گزارشی از شب «مرتضی احمدی»
«شب مرتضی احمدی» از سلسه شبهای مجلهی «بخارا» با سخنرانی بهزاد فراهانی، سعید پورصمیمی، علی دهباشی و… همراه شد.
به گزارش پارس به نقل از ایسنا، علی دهباشی سردبیر مجله ی « بخارا» در آغاز این نکوداشت از مرتضی احمدی به عنوان « حافظ فرهنگ تهران» یاد کرد و در سخنانی گفت: مرتضی احمدی در بحرانی ترین تاریخ ایران حضور داشته است و با هنر خود هویتی برای فرهنگ ایران به خصوص شهر تهران و در واقع فرهنگ مردم تهران باقی گذاشته است، به گونه ای که تا زمانی که بحث دربارۀ فرهنگ ملی ایران جریان دارد، درباره هویت فرهنگی شهر ما هست، آثار و زندگی ایشان یکی از منابع و مأخذ معتبر خواهد بود.
بهزاد فراهانی: مرتضی احمدی همیشه همراه و پشتیبان مردم زحمتکش بوده است
در ادامه بهزاد فراهانی دوست دیرین مرتضی احمدی در سخنانی یادآور شد: تصور می کنم آنچه که باید دربارۀ زندگی هنری و آثار این بزرگ بدانید در کتاب های ایشان خوانده باشید و یا در فیلم ها و کارهای هنری ایشان دیده باشید. آنچه من می خواهم در اینجا به آن اشاره کنم، چیزی است که شاید کمتر کسی از آن مطلع باشد. مرتضی احمدی همشهری من است، دست کم از سوی مادر، ما هر دو تفرشی فراهانی هستیم. مرتضی احمدی از مبارزین جنبش کارگری ایران است. به عنوان مردی که در راستای تفکر و اندیشۀ مساوات و برابری زحمات فراوان کشیده است. شاید ما از زندگی بعضی از عزیزان فرزانه در ارتباط با مسائل سیاسی کمتر آگاه هستیم، شاید کمتر مجال بوده تا به بخش از زندگی هنرمندانی بپردازیم که در ارتباط با این مسائل گذشته است.
وی ادامه داد: استاد احمدی از ۱۳۲۰ به جامعۀ ورزشی ایران پیوست به ویژه به آن بخش از جامعۀ ورزشی که دیدگاه های دادگرانه داشت. پرسپولیس یا شاهین سابق تیمی بود که بستر رشد نسل زحمتکش و تلخکام تهران یا کشورمان بود و مرتضی احمدی از همان آغاز چه زمانی که در تیم شاهین توپ می زد و چه زمانی که به عنوان شاعر تمام ترانه های زیبای مردمی اش به دل هزاران هزار هوادار شاهین می نشست، همیشه همراه و پشتیبان مردم زحمتکش بود.
پورصمیمی: سخن گفتن از مرتضی احمدی کار آسانی نیست
سعید پورصمیمی دیگر هنرمند عرصه ی سینما و تئاتر در شب مرتضی احمدی گفت: سخن گفتن از مرتضی احمدی کار آسانی نیست. او بیش از هفتاد سال است که در عرصه هنر ایران کار کرده، در رادیو، در دوبلاژ، تئاتر، سینما، پیش پرده خوانی، تلویزیون و در این اواخر هم حوزه ی نوشتار. و همۀ اینها توأم بوده با سربلندی و آبرومندی. ایشان دوران بسیار سختی را گذرانده که پر از فراز و نشیب بوده است. دورانی بود که آدم ها می توانستند در دام بیفتند.
وی اذعان داشت: مرتضی همه این دوران را با سربلندی گذرانده، چه در محیط کار، چه در محیط خانواده و چه در شغلی که در راه آهن داشت. به خصوص کسی که کار هنری می کند، اگر یک قدم اشتباه بردارد، همه چیز بر باد می رود. سخت است، بیش از هفتاد سال کار کردن و حفظ ارزش ها و آبرو. ما در گذشته دربارۀ همه چیز فرهنگ داشتیم. پهلوان های ما در زورخانه ها فرهنگی برای خود داشتند، اصولی داشتند که حاصلش همین فتوت نامه هاست. من جزوه ای می خواندم که مرحوم محمد حسین محجوب تصحیح می کرده با عنوان « کسب نامۀ نعلین دوزان» . این جزوه راجع به فوت و فن نعلین دوزی نیست، درباره ی مرام و فرهنگ نعلین دوزان است.
