روند افزایش برد موشک‌های دریایی ایران/ کروز ۷۰۰کیلومتری سپاه تا کجاها را هدف قرار می‌دهد؟
فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام کرد که این نیرو موشک‌های جدید کروز با برد ۷۰۰کیلومتر را در اختیار دارد؛ این برد بیش از ۲برابر دوربردترین موشکهایی است که تاکنون در این حوزه اعلام رسمی شدهاند، گزارش تسنیم را دراینباره بخوانید.
چندی پیش دریادار علیرضا تنگسیری فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در یک گفتگوی تلویزیونی برای اولین بار اعلام کرد که این نیرو موشک‌های کروز ضدکشتی با بُرد 700 کیلومتر را در اختیار دارد.
اگرچه نام و مشخصات بیشتری از این موشک هنوز رسانه‌ای نشده است، اما عدد اعلام‌شده برای بُرد آن، از جهش بلند موشک‌های کروز دریایی ایران در این خصوص حکایت داشت چراکه تا پیش از این، بیشترین بُرد برای موشک‌های کروز دریایی ایران ــ چه در ارتش و چه در سپاه ــ 300 کیلومتر عنوان شده بود.
پس از پایان جنگ تحمیلی 8ساله رژیم بعث عراق علیه ایران، تجارب عملیاتی بسیاری در زمینه نبردهای دریایی به دست آمده بود؛ تجربیاتی که بعضی از آنها به‌بهای سنگینی حاصل شد، در همین راستا، دستیابی به انواع موشک‌های کروز ضد کشتی ــ در انواع قابل پرتاب از سطح و هوا ــ به‌عنوان یکی از اولویت‌های نیروهای مسلح کشور مطرح شد.
موشک کروز «نور» که براساس موشک چینی C-802 توسعه یافت، با برد 120 کیلومتر و موشک «کوثر‌ــ1» با برد 15 کیلومتر، از اولین کروزهای ضدکشتی نسل جدیدی بودند که به خدمت نیروهای مسلح کشورمان درآمدند. در ابتدا، موشک اول برای پرتاب از سکوهای ساحلی و انواع ناوهای موشک‌انداز و موشک دوم برای پرتابگرهای ساحلی و قایق‌های تندرو طراحی و ساخته شده بودند.
در ادامه، موشک دیگری به‌نام «نصر» بر اساس موشک C-704 در ایران به تولید رسید که خودش مبنای دسته دیگری از کروزهای دریایی ایران شد.
مسیر بومی‌سازی این موشک‌ها در ایران به‌سرعت طی شد و نمونه‌های بعدی این 3 موشک به‌مرور تفاوت‌های خود را با نمونه‌های چینی نشان دادند.
در دسته اول، پس از بهسازی موشک «نور» برای رسیدن به بُرد 170 کیلومتر، موشک «قادر» با بُرد 220 و موشک «قدیر» با بُرد 300 کیلومتر در انواع پرتاب‌شونده از سکوهای ساحلی، شناورهای سطحی و هواگردها نظیر جنگنده بمب‌افکن‌های نیروی هوایی ارتش توسعه یافتند.
از جمله تغییرات مهم در سیر تغییرات این خانواده، تجهیز به رادارهای پیشرفته، سامانه‌های جنگ الکترونیک مقاوم‌تر و سامانه‌های ناوبری پیشرفته قابل ذکر است.
همه این موشک‌ها از یک موتور راکتی برای تأمین شتاب اولیه و سپس موتورهای توربوجت ساخت داخل به‌نام «طلوع» برای فاز پیمایشی حرکت خود استفاده می‌کردند.
این موتورهای جت در نمونه‌های اولیه دارای رانش ثابت و در نمونه‌های پیشرفته‌تر دارای قابلیت کنترل میزان نیروی رانش بودند. پیکربندی هر سه موشک مذکور نیز مشابه هم بوده و به‌جز پیشرفت در موتور، افزایش حجم مخزن سوخت نیز از عوامل مهم افزایش بُرد در آنها بوده است.
