹۳ میلادی، آژانس بین المللی انرژی اتمی برای تقویت و گسترش نظام پادمان های آژانس، پروتکل الحاقی را تدوین کرد و در سال ۱۹۹۷ میلادی به تصویب شورای حکام رساند.
نظارت آژانس تا پیش از پروتکل الحاقی براساس پادمان ها و نظارت های کلاسیک آن انجام می گرفت، اما تصویب پروتکل الحاقی، اجازه قانونی را برای بازرسی های گسترده تر و سرزده از کشورهای عضو پیمان عدم اشاعه (NPT) فراهم می کند. کشورهای عضو آژانس باید این پروتکل را به عنوان « ضمیمه توافق جامع پادمان» بپذیرند.
پذیرش داوطلبانه بدون تصویب در مجلس
در مهرماه ۱۳۸۲ و در جریان حضور همزمان وزاری امور خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان در تهران، تیم مذاکره کننده ایران به سرپرستی دکتر روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، در اقدامی که هدف آن" اعتمادسازی" با کشورهای اروپایی بود، تصمیم گرفت" به طور داوطلبانه" پروتکل الحاقی را امضا و اجرا کند.
ایران پس از اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، فعالیت های مربوط به غنی سازی اورانیوم را به حالت تعلیق درآورد و به بازرسان آژانس اجازه داد تا به صورت سرزده از مراکز اتمی و در برخی موارد از مراکز نظامی بازدید کنند.
اما با ارجاع پرونده اتمی ایران به شورای امنیت، مجلس فوریت طرحی را که چندی پیش از آن به تصویب رسانده بود از تصویب نهایی گذراند و دولت ایران را ملزم به کاهش همکاری با آژانس و لغو اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی کرد.
تعهدات اصلی پروتکل الحاقی:
کشورهای عضو آژانس پس از پذیرش پروتکل الحاقی موظف هستند اطلاعات بیشتری در خصوص فعالیت های هسته ای و هرگونه فعالیت مرتبط با آن از جمله اطلاعات تحقیق و توسعه برنامه هسته ای، تولید اورانیوم و توریوم و هرگونه واردات و صادرات مرتبط با برنامه هسته ای، به آژانس ارائه کنند.
بازرسی های سرزده و نامحدود
پروتکل الحاقی به بازرسان آژانس دسترسی وسیع تری در بازرسی های خود خواهد داد. براین اساس، بازرسان آژانس حق دارند در بازدید های سرزده، ۲ ساعت پیش از زمان بازدید، به کشور مقصد اطلاع دهند و براساس مفاد پروتکل، آن کشور نیز متعهد است مقدمات اداری سفر بازرسان – از جمله صدور روادید و تمدید آن- و دسترسی به محل مورد نظر را فراهم کند. بازرسان آژانس می توانند علاوه بر نمونه برداری از مناطق مورد بازرسی، تجهیزات مانیتورینگ (نظارت) برای کشف فعالیت های احتمالی خارج از چارچوب را نصب کنند.
بنابراین کشورها متعهد می شوند دسترسی به محل مورد نظر بازرسان را برای نمونه گیری محیطی فراهم کنند و در صورت فراهم نشدن این امکان، باید تلاش کند مکان مجاور آن را در دسترس بازرسان قرار دهد.
در بازرسی های بدون اطلاع نیز این موضوع بدان معنی است که کشور مورد نظر و بهره بردار، زمانی از قصد بازرسان جهت انجام بازرسی مطلع می گردند که بازرسان آژانس به یک سایت وارد شده اند. داشتن این امکان مستلزم این است که بازرسان ویزای ورود مکرر به آن کشور را داشته باشند یا اصولا ویزایی از آن ها درخواست نشود.
نصب تجهیزات نظارت" آن لاین" – مستقیم – از دیگر موارد پیش بینی شده در بحث نظارت پروتکل الحاقی است که براساس آن آژانس می تواند در هر مکان مورد نظر خود که فعالیت هایی مرتبط با برنامه هسته ای انجام می شود، با نصب دوربین، بصورت زنده این فعالیت ها را زیر نظر داشته باشد. گفتنی است در حال حاضر عمده دوربین های نظارتی آژانس در تاسیسات هسته ای کشور، بصورت" آف لاین" تمام فعالیت ها را ثبت و ضبط می کنند.
موضع گیری های داخلی در مورد اجرا یا عدم اجرای پروتکل الحاقی
یکی از درخواست های ۱+۵ از ایران طی سال های گذشته، تصویب و اجرای پروتکل الحاقی بوده است که به گفته سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه و مذاکره کننده ارشد ایران، این طرح روی میز تیم ایرانی قرار دارد و بدلیل اطمینان ایران از فعالیت های صلح آمیز خود و عدم انحراف از این مسیر، نگرانی بابت بازرسی های سرزده و نظارت های بیشتر بر برنامه هسته ای خود نداریم.
عراقچی اما تاکید کرده است که اجرای پروتکل الحاقی در گام اول نخواهد بود و تنها روی میز است و این مربوط به گام های پایانی توافق با ۱+۵ می شود.