پورصمیمی گفت: در آنجا می خوانیم که چطور نعلین دوز باید مراعات حال مردم را بکند، چه طوری جنس خوب کار بکند و غیره. و در همین جا می خوانیم که قبل از آن که شروع به کار بکند باید وضو بگیرد. ما این ماجرا را دربارۀ درویش خان هم شنیده ایم و دربارۀ میرزا عبدالله هم شنیده ایم. در اینجا شاهد احترامی هستیم که این افراد به کار خود می گذاشتند و برای کار خود حرمت قائل بودند. چون با این کار قلبشان را از حسادت و آسیب زدن به دیگران خالی می کردند.
وی ادامه داد: آقا مرتضی احمدی بیش از هفتاد سال در عرصۀ هنر با سربلندی زندگی کرده است. من افتخار داشتم که با او کار کنم و او برای من فقط یک همکار نبود، پدر بود و استاد بود و مراقب بچه هایش بود که کارمان بهتر بشود و حالا هم که بازنشسته شده دست به قلم برده است. این نوشته ها یادگاری است که باید منتقل می شد به نسل های بعد و همت این کار را کسی جز مرتضی احمدی نداشت. و من آرزو می کنم که قلمش همچنان محکم باشد و رابطه اش را با کار نمایش قطع نکند.
سپس دو نوجوان به نام های حسین و امیرهمایون ابراهیمی که به پیروی از استاد احمدی کار می کنند، قطعه ای از کار استاد احمدی را اجرا کردند.
در ادامه علیرضا میرعلی نقی نوبتش شد تا از « یک صدا و چهل چهره » سخن بگوید، او گفت: با سلام و درود و آرزوی سلامتی پایدار برای صدای جاویدان تهران: جناب مرتضی احمدی. هر شهری را صدایی است. هر شهر بزرگی صدایی دارد که روح یک دوره ای، دورۀ مشخصی از زندگی و رفتار مردم آن شهر، در آن صدا، تجلی دارد. از حدود یک صد سال پیش که بشر به تکنولوژی ضبط صدا دست پیدا کرده، این موهبت را هم پیدا کرده که آن صداهای ماندگار را همچون نوشته ها و نقاشی های ماندگار، ثبت و تکثیر کند و حافظۀ تاریخی ملل را قوی تر کند. بیشتر مردم این صداهای ماندگار را در خوانندگان تصنیف ها و آوازها جست وجو می کنند، حق هم همین است چرا که جادوی موسیقی وقتی همراه با جاذبۀ کلام می شود، تأثیری بی چون و چرا دارد.
وی ادامه داد: اما ما امشب در این جمع صمیمی و عزیز با بزرگ مردی سر و کار داریم که نه تنها تصنیف خوان و ضربی خوان برجسته در فضای موسیقیایی معروف به بیات تهران است، بلکه از این حد عالی نیز فراتر است و غیر از صدای موسیقیایی او، صدای گفتاری او هم طی هفتاد سال متمادی اگر چه چند سال آن در فاصله ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۷ با وقفه ای ناخواسته همراه بوده انیس روح مردم بوده، همراه با آنها غم و شادی و مبارزه و آرامش را و در هر حالت، امید و طرب زیبای ایرانی را بیان کرده است.
میرعلی نقی اذعان داشت: متأسفانه فقر تکنولوژی ضبط و ثبت در سال های دهۀ ۱۳۲۰ باعث شده است که ما جز چند صفحه سنگی، از صدای آن روزگار جناب احمدی، مطلب زیادی در دست نداشته باشیم. همانها هم بسیار ارزشمندند از جمله تصنیف بیات ترکِ « گل پری… » که با ارکستر موسی معروفی و همراه با بزرگ ترین نوازندگان آن دوره ضبط شده است. ای کاش نسخه ای از آن را داشتیم که در این مجلس عزیز پخش می شد.