موشک های ضدکشتی نور و قادر
تحول در سامانه‌های ناوبری سبب شد نسل آخر این موشک‌ها یعنی «قدیر»، به‌جای شلیک از ساحل، از پرتابگری در خشکی در فاصله قابل توجه از ساحل شلیک شود، این امر ممکن نیست جز به‌واسطه سامانه‌های ناوبری پیشرفته و تلفیقی که امکان مسیریابی صحیح را برای موشک روی خشکی فراهم می‌کنند.
در نتیجه با مخفی شدن پرتابگرهای دو و سه فروندی موشک‌های کروز ضدکشتی در فاصله زیاد از ساحل، یافتن و انهدام آنها برای دشمن پیش از اینکه علیه شناورهای دشمن شلیکی صورت گیرد بسیار دشوار می‌شود.
شلیک موشک نور از شناور تندروی ساخت ایران در اختیار نیروی دریایی سوریه
در دسته دوم، بر اساس موشک «نصر»، موشک «نصر بصیر» و «نصر هواپایه» و «نصیر» توسعه یافتند. به‌جز موشک آخر که از پیشران توربوجت استفاده می‌کند، سایر اعضای خانواده نصر از پیشران راکتی سوخت جامد بهره می‌برند.
شلیک موشک نصر از پرتابگر ساحلی
شلیک موشک نصر از شناور تندرو
موشک نصیر دارای موتور توربوجت و بوستر سوخت جامد
در دسته سبک‌وزن‌ها نیز پس از «کوثر‌ــ2 و 3»، موشک «ظفر» به‌عنوان موشکی سبک و با برد کوتاه برای قایق‌های تندرو، بالگردها و پهپادها توسعه یافت. همه موشک‌های این رده از پیشران سوخت جامد برخوردار هستند.
موشک برد کوتاه کوثر
موشک برد کوتاه ظفر
موشک بومی «رعد» با طراحی داخلی نیز از روی موشک مشهور «کرم ابریشم» توسعه یافت. این موشک با برد 350 کیلومتر تا مدتها عنوان‌دار دوربردترین موشک ضدکشتی تولید داخل ایران بود. استفاده از موتور توربوجت «طلوع» به‌جای موتور راکتی سوخت مایع در «کرم ابریشم»، سبب رسیدن «رعد» به برد چندبرابری نسبت به این موشک شده بود.
موشک رعد؛ ورودی‌های هوای موتور جت کنار بالک‌های انتهای بدنه مشخص است
اما در اوایل شهریور 1393 و کمی پس از رونمایی از موشک 300کیلومتری «قدیر»، وزیر وقت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در مصاحبه‌ای در رسانه ملی برای اولین بار پیرامون برنامه افزایش بُرد جهشی در کروزهای ضدکشتی ایرانی مطالبی بیان کرد.
وی پس از اشاره به موشک «قدیر» از در دست توسعه بودن موشکی به‌نام «مقتدر» با برد 2برابر در صنایع موشکی وزارت دفاع خبر داد، در نتیجه برد موشک جدید 600 کیلومتر ارزیابی شد.
تولید انبوه موشک‌های قدیر با برد 300 کیلومتر
پیش از آن، صنعت دفاعی کشور با ساخت موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی «پروژه یاعلی» و «سومار»، توانایی خود را در ساخت موشک‌های کروز با برد متوسط و بالا نشان داده بود. موشک کروز از پروژه «یاعلی» که در نیروی هوافضای سپاه ساخته شده بود به‌عنوان موشکی پرتاب‌شونده از سطح و دارای موتور توربوجت، قابلیت رسیدن به برد 700کیلومتری را داشت.