اما در سوی دیگر نیز نمایندگان مجلس شورای اسلامی نظرات دیگری مطرح کرده اند و بر حق مجلس در تصویب این پروتکل تاکید کرده اند.
حسین نجابت از نمایندگان اصولگرای مجلس تاکید کرده است که مجلس قطعا پیوستن به پروتکل الحاقی را نخواهد پذیرفت و ایران به چیزی دست پیدا نکرده است که بخواهد این پروتکل را اجرا کند.
کوهکن دیگر نماینده مجلس نیز به تیم مذاکره کننده ایران یادآور شده است که پذیرش یا عدم پذیرش پروتکل به عهده مجلس است و تیم مذاکره کننده نباید از طرف مجلس به ۱+۵ قولی بدهد.
منصور حقیقت پور نائب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز پذیرفتن پروتکل الحاقی توسط هیئت مذاکر ه کننده جمهوری اسلامی را مردود دانسته و اعتقاد دارد" مسلما مقامات ایرانی شرکت کننده در مذاکره با گروه ۱+۵ مواردی نظیر پروتکل الحاقی را قبول نخواهند کرد و مطمئنا به این سمت نخواهند رفت" .
علاء الدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم در این باره تاکید کرده است: ما در مجلس عدم پذیرش پروتکل را به تصویب رساندیم و چون این موضوع مصوبه مجلس است طبیعی است که برداشتن هر گامی در این زمینه از سوی دولت باید با مصوبه مجلس باشد.
به هر روی، اجرای پروتکل الحاقی در نهایت نیاز به تصویب در مجلس شورای اسلامی و البته در تعامل سازنده مجلس با تیم مذاکره کننده کشورمان دارد. رهبر انقلاب نیز در فرمایشات اخیر خود نسبت به تیم مذاکره کننده کشورمان ابراز اعتماد و خوش بینی کردند و این اعتماد باید در سطوح مختلف نسبت به نمایندگان ایران وجود داشته باشد.
تا کنون پروتکل الحاقی به امضای ۱۴۵ کشور رسیده است و ۱۲۱ کشور نیز آن را به مرحله اجرا درآوردند. مصر و برزیل از جمله کشورهایی هستند که پروتکل الحاقی را اجرا نمی کنند. مصر پذیرش پروتکل الحاقی را به پیوستن اسرائیل به" پادمان جامع" آژانس منوط کرده است و برزیل نیز با الزامی کردن پذیرش پروتکل الحاقی در همکاری های بین المللی مرتبط با اورانیوم و بازفرآوری، مخالفت کرده است.
ایران نیز در تاریخ ۱۸ دسامبر سال ۲۰۰۳ میلادی این پروتکل را امضا کرده است که با تصویب مجلس، اجرایی خواهد شد.
لیست کشورهایی که پروتکل الحاقی را امضا کرده اند می توانید از اینجا مشاهده کنید.
کشورهایی که با رنگ قرمز مشخص شده اند، پروتکل الحاقی را امضا کرده اما هنوز به اجرا در نیاورده اند.
مفاد پروتکل الحاقی:
ماده ۱ پروتکل، تصریح می نماید « مقررات موافقت نامه پادمان، تا جایی که با مقررات این پروتکل مرتبط و منطبق باشند، در این پروتکل اعمال خواهد گردید. در صورت وجود تناقض بین مقررات موافقت نامه پادمان و این پروتکل، مقررات این پروتکل حاکم خواهد بود. »
مواد ۲ و ۳ نیز در رابطه با ارائه اطلاعات می باشد که ماده ۳ خود شامل ۳ بخش است:
۱ -۱ ارائه اطلاعات مورد لزوم توسط کشور عضو برای آژانس که شامل موارد زیر می باشد:
الف) شرح کلی و نیز اطلاعات مشخص کننده مکان اجرای فعالیت های تحقیق و توسعه مرتبط با چرخه سوخت هسته ای که در آنها از مواد هسته ای استفاده نمی شود و در هر جایی که توسط کشور تأمین هزینه شود، پروانه فعالیت دریافت نماید، کنترل و یا از طرف کشور اجرا شود؛
ب) اطلاعات تعیین شده توسط آژانس و مورد توافق کشور، در مورد فعالیت های بهره برداری مرتبط با پادمان در مؤسسات و مکان های خارج از مؤسسات که در آنها مواد هسته ای به طور معمول استفاده می شود؛
ج) شرح کلی در مورد ساختمان در هر ساخت گاه (Site) ، شامل کاربری آن و ذکر محتویات آن در صورتی که در شرح کلی روشن و کافی نباشد، نقشه ای از سایت نیز باید همراه با شرح کلی باشد؛
د) اطلاعات مربوط به معادن اورانیوم و کارخانجات تغلیظ اورانیوم و توریوم؛
ه) اطلاعات مربوط به مواد چشمه که به ترکیب و خلوص مناسب جهت تولید سوخت یا غنی سازی ایزوتوپی نرسیده اند؛
و) اطلاعات مربوط به صادرات و واردات موادی که بر اساس موافقت نامه ۱۵۳/INFCIRCلازم به ارائه آن نبوده است؛
ز) اطلاعات مربوط به موادی که از پادمان معاف شده اند (به طور مثال موادی که در فعالیت های غیر هسته ای استفاده می شوند) ؛
ح) اطلاعات مربوط به پسمان هایی با پرتوزایی متوسط یا بالا شامل پلوتونیم، اورانیوم با غنای بالا یا اورانیوم ۲۳۳ که پادمان بر آنها خاتمه یافته است؛
ط) تجهیزات و مواد غیر هسته ای معین که در ضمیمه ۲ پروتکل فهرست شده است؛
ی) برنامه کلی مرتبط با توسعة چرخة سوخت هسته ای طی ۱۰ سال آینده.
