مسیر قرمز رشد اقتصادی

به گزارش پارس به نقل از دنیای اقتصاد- بانک مرکزی برای نخستین بار رشد اقتصادی کشور در سال ۱۳۹۰ را به صورت رسمی اعلام کرد. این آمار که در تازه ترین گزارش « نماگرهای اقتصادی» منتشر شده، حاکی از این است که تولید ناخالص داخلی کشور در سال ۱۳۹۰ به میزان ۳ درصد بوده است. البته پیش از این « دنیای اقتصاد» به نقل از منابع رسمی از نرخ ۳ درصدی رشد اقتصادی ایران در این سال خبر داده بود؛ اما این اولین بار است که یک گزارش رسمی این نرخ را اعلام می کند. گزارش بانک مرکزی میزان نرخ رشد اقتصادی سالانه را به صورت فصلی نیز تا پایان سال ۱۳۹۰ مشخص کرده که نشان می دهد برای نخستین بار در چند سال اخیر، رشد اقتصادی در زمستان سال ۱۳۹۰ کمتر از صفر شده و رقم منفی ۳/۰ درصدی را ثبت کرده است. این آمار نشان می دهد رشد اقتصادی ایران از پاییز سال ۱۳۸۹ به صورت مداوم در حال کاهش بوده است. اطلاعات جدید همچنین حاکی از رکود قابل توجهی در بخش های سرمایه گذاری و نیز فعالیت های صنعتی در کشور از سال ۱۳۹۰ به بعد است؛ به طوری که در بهار سال گذشته تعداد « جواز تاسیس واحدهای صنعتی» در کشور به عنوان یکی از شاخص های سرمایه گذاری در بخش صنعت، به میزان ۳۳ درصد کاهش یافته و ارزش این جوازها نیز با افتی ۶۷ درصدی مواجه بوده است.
گزارش بانک مرکزی از وضعیت متغیرهای اقتصادی در بهار سال ۱۳۹۱ نشان می دهد
افت مشهود شاخص های صنعت و سرمایه گذاری
رونمایی رسمی از رشد اقتصادی ۹۰
گروه بازار پول- بانک مرکزی برای نخستین بار در گزارشی رسمی نرخ رشد اقتصادی ایران در سال ۱۳۹۰ را به میزان ۳ درصد اعلام کرد. این گزارش نشان می دهد رشد اقتصادی در زمستان سال ۱۳۹۰ به زیر صفر رسیده و رقم منفی ۳/۰ درصدی را ثبت کرده است. آمارهای منتشر شده که تا سه ماهه نخست سال ۱۳۹۱ را پوشش می دهد، حاکی از رکود قابل توجهی در بخش های سرمایه گذاری و فعالیت های صنعتی در کشور در سال ۱۳۹۰ است که تا بهار سال ۱۳۹۱ نیز ادامه یافته، به طوری که در بهار این سال، تعداد جواز تاسیس واحدهای صنعتی در کشور با کاهشی در حدود ۳۳ درصد و ارزش این جوازها نیز با افتی به میزان ۶۷ درصد مواجه شده است.
تولید در سال ۱۳۹۰
تازه ترین گزارش از نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی از وضعیت متغیرهای کلان اقتصاد ایران منتشر شد. در این گزارش برای نخستین بار میزان تولید ناخالص داخلی در سه ماهه چهارم سال ۱۳۹۰ مشخص شده؛ بنابراین می توان گزارش جدید بانک مرکزی را اولین گزارش « رسمی» از تولید و رشد اقتصادی ایران در سال ۱۳۹۰ دانست. این گزارش، اخباری را که پیش از این در خصوص رشد اقتصادی بین ۲ تا ۳ درصد در سال ۱۳۹۰ منتشر شده بود، مورد تایید قرار داده، هر چند مشخص می کند رشد اقتصادی در سه ماهه چهارم این سال منفی بوده است. این گزارش می گوید رقم « تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه» در سال ۱۳۹۰ در حدود ۶۱۰ هزار و ۱۳۴ میلیارد تومان بوده است.