سه موشک کروز ضد اهداف زمینی ساخت ایران از بالا به پایین موشک پروژه یاعلی، سومار و هویزه؛ هر سه موشک دارای بال‌های غیرمثلثی با دهانه بال قابل توجه هستند
نکته بسیار مهم، پیچیده‌تر بودن سامانه‌های هدایت، کنترل و ناوبری در کروزهای ضد اهداف زمینی نسبت به کروزهای ضدکشتی است. به‌خلاف موشک‌های ضدکشتی که به یک ارتفاع‌سنج برای تنظیم ارتفاع از سطح آب و رادار برای کشف و ردگیری شناور دشمن در فاز نهایی پرواز و یک سامانه ناوبری اینرسی برای هدایت در میانه مسیر مجهز هستند، کروزهای زمینی به‌واسطه لزوم حرکت روی عوارض زمینی، علاوه بر سامانه‌های ناوبری اینرسی، نیازمند سامانه‌هایی برای تعیین بسیار دقیق مسیر حرکت تا نقطه هدف هستند.
در کروزهای دریایی، رادار از مسافت چندده‌کیلومتری به‌راحتی شناور دشمن را پیدا می‌کند اما کروزهای زمینی باید با دقت به هدفی در حد و اندازه یک ساختمان برخورد کنند.
در نتیجه، ساخت کروزهای زمینی «سومار» و «یاعلی» که بعداً با کروز «هویزه» با برد 1350 کیلومتر دنبال شد، نشان‌دهنده توان بالای صنعت دفاعی کشور در توسعه برد موشک‌های کروز است؛ امری که با مصاحبه اخیر فرمانده نیروی دریایی سپاه مبنی بر عملیاتی شدن کروز ضدکشتی برد 700 کیلومتر بار دیگر تأیید می‌شود.
اینکه موشک کروز جدید در ندسا، بر اساس توسعه خانواده موشک‌های «نور»، «قادر» و «قدیر» حاصل شده است یا نمونه‌ای از موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی با سامانه‌های متناسب عملیات دریایی است، هنوز مشخص نیست اما نگاهی به محصولات همرده خارجی می‌تواند این گمانه را تقویت کند که به‌احتمال بسیار زیاد، این موشک جدید به‌خلاف خانواده موشک‌های «نور»، به‌جای بال‌های ثابت مثلثی، باید از بال‌های بازشونده از داخل بدنه استفاده کند.
سرعت پیمایشی این موشک نیز بر همین اساس، فروصوت و در محدوده ماخ 0.6 تا 0.8 قابل تخمین است هرچند که امکان افزایش سرعت به فراصوت در برخی موشک‌های کروز دریایی خارجی تاکنون به‌صورت عملیاتی در آمده است.
این افزایش سرعت در فاز نهایی برای کاستن از احتمال مورد اصابت قرار گرفتن توسط پدافند شناور هدف، بسیار مفید است.
شناورهای موشک‌انداز تندر حامل موشک‌های کروز خانواده نور تا قدیر در اختیار نیروی دریایی سپاه
به‌واسطه این تغییر، موشک می‌تواند نیروی بالابرنده (برآ یا لیفت) بیشتری از بال دریافت و به‌عوض سرعت پروازی خود را در فاز پیمایشی یا کروز، کمتر کند، همین امر تا چند ده درصد سبب کاهش مصرف سوخت و افزایش برد موشک می‌شود.
راهکار دیگر، افزایش حجم سوخت در موشک است که در مورد این موشک جدید احتمالاً به افزایش قطر بدنه منجر شده است زیرا افزایش بیش از پیش طول موشک مشکلات دیگری خصوصاً در زمینه سازه ایجاد می‌کند.
راه‌حل دیگر استفاده از یک موتور جدیدتر و پیشرفته‌تر با مصرف سوخت کمتر است به‌عنوان مثال موتور توربوفن به‌جای توربوجت‌های خانواده «طلوع».