۲ - ۲ شامل تعهد کشور عضو در مورد:
الف) شرح کلی و نیز اطلاعات مشخص کنندة مکان اجرای فعالیت های تحقیق و توسعه مرتبط با چرخة سوخت هسته ای که در آنها از موادی هسته ای استفاده نمی شود و در هر جایی توسط کشور عضو تأمین هزینه شده، پروانة فعالیت دریافت نماید، کنترل و یا از طرف آن کشور اجرا گردد؛
ب) شرح کلی از فعالیت ها و مشخصات اشخاص حقیقی و حقوقی جهت چنین فعالیت هایی، در مکان های شناسایی شده توسط آژانس در خارج از محلی که آژانس آنها را عملاً مربوط به فعالیت های آن محل بداند ارائه چنین اطلاعاتی منوط به درخواست ویژه از جانب آژانس می باشد و باید با مشورت با آژانس و به موقع انجام پذیرد؛
۲ - ۳ بنا به درخواست آژانس، کشور عضو باید در مورد هرگونه اطلاعاتی که بر طبق این ماده ارائه خواهد شد تا آنجا که به اهداف پادمان مربوط است، تفضیلات و توضیحات را در اختیار آژانس قرار دهد. این اطلاعات در مجموع شامل موارد زیر می باشد:
-این اطلاعات باید سالیانه به روز شود؛
-اطلاعات سالیانه در مورد صادرات و واردات مواد هسته ای، هنوز به مرحلة اعمال پادمان نرسیده اند؛
-اطلاعات سه ماهه در مورد صادرات و واردات تجهیزات و مواد هسته ای مشخص شده در ضمیمه دو پروتکل الحاقی؛
-اطلاعیه در مورد تغییرات در مکان های نگهداری پسمان هایی با پرتوزایی بالا و اطلاع قبلی به آژانس در مورد طرح های فرآوری بعدی این پسمان ها.
ماده ۴ نیز در مورد دسترسی های تکمیلی صحبت می کند که از موارد اساسی و پایه ای اقدامات تحت این پروتکل می باشد. این ماده تشریح می نماید که چرا و چه موقع دسترسی های تکمیلی باید انجام شود. این دسترسی می تواند جهت اطمینان از فقدان هسته ای و فعالیت های انجام نشده و رفع سؤالات در ارتباط با صحیح و کامل بودن اطلاعات فراهم شده بر طبق ماده ۲ یا حل هر گونه تناقض در رابطه ا این اطلاعات باشد. دسترسی های تکمیلی همچنین می تواند جهت تأیید وضعیت برچیده شدن یک مؤسسه یا مکانی خارج از مؤسسات که معمولاً مواد هسته ای در آن ها به کار رفته اند باشد. این دسترسی باید به جز در مواردی که مربوط به بازدیدهای بررسی اطلاعات طراحی یا بازرسی های ویژه یا معمولی از آن سایت باشد و حداکثر ۲ ساعت یا کمتر از آن و در بقیه موارد حداقل ۲۴ ساعت قبل به اطلاع کشور مورد نظر رسانیده شود. همچنین ماده فوق فرصتی را جهت توضیح و موجبات تسهیل برای رفع شبهه یا تناقض هر مسأله مورد نظر را به کشور عضو می دهد. چنین فرصتی پیش از درخواست بازرسی فراهم شد مگر آنکه آژانس تشخیص دهد که تأخیر در بازرسی به هدف و منظور بازرسی لطمه می زند.
مادة ۵ نیز تعهد کشورهای عضو را در مورد اجازه دسترسی به مکان های مورد نظر بیان می دارد. بند ج این ماده نیز اشعار می دارد که « هر مکان تعیین شده توسط آژانس به غیر از مکان های اشاره شده در بندهای الف و ب این ماده جهت انجام نمونه برداری های محیطی مختص آن مکان، چنانچه کشور عضو نتواند امکان دسترسی به این مکان ها را فراهم آورد، باید فوراً تلاش معقول خود را جهت برآوردن خواسته های آژانس از مناطق مجاور یا از طریق روش های دیگر به کار بندد. «
« این بند از پروتکل الحاقی یکی از محل های مورد مناقشه است که بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس معتقدند کشورها را ملزم به پذیرش تعهدی می نماید که مغایر با اصل حاکمیت ملی است و کشور متعهد ناچار است که به نفع یک سازمان بین المللی از اصل منافع ملی خود در این مورد صرف نظر نماید. »
ماده ۶ فعالیت های مجاز آژانس را در زمان دسترسی به مکان های مورد اشاره در ماده ۵ بیان می دارد. که این به طور کلی عبارت است از مشاهدات عینی، جمع آوری نمونه های محیطی، استفاده از دستگاه های آشکارسازی و اندازه گیری پرتوها و به کارگیری انواع مهر و موم و وسایل شناسایی و تشخیص دستکاری ها بررسی سوابق پادمانی مربوط به تولید و حمل.