وی یادآور شد: در هر صورت، ما اولین ضبط های پر و پیمان از صدای جناب مرتضی احمدی را از اوایل دهۀ ۱۳۴۰ داریم. ما با این صدای زنگ دار که پُر است از حس مردانگی و صبوری و دردآشنایی و طرب انگیزی، بیش از نیم قرن، نفس کشیده ایم. استاد مرتضی احمدی، بزرگ ترین صدا پیشه ای است که من می شناسم، چه در مقام تصنیف خوان وضربی خوان، چه در در مقام حافظ یک فرهنگ قدیمی و اصیل، چه در مقام دوبلور و چه در مقام بازیگر تئاتر و سینما.
او اذعان داشت: استاد مرتضی احمدی از نسلی است که مردان بزرگی را به جامعه تحویل داده است. خود من که کوچک ترین ارادتمند ایشان هستم در چهارسالگی، در سینما گلدیس تهران، هنگام پخش فیلم موزیکال حسن کچل (ساختۀ زنده یاد علی حاتمی) ، گرفتار جادوی این صدا شدم و هنوز هم گرفتار هستم، خوشبختانه. گذشتِ زمانه، تصویرهای درخشان فیلم را که در زمان خود اولین فیلم موزیکا و رنگی بود از خاطره برد ولی آن طنین و آن ضربی خوانی شیرین هیچ وقت از یادم نرفت. حتی حالا که ۴۲ سال گذشته و هنوز توفیق تماشای یک نسخۀ تمیز از آن فیلم را پیدا نکرده ام.
میرعلی نقی در بخش پایانی سخنانش گفت: استاد مرتضی احمدی، صدایش، وجود گرانقدرش، تألیفاتش و صداهای ضبط شده اش برای من گنجی است باقی مانده از تهرانی که یک زمانی « بود» ، وجود داشت، معماری اصیل و موسیقی اصیل و روابط اصیل و مردم اصیل خود را داشت. من غم غربت فعلی خود در تهران امروز را با صدای جناب آقای احمدی تسلی می دهم. لحظه لحظه بقای شریفش را برای خود و دوستانم مغتنم می دانم.
به قول شاعر: صبا تو نکهت آن زلف مشکبو داری به یادگار بمانی که بوی او داری »
در ادامه ی مراسم شب مرتضی احمدی، فیلمی مستند با عنوان « صدای تهران» ساختۀ جواد آتشباری به نمایش درآمد.
سپس ابوالفضل نجاری از « صدای ماندگار» مرتضی احمدی حکایت کرد، متن سخنانش بدین شرح است: « خوش ترین خاطرات کودکی ام به دوره ای بر می گردد که پدربزرگم هنوز پایی برای ایستادن و دستی برای ضرب گرفتن و نفسی برای خواندن داشت. خانۀ پدربزرگ بهشت کودکی ام بود. باغی با درختان انبوه که همیشه نهری در آن جاری بود و ترنم پرندگانش، زینت بخش بزم های خانوادگی و ترانه خوانی پدربزرگ بود. ترانه هایی که از روی هیچ کتابی نخوانده بود چرا که سوادش را نداشت؛ از جوانی آن ها را شنیده بود و در صندوقچۀ سینه اش حفظ کرده بود. یکی از آن ترانه ها که هنوز در خاطرم مانده است و خودم بارها در محفل دوستان و آشنایان با ضرب خوانده ام ترانۀ « گلپری… » است. ترانه ای که هر وقت بزم و شب نشینی بود برای پدر بزرگ سخت بود که از اجرایش طفره برود. البته به نظر می رسد که محبوبیت آن ترانه به این خاطر بود که جماعت باید با خواننده همنوایی می کردند و پاسخ بندهایی را که پدربزرگ با ریتم مشخص می پرسید، می دادند. به نوعی اجرای یک نمایش موزیکال خانوادگی تلقی می شد و همبستگی و محبت بین اعضای خانواده را قوام می بخشید. هرچند هیچ معنایی از شعرش استنباط نمی شد. ما هیچ وقت از پدربزرگ نپرسیدیم که ریشۀ این ترانه کجاست. اساساً آدمیزاد به دنبال علت و ریشۀ شادی هایش نمی گردد. این دنبال شادی نگشتن ها ادامه داشت تا اینکه به پیشنهاد علی دهباشی عزیز قرار شد بزرگداشتی برای مرتضی احمدی برگزار کنیم و من هم استقبال کردم.