البته برای مقایسه تولید ناخالص داخلی با سال های دیگر، بانک مرکزی از مقدار آن « تورم زدایی» می کند و ارقام آن را نسبت به قیمت های سال پایه تعدیل می کند تا اثر افزایش اسمی قیمت ها به خاطر تورم روی آن خنثی شود. به این ترتیب، بانک مرکزی مقادیر آن را بر حسب « قیمت های ثابت» سال ۱۳۷۶ نیز اعلام می کند که با این کار، مقدار تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه در سال ۱۳۹۰ و بر اساس قیمت های سال ۱۳۷۶، به رقم ۵۵ هزار و ۵۳۷ میلیارد تومان رسیده است که در مقایسه با سال ۱۳۸۹، رشدی ۳ درصدی را نشان می دهد. همچنین بر اساس آمارهای تولید به قیمت پایه، رشد اقتصادی در زمستان سال ۱۳۹۰ در حدود منفی ۳/۰ درصد بوده است.
هرچند در صورتی که « تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت بازار» مبنا قرار داده شود، مشخص می شود که رقم آن در پایان سال ۱۳۹۰، به ۶۱۱ هزار و ۷۴۷ میلیارد تومان رسیده است. این متغیر با تعدیل شدن با ارقام قیمت های ثابت سال ۱۳۷۶، معادل ۵۵ هزار و ۶۵۱ میلیارد تومان خواهد بود. به این ترتیب با استفاده از ارقام تولید به قیمت « بازار» ، رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۰ معادل ۶/۲ درصد و نرخ این رشد در زمستان این سال نیز به میزان منفی ۸/۰ درصد مشخص خواهد شد.
رشد منفی در زمستان
مطابق این گزارش، رشد اقتصادی هر یک از فصل ها (با استفاده از تولید به قیمت های پایه) از پاییز سال ۱۳۸۹ رو به نزول بوده است. میزان این رشد در پاییز سال ۱۳۸۹ معادل ۶/۶ درصد، در زمستان سال ۱۳۸۹ معادل ۵/۶ درصد، در بهار سال ۱۳۹۰ معادل ۳/۵ درصد، در تابستان سال ۱۳۹۰ معادل ۲/۴ درصد، در پاییز سال ۱۳۹۰ معادل ۶/۲ درصد و در زمستان سال ۱۳۹۰ نیز به پایین ترین نرخ در سال های اخیر منتهی به سال ۱۳۹۰ رسیده و منفی ۳/۰ درصد شده است.
البته در صورتی که مقادیر مربوط به تولید با قیمت های « بازار» مبنا قرار بگیرد، مشخص می شود که رشد اقتصادی کشور برای بازه های زمانی سه ماهه (نسبت به بازه سه ماهه سال قبل) در سال ۱۳۹۰ با روندی نزولی بوده است. به طوری که با شروع از نرخ ۴/۶ درصدی زمستان سال ۱۳۸۹، به نرخ ۶/۵ درصدی در بهار سال ۱۳۸۹، به رقم ۸/۳ درصدی در تابستان سال ۱۳۹۰، نرخ ۹/۱ درصدی برای پاییز سال ۱۳۹۰ و در نهایت رقم منفی ۸/۰ درصدی در زمستان سال ۱۳۹۰ رسیده است. به عبارت دیگر، میزان تولید کشور در زمستان سال ۱۳۹۰ در حدود منفی ۸/۰ درصد کمتر از تولید صورت گرفته در پاییز سال ۱۳۹۰ بوده است.
هر چند برخی از گزارش هایی که با معیارهای دیگری مقادیر تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی کشور را برای سال ۱۳۹۰ محاسبه کرده بود، میزان کل رشد اقتصادی کشور را نیز در ارقام پایین تری اعلام کرده بود. البته با انتشار آمار بانک مرکزی، تنها رقم رسمی و قابل استناد برای تولید و رشد اقتصاد ایران همین مقادیر اعلام شده خواهد بود.