ماده ۷ در مورد دسترسی های کنترل شده بر طبق این پروتکل جهت پیشگیری از انتشار اطلاعات حساس رعایت مقررات ایمنی یا حفاظت فیزیکی یا حفظ اطلاعات حساس اختصاصی یا تجاری بحث می نماید.
ماده ۸ در این ماده عنوان می گردد که هیچ یک از مفاد این پروتکل نباید موجب گردد که کشور عضو مکان هایی علاوه بر موارد اشاره شده در مواد ۵ و ۹، مورد درخواست برای انجام فعالیت های بازرسی در یک مکان خاص، را در دسترس آژانس قرار ندهد. آژانس باید بلادرنگ برای انجام چنین درخواستی به هر تلاش منطقی دست بزند.
ماده ۱۲ نیز از جمله مواردی است که تعهداتی را بر کشورهای اجراکننده پروتکل تحمیل می نماید که شاید با حاکمیت ملی آن ها در تضاد باشد، اما نباید از نظر دور داشت که این شرایط را ۱۴۵ کشور دنیا پذیرفته و در حال اجرای آن هستند.
این ماده تصریح می نماید که کشور عضو باید ظرف یک ماه از تاریخ دریافت یک درخواست، روادید مناسب با مجوز ورود و خروج مکرر و یا روادید عبور را در صورت لزوم، در اختیار بازرس انتخابی و معرفی شده در درخواست، قرار دهد تا بازرس بتواند به منظور انجام وظایف خود وارد قلمرو کشور عضو شده و در آنجا بماند. هرگونه روادید مورد درخواست باید حداقل یک سال معتبر بوده و در صورت درخواست برای مدت انتصاب بازرس مورد نظر در کشور عضو تمدید گردد.
بازرسی های سر زده (بدون اطلاع)
این بازرسی ها شامل بازرسی هایی است که بدون اطلاع قبلی در مورد زمان فعالیت ها یا مکان های مورد بازرسی، در یک بازرسی انجام می شود.
در عمل این موضوع، بدان معنی است که کشور و بهره بردار، زمانی از قصد بازرسان جهت انجام بازرسی مطلع می گردند که بازرسان آژانس به یک سایت وارد شده اند.
همانطور که خاطر نشان گردید این موضوع به طور مشخص مستلزم این می باشد که کشور برای چنین بازرسی، ویزایی را از بازرسان درخواست ننماید یا ویزای ورود مکرر به آنان اعطا نماید.
ماده ۸۳INFCIRC/۱۵۳ در زیر بندهای الف، ب، ج مواد مربوط به بازرسی های عادی غیرمعمول و ویژه را مطرح می نماید. در ماده ۸۴ نیز به عنوان اقدام تکمیلی اشاره می کند که:
« علیرغم مقررات ماده ۸۳، آژانس می تواند به عنوان یک اقدام تکمیلی، بخشی از بازرسی های معمولی پیرو ماده ۸۰ را بر طبق اصل نمونه برداری اتفاقی، بدون اطلاع قبلی انجام دهد. »
آژانس متعهد شده است که « هرگاه عملی باشد» و بر اساس برنامه کاری، باید به طور دوره ای برنامه کلی بازرسی های اعلام شده و اعلام نشده خود را با ذکر کلی زمان های پیش بینی شده جهت بازرسی ها را به دولت ایران اعلام نماید.
ذکر واژه Whenever Practicable - هرزمان که قابل اجرا باشد - نیز به صورت کلی می تواند تفاسیر مختلفی را در مورد امکان اعلام یا عدم اعلام به همراه داشته باشد.
درخصوص مکان هایی که مرتبط با مواد هسته ای بوده ولی حاوی مواد هسته ای نمی باشد نیز لزوم اخذ مجوزهای تکمیلی جهت انجام وظیفه آژانس برای بازرسی های بدون اطلاع قبلی احساس شده که درINFCIRC/۱۵۳پیش بینی گردیده است.
دسترسی به دیگر مکان های مورد نظر آژانس نیز باید به صورت موضوع و از طریق توافقات داوطلبانه با کشور صورت گیرد که مفهوم بازرسی های بدون اطلاع به این مکان ها مربوط نمی شود.
دسترسی های تکمیلی
موارد زیر طبق ماده ۵ این پروتکل در ارتباط با اجرای دسترسی های تکمیلی اعمال خواهد گردید:
**در جاهای خالی نام کشور امضا کننده پروتکل نوشته می شود.
الف –
آژانس بطور مکانیکی (mechanistically) یا سیستماتیک در صدد بررسی اطلاعات اشاره شده در ماده ۲ نخواهد بود؛ با این وجود، آژانس حق دسترسی به مکان های زیر را دارد:
(۱) هر مکان اشاره شده در ماه ۵- الف (۱ یا۲) به طور انتخابی به منظور اطمینان از عدم وجود مواد هسته ای و فعالیت های اظهار شده؛
(۲) هر مکان اشاره شده در ماده ۵-ب یا ج جهت روشن شدن مسأله مربوط به صحیح و کامل بودن اطلاعاتی که بر طبق ماده ۲ ارائه شده اند یا رفع تناقض در مورد آن اطلاعات؛
(۳) هر مکان اشاره شده در ماده ۵-الف (۳) ، تا حدودی که در رابطه با اهداف پادمان برای آژانس لازم باشد، تا اظهار نامه… را در مورد وضعیت برچیده شدن یک مؤسسه یا مکانی خارج از مؤسساتی که معمولاً مواد هسته ای در آنها به کار رفته اند، تایید نماید.