تعدادی از موتورهای جت کوچک ساخت ایران که در موشک‌های کروز و پهپادها مورد استفاده قرار می‌گیرد
موتور توربوفن کوچک ساخت ایران برای موشک کروز سومار
یک نکته مهم در زمینه موشک‌های دریایی، بحث هدفیابی اولیه است، در واقع به‌واسطه برد محدود رادار موجود در دماغه موشک‌های ضدکشتی، لازم است ابتدا مختصات کلی هدف به موشک داده شوند تا موشک خود را به محدوده نزدیک آن برساند و در آن محدوده که معمولاً کمتر از 30کیلومتری هدف است، با رادار داخلی خود اقدام به جست‌وجو، کشف هدف و قفل روی آن به‌منظور اصابت به هدف کند.
برای هدفیابی اولیه، راهکارهای مختلفی وجود دارد. طول موج مشخصی از رادارها قابلیت دنبال کردن انحنای کره زمین را روی سطح دریا دارد اما این رادارها نیز محدودیت‌های خاص خود را خصوصاً در زمینه برد نهایی دارند.
استفاده از پهپادهای شناسایی، راهکار دیگری برای هدفیابی اولیه است. این پهپادها با پرواز در مسافت‌های دور از پرتابگر موشک در ارتفاع بالا و استفاده از انواع سامانه‌ها از جمله دوربین‌های برد بلند یا رادارهای جست‌وجوی سطحی اقدام به شناسایی اهداف و ارسال اطلاعات برای واحدهای پرتاب موشک در ساحل یا شناورها می‌کنند.
پرتاب موشک قادر از پرتابگر ساحلی که دارای رادار کشف اهداف است
یک راه‌حل دیگر، استفاده از رادارهای «فراتر از افق نگر» یا OTH است. این رادارها با تاباندن امواج در طول موج‌های بلند به‌سمت آسمان از خاصیت بازتاب دادن لایه یونیسفر برای طیف مشخصی از طول موج‌ها که در طراحی این رادارها لحاظ شده استفاده می‌کنند.
امواج بازتاب‌یافته از این لایه جو، به‌سمت زمین حرکت می‌کنند و در مسیر خود با برخورد به اشیا بازتاب می‌یابند، این بازتاب راداری مجدداً از طریق برخورد و انعکاس از لایه یونیسفر به‌سمت گیرنده‌های راداری متناسب می‌رسد و موقعیت اهداف مختلف پروازی و متحرک سطحی کشف می‌شود.
البته به‌واسطه طول موج بزرگ این رادارها، خطای موقعیتی آنها نیز بیشتر از رادارهای طول موج کوچکتر است ولی این میزان دقت برای کشف اولیه موقعیت یک هدف در بردهای بلند، کافی است.
رادار فرا افق نگر کیهان
رادار فرا افق نگر نذیر در منطقه طبس که نمونه جدید آن به‌نام خلیج فارس در جنوب کشور ساخته شده است
در کشورمان تاکنون نمونه‌های مختلفی از رادارهای فرا افق نگر ساخته شده است. رادار «سپهر» با برد نهایی 3000 کیلومتر و رادار «خلیج فارس» با برد 800 کیلومتر و رادار متحرک «کیهان» از جمله آنها هستند.
محدوده قابل پوشش با موشک جدید کروز 700کیلومتری نسبت به موشک رعد با برد 350 کیلومتر. با توجه به برخورداری کروزهای ضدکشتی ایرانی از سامانه‌های ناوبری پیشرفته، امکان حرکت در مسیر غیرمستقیم به‌سمت هدف نیز برای آنها وجود دارد
احتمالاً در آینده نزدیک اطلاعات بیشتری از موشک کروز ضدکشتی برد 700کیلومتری سپاه و اینکه از چه وسایلی قابل پرتاب است منتشر خواهد شد. اما نکته مهم عدم توقف مسیر توسعه در تسلیحات بومی ساخت داخل برای افزایش هرچه بیشتر توان بازدارندگی دفاعی در دوران صلح و توان ضربه زدن به دشمنان در زمان جنگ است که موشک مذکور نمونه‌ای از نتایج آن به‌حساب می‌آید.
ارسال نظر