اسنادی برای مستند «راه طی شده»

به گزارش پارس نیوز،

مستند راه طی شده از زمان رونمایی بحث های بسیاری را برانگیخته و مخالفین و موافقین درباره آن بحث ها کرده اند و مطالب بسیاری نوشته اند. یکی از مواردی که مخالفین، بخصوص اعضای نهضت آزادی در مصاحبه ها و نقدهای خود بر این مستند بارها گفته اند مسئاله فراماسون بودن ابوالحسن فروغی است. ابتدا محمد نوید بازرگان در نقدی که بر مستند نوشت اینگونه بر این مساله خدشه وارد کرد که: من حقیقتا با خود فکر میکنم چطور می شود آدمی که صدق و اخلاص در پژوهش دارد زندگی ابوالحسن خان فروغی این معلم بی ادعا را که ادب درس و ادب نفس را توامان داشته مرور کند و از آن همه خدمات فرهنگی، مترجمی، روزنامه نگاری، معلمی دارالفنون، تاسیس دانشسرا برای تربیت معلم و تبیین روش های نوین تربیتی گرفته تا نمایندگی ایران در سازمان ملل و نیز نگارش آثاری در علم هیئت ، زمین شناسی، فلسفه، قرآن، روانشناسی و حتی نمایشنامه نویسی صرف نظر کند و بر جبین هویت او بی هیچ مدرک معتبری انگ فراماسونری بزند.

مورد دوم مصاحبه جناب محمد توسلی دبیرکل نهضت آزادی با روزنامه سازندگی، ارگان رسمی حزب کارگزاران سازندگی است. وی در این مصاحبه و در پاسخ پرسشی درباره ماسون بودن ابوالحسن فروغی و تحصیل و تاثیرپذیری مهندس بازرگان از وی می گوید: القای این شبهه در مستند راه طی شده که هیچ شباهتی با مستند با تعریف علمی و شناخته شده آن ندارد (حالا بگذریم که تعریف علمی و شناخته شده مستند از منظر ایشان چیست)، خلاف واقع است. زیرا اولا شبهه ماسونی در خصوص محمد علی فروغی است نه ابوالحسن خان فروغی.

البته در اینجا از این هم می گذریم که جناب توسلی درباب محمدعلی فروغی نیز تنها قائل به شبهه ماسون بودن وی است و احتمالا اگر فردایی شخصی پیدا بشود و مثلا در مستندی محمدعلی فروغی را ماسون بنامد از منظر ایشان تاریخ را تحریف کرده و مستندش هیچ شباهتی به مستند با تعریف علمی و شناخته شده ندارد!

اما مورد سوم در مناظره علی ملاقلی پور کارگردان مستند و مهدی معتمدی مهر از اعضای نهضت آزادی و عضو دفتر سیاسی آن در دانشگاه شریف به تاریخ 11 آذر 97 توسط معتمدی مهر عنوان شد که: ابوالحسن فروغی بنا بر کدام اسناد ماسون بود؟ آن فروغی که مشهور است به ماسون بودن محمدعلی فروغی است نه ابوالحسن فروغی. و سپس از کتاب فراموش خانه و فراماسونری در ایران اثر اسماعیل رائین نام می برد که در این کتاب در صفحه 450 و 452 اسم ابوالحسن فروغی در کنار دهخدا آمده نه بعنوان ماسون بلکه به عنوان معلمین دارالمعلیمن آن زمان و بعد ادامه میدهند که آیا علی اکبر خان دهخدا را هم ایشان می گویند که ماسون بود؟

در ابتدا و در پاسخ به جناب معتمدی باید گفت که بد نیست کتاب رائین را تورق بیشتری بنمایند چرا که در جلد دوم و در شرح لژ بیداری ایران لیستی از اعضا آن در کتاب منتشر شده که نه تنها ابوالحسن خان فروغی (ص 77) را در کنار برادرش محمدعلی از اعضای این لژ معرفی کرده بلکه اسم علی اکبر دهخدا (ص 74) نیز در این لیست و به عنوان یکی از اعضای لژ بیداری آمده است!

ضمن این که تصویر معروفی از اعضای لژ بیداری در صفحه 51 جلد دوم این کتاب آمده که هم محمدعلی و هم ابوالحسن فروغی در آن حضور دارند.