ب–
(۱) به جز مورد مذکور در بند (۲) ذیل، آژانس باید قصد دسترسی خود را حداقل ۲۴ ساعت قبل به اطلاع… برساند؛
(۲) در صورت درخواست آژانس برای دسترسی به هر قسمت از یک ساختگاه که این دسترسی توام با بازدیدهای بررسی اطلاعات طراحی یا بازرسی های ویژه یا معمول از آن ساختگاه باشد، مدت اطلاع قبلی حداقل ۲ ساعت می باشد، اما دروضعیت های استثنایی این مدت می تواند کمتر از ۲ ساعت باشد.
ج - اطلاع قبلی باید به صورت کتبی بوده و دلایل دسترسی و فعالیت های انجام شده در خلال دسترسی مشخص گردد.
د - در صورت بروز هر مسأله یا تناقضی، آژانس باید فرصتی را جهت ارائه توضیح در اختیار… قرار دهد و موجبات تسهیل برای رفع مسأله یا تناقض را فراهم سازد. چنین فرصتی پیش از درخواست بازرسی فراهم خواهد شد، مگر آن که آژانس تشخیص دهد که تأخیر در بازرسی به هدف و منظور بازرسی لطمه می زند. در هر صورت، تا وقتی که چنین فرصتی در اختیار… قرار نگرفته باشد، آژانس نباید دست به هیچ گونه نتیجه گیری درباره مسأله یا تناقض بزند.
ه - بازرسی تنها باید در ساعات عادی کار انجام پذیرد، مگر آن که طور دیگری مورد موافقت… قرار گرفته باشد.
و -… از حق همراهی بازرسان آژانس توسط نمایندگان… در خلال بازرسی ها برخوردار می باشد، مشروط بر آن که بازرسان بدین طریق دچار تأخیر شده و یا مانعی در انجام وظایفشان پیش نیاید.
ماده ۵
… باید دسترسی به مکان های زیر را برای آژانس فراهم آورد:
الف - (۱) هر جایی در یک ساختگاه (سایت) ؛
(۲) هر مکانی که طبق ماده ۲-الف (۵) تا (۸) توسط… مشخص شده باشد؛
(۳) هر مؤسسه از کاراندازی شده تا مکان برچیده شده خارج از مؤسساتی که معمولاً مواد هسته ای در آن ها استفاده می شده است.
ب - هر مکانی که طبق ماده ۲-الف (۱) ، ماده ۲-الف (۴) ، ماده۲-الف (۹ب) یا ماده ۲-ب توسط… مشخص شده باشد، چنانچه… نتواند امکان دسترسی به این مکان ها، به غیر از موارد مورد اشاره در بند الف (۱) فوق را فراهم آورد، … باید فوراً تلاش معقول خود را در جهت برآوردن خواسته های آژانس از طریق روش های دیگر به کار بندد.
ج- هر مکان تعیین شده توسط آژانس به غیر از مکان های اشاره شده در بندهای الف و ب فوق، جهت انجام نمونه برداری های محیطی مختص آن مکان، چنانچه… نتواند امکان دسترسی به این مکان ها را فراهم آورد، … باید فوراً تلاش معقول خود را در جهت برآوردن خواسته های آژانس از مناطق مجاور یا از طریق روش های دیگر به کار بندد.
ماده ۶
آژانس در زمان اجرای ماده ۵، می تواند فعالیت های زیر را انجام دهد:
الف - برای دسترسی بر طبق ماده ۵-الف (۱یا۳) : مشاهدات عینی، جمع آوری نمونه های محیطی؛ استفاده از دستگاه های آشکارسازی و اندازه گیری پرتوها؛ به کارگیری انواع مهر و موم و دیگر وسایل شناسایی و تشخیص دستکاری تعیین شده در آئین نامه های اجرائی؛ و دیگر اقدامات عملی که از نظر فنی قابلیت آنها به اثبات رسیده و استفاده از آنها مورد موافقت شورای حکام (که من بعد شورا نامیده می شود) و مشورت های بعدی میان آژانس و… قرار گرفته باشد.
ب - برای دسترسی بر طبق ماده ۵-الف (۲) : مشاهدات عینی، شمارش اقلام مواد هسته ای؛ اندازه گیری های غیر مخرب و نمونه برداری؛ استفاده از دستگاه های آشکارسازی و اندازه گیری پرتوها؛ بررسی سوابق مربوط به مقادیر؛ منشاء و حالت مواد؛ جمع آوری نمونه های محیطی؛ و دیگر اقدامات عملی که از نظر فنی قابلیت آن ها به اثبات رسیده و استفاده از آن ها مورد موافقت شورا و مشورت های بعدی میان آژانس و… قرار گرفته باشد.
