چرا کتاب‌های درسی ادبیات دست به عصا هستند؟

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، برای بسیاری از دانش آموزان، کتاب های درسی ادبیات شاید در سال هایی تنها مواجهه آن ها با شعر و داستان مکتوب باشند؛ اما چرا این کتاب ها در بخشیدن لذت خواندن گشاده دستی ندارند؟

روزهای پایانی شهریور، بچه مدرسه یی هم که نباشید، بوی پاییز با حال و هوای مدرسه همراه است و نوستالژی کتاب های تازه و ورق نخورده. کتاب های نو را که می گرفتیم، جلدشان می کردیم. بین همین جلد کردن ها، ورق زدن کتاب ها و دیدن درس هایی که باید خواند، حس و حال دیگری داشت. اما کتاب های ادبیات همیشه جادویی تر بودند، پر از قصه و شعر که می شد بین شان گم شد. اما همیشه نام هایی در این کتاب ها غایب بودند.

کتاب های درسی ادبیات برای بسیاری از دانش آموزان اولین مواجهه شان با ادبیات هستند و بسیاری داستان و شعر را برای اولین بار از پنجره کتاب های درسی تجربه می کنند؛ تجربه ای که شاید تا سال ها بعد هم تنها در مدرسه و بین کتاب های درسی برای آن ها قابل لمس باشد و کسی به این فکر نباشد که برای آن ها کتاب های غیردرسی تهیه کند. برای همین هم تدوین و نگارش کتاب های درسی بسیار بااهمیت است، چون این دریچه می تواند آن ها را شیفته کتاب و ادبیات کند و آن ها را نسلی علاقه مند به کتاب بار بیاورد یا نسلی بی تفاوت به ادبیات.

اما به نظر می رسد این دریچه در کشور ما آن چنان گشوده نیست و نتوانسته است همه آن چیزی را که ما به عنوان سرمایه ادبی کشور و حتا ادبیات خارجی در دسترس داریم، به دانش آموزان که مخاطبان کتاب های رنگ به رنگ ادبیات پایه های مختلف هستند، ارائه کند. در حوزه ادبیات قدیم به نظر می رسد این کتاب‎ ها گشاده دست ترند، اما در ادبیات نو و چهره های معاصر کمی دست به عصا تر راه رفته اند.

این کتاب ها سال هاست در جایی متوقف شده و به روز نشده اند و از ادبیات دهه های اخیر کم تر مطلبی در آن ها ارائه شده است. تنها در بخش ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی می توان آثاری را در این کتاب ها دید که متعلق به شاعران هم دوره ما باشد. از سوی دیگر، این کتاب ها تنها دایره محدودی از نویسندگان را در خود جای داده اند و دانش آموزان در مقطع ها و کتاب های مختلف ادبیات تنها با آثاری از نویسندگان و شاعران تکراری مواجه اند؛ با این که نویسندگان و شاعران مطرح بسیاری هستند که هیچ نام و اثری از آن ها در این کتاب ها نیست. در این میان هستند شاعران و نویسندگان درجه چندی هم که با گنجانده شدن آثاری از آن ها در کتاب های درسی، شهرتی دست و پا کرده و بعضا کتاب های شان را هم راحت تر در بازار نشر کتاب به فروش رسانده اند.

در ادامه مروری داریم بر نام نویسندگان، شاعران و مترجمان معاصر که در کتاب های درسی ادبیات از آن ها متنی آمده یا تنها نامی برده شده است:

نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان

در میان صفحه های کتاب ادبیات فارسی دوره دبستان در مقطع پنجم ابتدایی از میان نویسندگان و شاعران ادبیات کودکان و نوجوانان نام هایی چون محمدجواد محبت، هوشنگ مرادی کرمانی، قیصر امین پور، احمد بهمنیار، مرجان کشاورز، جعفر ابراهیمی، بیوک ملکی، جواد محقق و مریم شریف رضویان را می توان دید.

ادبیات مشروطه

اما در کتاب های عمومی دوره دبیرستان، از چهره های ادبیات مشروطه آثاری از شاعران و نویسندگانی چون علی اکبر دهخدا، سیداشرف الدین حسینی (نسیم شمال) ، سیدمحمدرضا میرزاده عشقی، عبدالرحیم طالبوف، محمدابراهیم فرخی یزدی، ملک الشعرا بهار، عارف قزوینی و زین العابدین مراغه ای آمده است.

شعر

در این کتاب ها همچنین شعر شاعرانی چون سیدمحمدحسین بهجت تبریزی (شهریار) ، پروین اعتصامی، نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث (م. امید) ، هوشنگ ابتهاج، سهراب سپهری، طاهره صفارزاده، محمدرضا شفیعی کدکنی، مهدی حمیدی، رهی معیری، سیدعلی موسوی گرمارودی، امام خمینی (ره) ، مهرداد اوستا، سیدمحمدحسین طباطبایی منتشر شده است.