به هر طریق، برخی از کارشناسان می گویند با روند کاهشی رخ داده در تولید ناخالص داخلی و سرمایه گذاری در کشور، روند منفی رشد که از زمستان سال ۱۳۹۰ آغاز شده، در دوره های بعدی نیز ادامه یافته و بر این اساس رشد اقتصادی سال ۱۳۹۱ را نیز در مقادیر زیر صفر تخمین زده اند.
کاهش سرمایه گذاری و رکود صنعت
گزارش بانک مرکزی نشان می دهد رقم « تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» (جمع کل برای هر دو بخش دولتی و خصوصی) در سال ۱۳۹۰ نیز کاهش یافته و به حدود یک درصد رسیده است. این رقم در سال ۱۳۸۹ در حدود ۹/۶ درصد گزارش شده بود. اهمیت این متغیر که نشان دهنده سرمایه گذاری صورت گرفته در کشور است این است که می تواند بر تولید و رشد اقتصادی سال های بعد تاثیر بگذارد؛ چراکه سرمایه گذاری های صورت گرفته باعث گسترش زیرساخت های اقتصادی شده و ظرفیت تولید سال های دیگر را بالا می برد. این اطلاعات می گوید میزان تشکیل سرمایه در سال ۱۳۹۰ در مقایسه با سال ۱۳۸۹، در بخش « ساختمان» در حدود ۸/۱ درصد افزایش یافته و در بخش « ماشین آلات» نیز، تنها ۳/۰ درصد در این سال رشد داشته است. همچنین متغیرهای دیگری نیز که به نوعی با تشکیل سرمایه و سرمایه گذاری در بخش صنعت در ارتباط هستند، طبق این گزارش روند کاهشی و حتی نرخ منفی در پیش گرفته اند. این آمار می گوید میزان رشد « جواز تاسیس واحدهای صنعتی» در سال ۱۳۹۰ و در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۱، از لحاظ تعداد نزدیک به صفر و از لحاظ ارزش جوازها نیز منفی بوده است، به طوری که در سال ۱۳۹۰، تعداد جوازها تنها ۴/۰ درصد افزایش یافته و ارزش آنها به میزان منفی ۹/۶ درصد کاهش داشته است. این در حالی است که در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۱، تعداد جواز تاسیس واحدهای صنعتی، به میزان قابل توجهی در حدود منفی ۳/۳۳ درصد کاهش یافته و ارزش جوازهای تاسیس صنعتی نیز، به میزان بسیار چشمگیر و هشداردهنده ای؛ یعنی با نرخ منفی ۲/۶۷ درصد کم شده است.
برخی از کارشناسان این روند را نشانگر رکود عمیق در بخش های صنعتی کشور در این سال می دانند. در خصوص آمارهای مربوط به میزان پروانه بهره برداری از واحدهای صنعتی نیز اوضاع به همین منوال است. به طوری که تعداد پروانه های بهره برداری صادر شده در سال ۱۳۹۰ نسبت به سال پیش با افتی در حدود منفی ۵/۸ درصد مواجه شده و ارزش پروانه های صادر شده نیز کاهشی منفی ۹/۱۹ درصدی به خود دیده است.
مشابه آمار مربوط به جواز تاسیس، روند نزولی مربوط به پروانه های بهره برداری نیز در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۱ به نحو چشمگیری تشدید شده و مقدار آن با شتاب بیشتری کم شده است. به طوری که تعداد پروانه های بهره برداری در بهار سال ۱۳۹۱ نسبت به بهار سال پیشین، در حدود منفی ۷/۳۳ درصد کم شده و ارزش پروانه ها نیز با افتی منفی ۹/۳۶ درصدی مواجه شده است.