ج - برای دسترسی بر طبق ماده ۵ – ب: مشاهدات عینی؛ جمع آوری نمونه های محیطی؛ استفاده از دستگاه های آشکارسازی و اندازه گیری پرتوها؛ بررسی سوابق پادمانی مربوط به تولید و حمل؛ و دیگر اقدامات عملی که از نظر فنی قابلیت آنها به اثبات رسیده و استفاده از آنها مورد موافقت شورا و مشورت های بعدی میان آژانس و… قرار گرفته باشد.
د- برای دسترسی بر طبق ماده ۵-ج: جمع آوری نمونه های محیطی، و در صورتی که نتایج آن موجب رفع مسأله یا تناقض در مکان تعیین شده توسط آژانس پیرو ماده ۵-ج نگردد، استفاده از مشاهدات عینی، دستگاه های آشکار سازی و اندازه گیری پرتوها و در صورت توافق… و آژانس، انجام سایر اقدامات عملی در آن مکان.
ماده ۷
الف - بنا به تقاضای… ، آژانس و… باید ترتیباتی را برای دسترسی کنترل شده (managed access) بر طبق این پروتکل جهت پیش گیری از انتشار اطلاعات حساس اشاعه هسته ای، رعایت مقررات ایمنی یا حفاظت فیزیکی یا حفظ اطلاعات حساس اختصاصی یا تجاری اتخاذ نمایند. چنین ترتیباتی نباید موجب منع آژانس از انجام فعالیت های لازم جهت حصول اطمینان کافی از عدم وجود مواد هسته ای و فعالیت های اظهار نشده در مکان مورد نظر و از جمله حل و فصل مسأله مربوط به صحیح بودن وکامل بودن اطلاعات اشاره شده در ماده ۲ یا تناقض مربوط به آن اطلاعات گردند.
ب -… ، هنگام ارائه اطلاعات اشاره شده در ماده ۲، می تواند آژانس را از جاهایی در یک ساختگاه یا مکانی که دسترسی کنترل شده را بتوان در آنجا اعمال کرد، مطلع سازد.
ج - تا زمان به اجرا در آمدن هرگونه آئین نامه های اجرایی لازم، … می تواند با رعایت مفاد بند الف فوق از دسترسی کنترل شده برخوردار باشد.
ماده ۸
هیچ یک از مفاد این پروتکل نباید موجب گردد تا… مکان هایی را علاوه بر موارد اشاره شده در مواد ۵ و ۹ یا مورد درخواست برای انجام فعالیت های بازرسی در یک مکان خاص، در دسترس آژانس قرار ندهد. آژانس باید بلادرنگ برای انجام چنین درخواستی به هر تلاش منطقی دست بزند.
ماده ۹
… باید برای آژانس امکان دسترسی به مکان های تعیین شده از جانب آژانس را جهت انجام نمونه برداری محیطی گسترده مهیا کند، در صورتی که… قادر به فراهم نمودن چنین دسترسی نباشد، باید تلاش منطقی خود را جهت برآوردن خواسته های آژانس در مکان های جایگزین به کار بندد.
آژانس تا زمانی که استفاده از نمونه برداری محیطی گسترده و آیین نامه های مربوط توسط شورا و مشورت های بعدی میان آژانس و… به تصویب نرسیده، نباید در صدد چنین دسترسی باشد.
ماده ۱۰
آژانس باید… را از موارد زیر مطلع سازد:
الف- فعالیت های انجام شده بر طبق این پروتکل، شامل موارد مربوط به هر گونه مسایل یا تناقضاتی که آژانس به اطلاع… رسانده، ظرف ۶۰ روز پس از انجام آن فعالیت ها توسط آژانس.
ب- نتایج فعالیت های مربوط به هر گونه مسایل یا تناقضاتی که آژانس به اطلاع… رسانده، در اسرع وقت و در هر حال ظرف ۳۰ روز پس از تعیین آن نتایج توسط آژانس.
ج- آژانس از فعالیت های خود بر طبق این پروتکل نتیجه گیری هایی می نماید. این نتیجه گیری ها باید سالانه آماده گردد.
تعیین بازرسان آژانس
ماده ۱۱
الف- (۱) مدیر کل باید هر مأمور آژانس که توسط شورا به عنوان چه… ظرف ۳ ماه پس از دریافت تأییدیه شورا، عدم پذیرش خود را در مورد چنین مأموری به عنوان بازرس برای… به اطلاع مدیر کل نرساند، بازرس اعلام شده به… برای… معتبر تلقی خواهد بازرس پادمان تأیید می شود را به اطلاع کشور… برساند. چنان شد؛
(۲) مدیر کل در پاسخ به درخواست… یا به ابتکار خود باید حذف هر مأموری به عنوان بازرس جهت… را به اطلاع… برساند.
ب- ۷روز پس از ارسال اطلاعیه مذکور در بند الف فوق با پست سفارشی توسط آژانس جهت… ، چنین تلقی خواهد شد که اطلاعیه توسط… دریافت شده است.