از شاعرانی چون ابوالقاسم لاهوتی، تقی رفعت، شمس کسمایی و جعفر خامنه ای به عنوان شاعران شعر نو یاد شده و شعری از آن ها در این کتاب ها نیست.

در این بین، نام شاعران بسیاری در کتاب درسی نیست؛ چهره هایی مثل احمد شاملو که بنیان گذار شعر سپید است یا فروغ فرخزاد که از تأثیرگذاران بر جریان شعر معاصر است.

ادبیات انقلاب و دفاع مقدس

از میان شاعران و نویسندگانی هم که در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نوشته اند، به چهره هایی چون سیدحسن حسینی، مرتضی آوینی، محمدرضا عبدالملکیان، مصطفی چمران، پرویز خرسند، حمید سبزواری، حمیدرضا طالقانی، قیصر امین پور، سلمان هراتی، فاطمه راکعی، وحید امیری، محمدعلی معلم دامغانی، نصرالله مردانی، مصطفی علی پور و علیرضا قزوه می توان اشاره کرد.

داستان

اما جالب ترین بخش آن جاست که در حوزه داستان، نمونه آثاری از نویسندگانی چون بزرگ علوی، غلامحسین ساعدی، سیمین دانشور، محمدعلی جمال زاده، جمال میرصادقی و رسول پرویزی در کنار افرادی چون جلال آل احمد، نادر ابراهیمی و سیدمهدی شجاعی آمده است.

البته در این کتاب ها تنها به ذکر نام نویسندگانی چون محمود دولت آبادی و صادق هدایت بسنده شده و آثاری از آن ها در کتاب های ادبیات نیست. در این بین، در کتاب زبان فارسی اول دبیرستان، در آموزش توصیف، دو خط از داستان « کنیزو» ی منیرو روانی پور آمده است.

میرزاعبدالحسین صنعتی زاده، مشفق کاظمی، عباس خلیلی و یحیی دولت آبادی هم دیگر نویسندگان مورد اشاره در کتاب های درسی هستند.

البته در این بخش که گویا خط قرمزهای موجود در تألیف کتاب های درسی کم تر مدنظر قرار گرفته، اما باز هم نام داستان نویسان بسیاری حتا مورد اشاره هم قرار نگرفته است.

مقاله و سفرنامه

در کتاب های ادبیات فارسی دبیرستان، مقاله ها، نوشته ها و سفرنامه هایی هم از ایرج افشار، غلامعلی حداد عادل، عبدالحسین زرین کوب، محمدعلی اسلامی ندوشن، محمد صناعی، عبدالحسین وجدانی، علی شریعتی، محمد بهمن بیگی، غلامحسین یوسفی، محمرضا حکیمی و مرتضی حکیمی آمده است.

به نام محمد دبیرسیاقی، عبدالله مستوفی و محمدتقی مدرس رضوی هم به عنوان مصحح آثار اشاره شده است.

شعر فارسی شاعران غیرایرانی

از میان شاعران فارسی زبان غیرایرانی از بین شعر شاعران افغان، تاجیک و پاکستانی، شعر شاعرانی چون محمدکاظم کاظمی، اسکندر ختلانی، عبید رجب، محمدابراهیم صفا و اقبال لاهوری در کتاب های درسی آمده است.

از شاعرانی چون خلیل الله خلیلی و صفیه گلرخسار نیز نام برده شده است.

ترجمه

ادبیات خارجی که به کتاب های درسی راه یافته است، به قلم مترجمانی چون پرویز داریوش و جلال آل احمد، یوسف اعتصام الملک، بدرالدین کتابی، سعید سعید پور، محمدتقی مقتدری، ثمین باغچه بان، ع. پاشایی، حسین خدیوجم، حسینقلی مستعان، فرامرز سلیمانی، جواد فاضل و احمد کریمی حکاک است.

طنز

در کتاب های ادبیات فارسی دبیرستان، طنزهایی هم از جلال رفیع و کیومرث صابری فومنی (گل آقا) آمده و به نام ابوالقاسم حالت اشاره شده است.

مؤلفان کتاب های درسی

همچنین از میان مولفان کتاب های درسی می توان به افرادی چون محمد پارسانسب، حسن ذوالفقاری، محمدرضا سنگری، اصغر ارشادسرابی، حسین داودی، محمد شهری، غلامرضا عمرانی، حسین قاسم پور مقدم، سیداکبر جعفری، منصور رستگار فسایی، محمدرضا زرسنج، عزیز شبانی، افضل مقیمی، جمال صدری، سیدمهدی نوریان و مسعود تاکی اشاره کرد.