تولید به تفکیک بخش ها
گزارش بانک مرکزی میزان تولید ناخالص داخلی صورت گرفته در کشور در سال ۱۳۹۰ را به تفکیک هر یک از بخش های اقتصادی مشخص کرده است. این آمار می گوید در بین چهار بخش عمده « نفت» ، « کشاورزی» ، « صنایع و معادن» و « خدمات» اقتصاد ایران، بیشترین تولید و بالاترین سهم از تولید کل، مربوط به بخش خدمات بوده که ۳/۴۶ درصد از تولید ناخالص داخلی کل کشور در سال ۱۳۹۰ را به خود اختصاص داده است.
پس از بخش خدمات بخش نفت قرار دارد که به تنهایی ۳/۲۷ درصد از کل تولیدات و کل ارزش افزوده ایجاد شده در اقتصاد ایران را دربرمی گیرد؛ تولیدات غیرنفتی، مجموعا ۷/۷۲ درصد از تولیدات کشور را در بر می گیرد. پس از این دو بخش نیز، بخش صنایع و معادن بیشترین سهم از تولید را با نسبت ۳/۲۱ درصدی دارد که عمده آن؛ یعنی ۹/۱۳ درصد مربوط به بخش صنعت و معدن و یک بخش کوچک تر از آن یعنی ۵ درصد، متعلق به بخش ساختمان عنوان شده است. در خصوص اجزای دیگر بخش صنعت و معدن اطلاعاتی ذکر نشده است. در نهایت نیز، کمترین سهم از کل تولید ناخالص داخلی ایران در بین بخش های چهارگانه را بخش « کشاورزی» دارد که ارزش افزوده صورت گرفته در این بخش، تنها ۸/۸ درصد از کل ارزش افزوده اقتصاد ایران را در بر می گیرد.
همچنین این گزارش نشان می دهد تولید نفت کشور در سال ۱۳۹۰ در حدود ۳ میلیون و ۶۱۹ هزار بشکه در روز بوده است که نسبت به میزان آن در سال ۱۳۸۹، رشدی ۳/۲ درصدی را نشان می دهد. همچنین میزان تولید نفت ایران در سه ماهه اول سال ۱۳۹۱ نیز افزایش یافته و به رقم ۳ میلیون و ۷۵۸ هزار بشکه در روز رسیده که نسبت به دوره قبلی، رشدی ۷/۰ درصدی را نشان می دهد. هر چند با وجود این رشد، رقم صادرات نفتی ایران کاهش یافته و با کاهشی قابل توجه به میزان ۸/۶ درصد، به رقم ۲ میلیون و ۳۵ هزار بشکه در روز رسیده است.
بدهی های خارجی
اطلاعات منتشر شده وضعیت بدهی های خارجی کشور را نیز به روز کرده و رقم آن را تا بهار سال ۱۳۹۱ مشخص کرده است.
مطابق این داده ها رقم کل بدهی های خارجی ایران که از سال ۱۳۸۹ به بعد روندی نزولی در پیش گرفته بود، همچنان در حال کاهش یافتن است و در پایان بهار سال گذشته مجموع آن به حوالی ۰/۱۴ میلیارد دلار رسیده که از کل آن، ۷/۵ میلیارد دلار مربوط به بدهی های خارجی کوتاه مدت و ۳/۸ میلیارد دلار آن نیز مربوط به بدهی های خارجی بلندمدت بوده است. مجموع بدهی های خارجی کشور در پایان سال ۱۳۸۹ به میزان ۸/۲۲ میلیارد دلار و در پایان سال ۱۳۹۰ به میزان ۳/۱۷ میلیارد دلار بوده است. برخی از کارشناسان کاهش در روند بدهی های خارجی کشور را در نتیجه کاهش در اعتبار ایران در بازارهای مالی جهانی و نیز تشدید محدودیت های بین المللی بر مبادلات کشور عنوان می کنند.