روادید
ماده ۱۲
… باید ظرف یک ماه از تاریخ دریافت یک درخواست، روادید مناسب با مجوز ورود و خروج متعدد و یا روادید عبور را، در صورت لزوم، در اختیار بازرس انتخابی و معرفی شده در درخواست، قرار دهد تا بازرس بتواند به منظور انجام وظایف خود وارد قلمرو… شده و در آنجا بماند. هر گونه روادید مورد درخواست باید حداقل به مدت یک سال معتبر بوده و در صورت درخواست، برای مدت انتصاب بازرس مورد نظر در… تمدید گردد.
آیین نامه های اجرایی
ماده ۱۳
الف- در صورتی که… یا آژانس تشخیص دهند که نحوه اجرای اقدامات وضع شده بر طبق این پروتکل، لازم است در آیین نامه های اجرایی مشخص گردد، … و آژانس باید ظرف ۹۰ روز از تاریخ لازم الاجرا شدن این پروتکل تشخیص داده شود، ظرف ۹۰روز از اعلام چنین تشخیصی درباره این گونه آیین نامه های اجرایی به توافق برسند.
ب- تا زمان لازم الاجرا شدن هر گونه آیین نامه های اجرایی مورد لزوم، آژانس محق به اجرای اقدامات وضع شده در این پروتکل می باشد.
سیستم های ارتباطی
ماده ۱۴
الف-… باید ارتباطات آزاد توسط آژانس برای اهداف رسمی بین بازرسان آژانس در… و دفتر مرکزی یا دفاتر منطقه ای آژانس، شامل انتقال اطلاعات حاصل از دستگاه های نظارتی یا وسایل اندازه گیری با حضور یا در غیاب بازرسان را مجاز و محافظت نماید. آژانس در مشورت با… حق استفاده از سیستم های موجود بین المللی ارتباطات مستقیم، شامل سیستم های ماهواره ای و اشکال دیگر مخابرات که در… مورد استفاده نیستند، را دارد. به درخواست… یا آژانس، جزئیات اجرای این بند در رابطه با انتقال اطلاعات حاصل از دستگاه های نظارتی یا وسایل اندازه گیری با حضور یا در غیاب بازرسان، باید در آیین نامه های اجرایی مشخص گردد.
ب- در مورد ارتباط و انتقال اطلاعات براساس بند الف فوق باید توجه کافی به ضرورت حفاظت از اطلاعات حساس تجاری یا اطلاعات طراحی دارای حساسیت ویژه از نظر… ، به عمل آید.
حفاظت از اطلاعات محرمانه
ماده ۱۵
الف- آژانس باید نظام دقیقی را جهت تضمین حفاظت مؤثر در برابر افشای اسرار بازرگانی، تکنولوژیکی و صنعتی و سایر اطلاعات محرمانه، شامل اطلاعاتی که حین اجرای این پروتکل از آنها آگاه می شود، برقرار سازد.
ب- نظام اشاره شده در بند الف فوق باید علاوه بر سایر مقررات، شامل مقرراتی راجع به موارد زیر باشد:
(۱) اصول کلی و اقدامات مرتبط با جابجایی اطلاعات محرمانه؛
(۲) شرایط استخدام کارکنان در رابطه با حفاظت از اطلاعات محرمانه؛
(۳) دستورالعمل هایی برای موارد نقض یا ادعای نقض محرمانه بودن.
ج- نظام اشاره شده در بند الف فوق باید توسط شورا تصویب و به طور دوره ای بازنگری گردد.
ضمائم
ماده ۱۶
الف- ضمائم این پروتکل بخش لاینفکی از آن به شمار می آیند. به جز موارد اصلاحیه ضمائم، واژه « پروتکل» به صورتی که در این سند به کار رفته، به معنای مجموع پروتکل و ضمائم می باشد.
ب- فهرست فعالیت های مشخص شده در ضمیمه ۱ و فهرست تجهیزات و مواد مندرج در ضمیمه ۲، می تواند توسط شورا و بر طبق توصیه یک گروه کاری دائمی از کارشناسان که به دستور شورا تشکیل می شود، اصلاح گردد. چنین اصلاحیه ای چهار ماه پس از تاریخ پذیرش آن توسط شورا به اجرا در خواهد آمد.
لازم الاجرا شدن
ماده ۱۷
الف- این پروتکل به صورت زیر اجرا خواهد گردید:
تاریخی که آژانس اعلامیه ای کتبی از… دریافت نماید مبنی بر این که، شرایط قانون اساسی و مقررات قانونی… جهت اجرای آن فراهم شده باشد.
یا
پس از امضای آن توسط نمایندگان… و آژانس.
ب-… می تواند، در هر تاریخی پیش از به اجرا در آمدن این پروتکل، اعلام نماید که این پروتکل را به طور مشروط به اجرا در می آورد.
ج- مدیر کل باید فوراً کلیه اعضای آژانس را از هرگونه اعلام اجرای مشروط و به اجرا درآمدن این پروتکل آگاه نماید.