اما در باب میرزا ابوالحسن خان فروغی و ادعای منتقدان مبنی بر این گزاره که در مستند راه طی شده او را به ناروا و بدون سند و مدرک ماسون نامیده ایم. در اینجا به جلد سوم کتاب تاریخ آغازین فراماسونری در ایران نوشته یحیی آریا بخشایش رجوع می کنیم.پرونده شماره 63 این کتاب که از صفحه 303 شروع می شود مختص به ابوالحسن فروغی است. در ابتدای این پرونده می خوانیم:

ابوالحسن فروغی، برادر کوچکتر محمدعلی ذکاءالملک فروغی است که هردو از اعضای با نفوذ اژ بیداری ایران به شمار می آمدند. (ص 305)

در ادامه به بررسی پرونده عضویت ابوالحسن فروغی در لژ بیداری ایران می پردازد:

در پرونده عضویت ابوالحسن فروغی در لژ بیداری ایران، چند سند مهم وجود دارد. ابتدا جلد پرونده که محتویات عنوان آن، به ترتیب زیر روی آن نوشته شده است: 1- درخواست عضویت 2- سه راپورت 3- قسم نامه 4- قبولی شرق اعظم فرانسه 5- درخواست پایه استادی (قبول) 6- کاغذ شرق اعظم راجع به اجازه قبول.

نخستین سند پرونده درخواست عضویت ابوالحسن فروغی در لژ بیداری به دو زبان فارسی و فرانسه است:

خدمت با رفعت اعضای محترم فراماسنری طهران این بنده بنابر خلوص عقیدتی که نسبت به آن مجمع محترم حاصل نموده ام آرزومند عضویت آن هیئت عالی می باشم و از اعضای معظم آن مجمع خواهشمندم که این بنده را به قبول در حوزه شریف خود مفتخر فرمایند توفیق نوع پرستی فزاینده باد.

بنده ناچیز ابوالحسن فروغی (ص 308)

سه سند بعدی پرونده فرم های راپورت یا برگه تفتیش احوال است که سه تن به نام های عباسقلی خان قریب، میرزا حسن خان دبیرالملک و رضاقلی خان نیرالملک (هدایت) درباره ابوالحسن فروغی تکمیل کرده اند. در اینجا تنها جواب سوال درباره عقاید مذهبی و سیاسی فروغی در این سه فرم را می آوریم:

عباسقلی خان در جواب این سوال می گوید: فیلسوف است و آزادیخواه. میرزا حسین خان دبیرالملک در جواب این سوال نوشته: متعصب نیست. ترقی خواه. و در انتها رضاقلی خان هدایت در پاسخ این پرسش نوشته است: ایده مذهبی خاصی ندارد و آزادی خواه است.

سند بعدی پرونده درباره نامه گرنداوریان فرانسه خطاب به لژ بیداری ایران است که در آن پذیرفته شدن سه تن از اعضای جدید، از جمله، میرزا ابوالحسن خان را اعلام نموده است. (ص 313)

تعهدنامه آبی یا پیمان نامه ماسونی، سند بعدی است که در دو نسخه، یکی به زبان فارسی و دیگری به زبان فرانسه، در پرونده فروغی موجود می باشد. (ص314)

در ادامه نیز سندی از تقاضای ارتقا به رتبه متری (Maitre)یا استادی است و سند آخر که بیانگر پذیرفته شدن درخواست ابوالحسن فروغی برای ارتقا به درجه متری یا استادی است که بعدها دیپلم استادی وی نیز صادر می شود. پنج نفر ذیل دیپلم ابوالحسن فروغی را به عنوان شاهد امضا کرده اند که از میان آنان محمدعلی خان ذکاء الملک، برادر ابوالحسن فروغی، قابل تشخیص است.

البته در ادامه باید گفت که نام ابوالحسن فروغی در اسناد متعدد لژ بیداری ایران به عنوان مفتش به چشم می خورد که با افراد زیادی به مذاکره پرداخته و با تایید صلاحیت آنان موجب ورودشان به مجمع فراماسونری لژ بیداری ایران شده است. (ص 317)

امیدواریم این اسناد روشن و متقن شبهه منتقدان گرامی را در باب ماسون بودن جناب میرزا ابوالحسن خان فروغی برطرف کرده و ما را از زیر اتهام و برچسب تحریف تاریخ و مستند نبودن فیلم راه طی شده برهاند! ضمن این که بهتر است دوستان تعصبات خود در زمینه شخصیت های معروف تاریخ معاصر را کنار بگذارند تا محققین و جوانان بتوانند براحتی و بدون نگرانی از این که مورد اتهامات گوناگون جریان روشنفکری مدعی نقد و آزاداندیشی قرار گیرند کلیشه های رایج ترسیم شده از این افراد را مورد نقد و واکاوی قرار دهند.