به همین بهانه کتاب زندگینامۀ خودنوشت استاد احمدی با عنوان « من و زندگی» را ورق می زدم و هر ورقش برای من مایه ی شگفتی بود. تورق کتاب خاطرات کودکی را زنده کرد و ریشه ی شادی های آن دوران آشکار شد. در عین حال تصویر یکی از مردان کشور در ذهنم بازسازی شد. تصویر مرتضی احمدی نه به عنوان هنرپیشه بلکه به عنوان نسخه ی اصل پدربزرگ های ایرانی. و شگفت آنکه مرتضی احمدی هم سن و سال پدربزرگم و شبیه ترین چهره به اوست. شگفت تر آنکه چطور یک انسان می تواند این همه فعالیت مؤثر و مفید داشته باشد.
مرتضی احمدی کارمند راه آهن، پیش پرده خوان، ورزشکار باستانی، یکی از بنیانگذاران و بازیکنان و مربیانِ فوتبالِ باشگاهِ راه آهن، بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون، گوینده، دوبلور، خواننده، باسابقه ترین کارمند صدا و سیما، نویسنده و مهم تر از همه پدری فداکار که برای فرزندانش نقش مادر را هم بازی کرد. اما آنچه بیش از همه برای من شگفت آور است عشق بی حد وحصر مرتضی احمدی به زادگاهش تهران است. چیزی که برای انسان شهری امروز پدیده ای نادر به نظر می رسد.
اجازه بدهید شمه ای از عشقِ مرتضی احمدی به زادگاهش (تهرون) را از میان آثار او پیدا کنیم. همۀ ما انگارۀ یک گذشتۀ بی گزند را که خیلی بهتر از امروزها بوده است در خیالمان می پرورانیم اما عشقِ مرتضی احمدی به شهرش، عشقِ امروز و پیری نیست، عشقی دیرینه است چرا که به گفتۀ خودش از گذشته و جوانی عادت داشته که هر چه را می دیده یادداشت کند و نگه دارد. مرتضی احمدی می گوید: « من دنبال گذرهای تهران می گشتم و می رفتم، بخش های قدیم تهران را پیدا می کردم و می پرسیدم و دربارۀ آنها یادداشت برمی داشتم. از همه ی بچه های محل و تهران و هر کس را که پیدا کردم کمک گرفتم.
مرتضی احمدی با پیش پرده خوانی پا به عرصۀ هنر می گذارد و با همین کار به شهرت می رسد. پیش پرده خوانی باعث شناخت بیشتر و عمیق تر او از فرهنگ فولکلور مردم تهران می شود و همان طور که خودش می گوید: « اغلب ترانه های آن زمان را به دلیل حافظۀ خوبی که داشتم با یکی دوبار شنیدن حفظ می کردم » همین تجربه، امروز باعث احیای ترانه های قدیم تهران توسط مرتضی احمدی در قالب دو آلبوم صوتی به نام « صدای تهرون قدیم ۱و۲» شده است.
او همچنین خواننده و زنده کنندۀ « بیات تهران» است. آواز بیات تهران زاییده ی دورانی است که تهران از کوچکترین محله ی امروزی این ابرشهر، کوچکتر بود. اغلب جمعیت اندک تهران شبانگاهان گرد کانون خانواده جمع می شدند و در بسیای زمان ها این جمعیت قلیل شب زنده دارانی هم داشت که « باباشمل» شان می گفتند. بیات تهران نغمه و ترنمی بود که به طور خودجوش در میان همین آدم ها و همین کوچه ها شکل گرفته بود. « بیات تهران» نوعی آواز بود که چون خاستگاهش کوچه باغ های پردار و درخت تهران بود آن را با صدایی بلند می خواندند و هر چند آوازی غیرردیفی بود، ولی هواخواهانی فراوان داشت و در دوران مختلف نامهای متفاوتی به آن اطلاق می کردند؛ کوچه باغی، لشی، باباشملی، جاهلی، خراباتی، بیات تهران، بیات ری. اینکه چه وقت بیات تهران تولد یافت روشن نیست، اما باید اظهار داشت که قطع به یقین دوره ی ناصری این شیوه و سبک آواز در میان تهرانی ها گسترش یافت. این آواز ادامه ی حیات یافت، تا اینکه بعدها با رواج گرامافون نسل جدیدی از خوانندگان چون بدیع زاده آن را اجرا کردند و موقعیت این شیوه خواندن را تثبیت کردند.