تعاریف
ماده ۱۸
در رابطه با اهداف این پروتکل:
الف- فعالیت های تحقیق و توسعه مربوط به چرخه سوخت هسته ای عبارت از فعلیت هایی است که با جوانب فرآیند یا توسعه سیستم هایی به شرح زیر، ارتباط ویژه دارند:
-تبدیل مواد هسته ای،
-غنی سازی مواد هسته ای،
-تولید سوخت هسته ای،
-راکتورها،
-مؤسسات بحرانی،
-بازفرآوری سوخت هسته ای،
-فرآوری پسمان ها با پرتوزایی متوسط یا زیاد حاوی پلوتونیوم، اورانیوم با غنای بالا یا اورانیوم -۲۳۳، (شامل بسته بندی مجدد پسمان و انجام عملیاتی بدون تفکیک عناصر جهت اهداف ذخیره سازی یا دفع، نمی باشد) .
اما این موضوع در برگیرنده فعالیت های مربوط به تحقیقات نظری یا علوم پایه یا تحقیق و توسعه در زمینه کاربردهای صنعتی رادیو ایزوتوپ، کاربردهای پزشکی، آب شناسی و کشاورزی، تأثیرات بر بهداشت و محیط زیست و بهبود شرایط نگهداری نمی شود.
ب- ساختگاه (site) یعنی ناحیه ای محدود شده توسط… مرتبط با اطلاعات طراحی برای یک مؤسسه از جمله مؤسسه تعطیل شده در خارج از مؤسساتی که معمولاً از مواد هسته ای استفاده می کند، منجمله مکان تعطیل شده در خارج از مؤسسات که مواد هسته ای معمولاً استفاده می شده است (این موارد به محل هایی با سلول های داغ یا جایی که فعالیت های مربوط به تبدیل، غنی سازی، تولید سوخت یا بازآوری انجام می شده است، محدود گردد) . همچنین شامل تمام تأسیسات مجاور مؤسسه یا مکان، جهت ارائه یا استفاده از خدمات اساسی شامل سلول های داغ برای فرابری مواد پرتو دیده ای که حاوی مواد هسته ای نیستند؛ تأسیساتی برای آزمایش، ذخیره سازی و دفع پسمان؛ و ساختمان هایی مرتبط با فعالیت های مشخص شده به وسیله… تحت ماده ۲- الف (۴) فوق.
ج- مؤسسه از کاراندازی شده یا مکان برچیده شده خارج از مؤسسات یعنی تأسیسات یا مکانی که وسایل اساسی و جنبی آن برچیده شده یا به گونه ای از کار انداخته شده که دیگر برای ذخیره سازی به کار نمی رود و امکان استفاده از آن برای کاربری، فرآوری یا بهره برداری از مواد هسته ای وجود ندارد.
د- مؤسسه تعطیل شده یا مکان تعطیل در خارج از مؤسسات یعنی تأسیسات یا مکانی که بهره برداری در آن متوقف و مواد هسته ای از آنجا منتقل شده ولی از کاراندازی نشده است.
ه- اورانیوم با غنای بالا یعنی اورانیوم حاوی ۲۰% یا بیشتر از ایزوتوپ اورانیوم -۲۳۵.
و- نمونه برداری های محیطی مختص هر مکان یعنی جمع آوری نمونه های محیطی (برای مثال، هوا، آب، گیاهان، خاک، مالشی (smears) در محدوده یا مجاورت مکانی تعیین شده توسط آژانس، به منظور کمک به آژانس جهت نتیجه گیری در مورد فقدان مواد هسته ای یا فعالیت های هسته ای اظهار نشده در یک مکان مشخص.
ز- نمونه برداری محیطی گسترده یعنی جمع آوری نمونه های محیطی (برای مثال، هوا، آب، گیاهان، خاک، مالشی) در مجموعه ای از مکان های تعیین شده توسط آژانس به منظور کمک به آژانس جهت نتیجه گیری در مورد فقدان مواد هسته ای یا فعالیت های هسته ای اظهار نشده در ناحیه گسترده.
ح- مواد هسته ای یعنی هر ماده چشمه یا هر ماده شکاف پذیر ویژه همانطوری که در ماده XX اساسنامه آژانس تعریف شده است. اصطلاح ماده چشمه در مورد کانی ها یا باقی مانده آنها کاربرد ندارد. هر تصمیمی از طرف شورا در مورد ماده ۲۰ اساسنامه آژانس بعد از لازم الاجرا شدن این پروتکل که موجب الحاق موردی به مواد تعیین شده به عنوان مواد چشمه یا مواد شکافت پذیر ویژه گردد، تنها پس از پذیرش از جانب… بر طبق این پروتکل معتبر خواهد بود.
ط- مؤسسه یعنی:
(۱) یک راکتور، یک مؤسسه بحرانی، یک کارخانه تبدیل، یک کارخانه تولید سوخت، یک کارخانه بازفرآوری، یک کارخانه جداسازی ایزوتوپی یا یک تأسیسات انبار جداگانه؛ یا
(۲) هر مکانی که مواد هسته ای در آنجا معمولاً به مقدار بیش از یک کیلوگرم مؤثر استفاده می شود.
ی- مکان خارج از مؤسسات یعنی هر تأسیسات یا مکانی که مؤسسه نبوده و مواد هسته ای در آنجا معمولاً به مقدار یک کیلوگرم مؤثر یا کمتر استفاده شود
ارسال نظر