بدین ترتیب بعد از بدیع زاده، سعادتمند قمی، مرتضی احمدی، دلکش، پروین، عبدالعلی همایون، پرویز خطیبی، ایرج و تنی چند از خوانندگان این نوع ترانه خوانی را رواج دادند. »
در ادامه نقل قول هایی مرتضی احمدی که در کتاب زندگینامه اش آمده مطرح شد، او می گوید: « سال ۱۳۲۴ به این فکر افتادم که آواز کوچه باغی را احیا کنم. البته عوام بهش می گفتند « کوچه باغی» وگرنه این آواز یکی از دستگاه های موسیقی ما بود با نام بیات تهرون و فراموش هم شده بود. یعنی از سال ۱۶-۱۳۱۵ دیگه کسی آواز کوچه باغی نمی خوند و حالا من می خواستم که دوباره اون رو زنده کنم. به هر کی گفتم یا مسخره ام کرد یا متلک بارون. همه می گفتند تو نمی تونی اما من این کار را کردم اون هم با اجرایی که در تئاتر فرهنگ داشتم. این اجرا مورد استقبال خیلی شدید مردم قرار گرفت و خواه ناخواه دوباره آواز « کوچه باغی» افتاد توی دهن مردم کوچه و بازار. »
ابوالفضل نجاری در بخش پایانی سخنانش گفت: اما آنچه بیش از همه به چشم می آید آن است که این مردِ عاشقِ شهرِ تهران، پس از گذشت قریب به یک قرن از رابطۀ عاشقانه (با تهران) حتی یک متر از خاک شهر به نامش نیست و امروز در خانۀ فرزندش زندگی می کند. به عنوان عضو کوچکی از خانوادۀ شهرداری تهران آرزو می کنم که ای کاش شهرداری اگر موزه ای، بنیادی، سالنی یا مرکزی به نامش نمی کند، انتظار می رود مرکز تهرانشناسی را که سالهاست از تعطیل شدن آن می گذرد احیا کند. مرکز تهرانشناسی در سال ۱۳۷۵ در ساختمانی قدیمی واقع در خیابان کمیل امروزی و باغ اناری یا سه راه اناری سابق توسط شهرداری تهران راه اندازی گردید، در این مرکز یک موزۀ تهرانشناسی، مرکز پژوهشهای تهرانشناسی و کتابخانۀ تخصصی تهرانشناسی دایر شد که اسناد و اطلاعات ارزنده ای از هویت و تاریخ تهران در آن گردآوری شده بود. این مرکز می رفت نوید بخش فعالیت های مفیدی در حوزۀ تهرانشناسی باشد که متأسفانه در سال ۱۳۸۴ توسط سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران تعطیل شد. فرهنگسرای تهران هم هیچ فعالیتی در حوزۀ تهرانشناسی ندارد و کتابخانۀ آن هم یک کتابخانۀ عمومی است. امید است با راه اندازی مجدد این مرکز تهرانشناسی توسط سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران جایزه ای هم به نام مرتضی احمدی برای تقدیر از یک عمر فعالیت های فرهنگی- هنری در حوزۀ « فرهنگ شهری» تعیین کند. بدیهی است تقدیر از مرتضی احمدی، تنها تقدیر از فرهنگ تهران نیست. چه نیاز به نام کوچه و خیابان حقیری یا تندیسی از او در گوشه ای از این کلاف سردرگم؛ او خود سرزمینی است تهران نام، که هر یک از ما می تواند ریشه ی شادی ها، غم ها و آرزوهای گم شده اش را در آن جستجو کند.
بابک چمن آرا هم به عنوان آخرین سخنران با عنوان « مرتضی خان احمدی؛ پدربزرگ شهر طهرون» سخنانش را مطرح کرد و گفت: کارمند بازنشسته ی حسابداری راه آهن، ورزشکار، بازیگر تئاتر و سینما، دوبلور، صداپیشه و کارگردان رادیویی، محقق و مولف اصطلاحات طهرون، محقق موسیقی و بحرطویل خوان و ضربی خوان، خوشتیپ، تو دل برو و. . ؛ اگه بهانه ی این گردهم آیی را نمی دونستیم و این عناوین رو می شنیدیم، تصور می کردیم که صحبت از چند نفر در میان است؛ در واقع مرتضی خان احمدی خیلی بیشتر از یک نفر زحمت کشیده و بیشتر از یک نفر نتیجه گرفته و تاثیرگذار بوده و در هر رشته ایی نامدار و خوشنام.
کشور ما اقوام و فرهنگ های گوناگونی دارد و البته زبان و گویش های گوناگون که در طول سال های دور و نزدیک تلاش های زیادی برای از بین بردن و احیا کردن آن ها انجام شده است. در این میان زبان و گویش های بکرتری مانند آذری، گیلکی، کردی، اصفهونی و غیره کمتر در معرض آسیب قرار گرفته و شاید هیچ کدام مانند زبان یا گویش طهرونی آسیب ندیده و مهجور نبوده. . ؛ مطمئن هستم که هیچ کدام از ما بیش از چند کلمه از زبانی که روزگاری در این شهر که در آن زندگی می کنیم رایج بوده، نمیدانیم. . ؛ مرتضی خان احمدی با این زبان بزرگ شده، زندگی کرده و همیشه با این کلمات و اصطلات صحبت می کند؛ (آرزو میکنم که این شانس رو داشته باشید که یک بار مرتضی خان براتون یه خاطره تعریف کنه) مثل هر ایرانیه دیگه ایی که به زبان و گویش خودش صحبت می کنه و لی این تهرون با" ت" همه چیز اون طهرون با" ط" رو از بین برده، قصد ناراحت کردن و ناله کردن ندارم ولی مواظب" صدای طهرون" باشیم و حفظش کنیم؛ اشتباه نشه؛ جای زبان و گویش طهرونی در موزه نیست؛ نه این کلمات رو جاری کنیم و بگیم و بشنویم. . مطمئن باشیم که بعدها با گفتن" حیف شد" آروم نمیشیم فقط سرخودمون رو کلاه گذاشتیم. . ؛ من که کیف می کنم وختی مرتضی خان میگه: " این استکام چایی رو بردار" . .
یه کارمند بازنشسته ی حسابداری راه آهن، ورزشکار، بازیگر تئاتر و سینما، دوبلور، صداپیشه و کارگردان رادیویی، محقق و مولف اصطلاحات طهرون، محقق موسیقی و بحرطویل خوان و ضربی خوان، خوشتیپ، تو دل برو که همه دوسش دراند و برامون از گذشته ها با آب و تاب خاطره تعریف میکنه و صداش همیشه توی گوشمونه و… هِی؛ یاد پدر بزرگامون نمی اُفتید؟ ؟ مرتضی خان احمدی پدربزرگ همه ما ساکنین طهرونه. . »
مرتضی احمدی هم در پایان این برنامه در سخنانی از برگزارکنندگان و سخنرانان و حاضران سپاسگزاری کرد و از بابک چمن آرا تشکر کرد، به عنوان اولین کسی که نامی برای او انتخاب کرد، « صدای تهران » و گلایه اش از وزارت ارشاد بود که اجازه چاپ مجدد کتابی را که پیش از این نه بار تجدید چاپ شده نمی دهد و در حقیقت نه پاسخ مثبت به انتشار مجدد کتاب « کهنه های همیشه نو» می دهد و نه پاسخ منفی و انتشار کتاب همچنان معلق مانده است و از مسوولین خواست تا تکلیف این کتاب را تعیین کنند.
به گزارش ایسنا، « شب مرتضی احمدی» ، صد و سی و چهارمین شب از شبهای مجله « بخارا» بود که عصر ۲۰ مهر ماه ۱۳۹۲ با همکاری مؤسسه فرهنگی هنری ملت، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران فرهنگسرای ملل و مرکز موسیقی بتهوون برگزار شد.
در پایان این مراسم، « صدای طهرون قدیم» سی دی موسیقی که مرکز موسیقی بتهوون تهیه کرده است از طرف مؤسسه فرهنگی هنری ملت به حاضران اهدا شد.
ارسال نظر