پشت پرده زیورآلات «خرم سلطان» و مرغ آمین «شهرزاد»

زیورآلات «خرم سلطان» در سریال حریم سلطان و گردنبند مرغ آمین در سریال «شهرزاد» نمونه‌هایی از زیورآلات مطرح و محبوب بین ایرانیان محسوب می‌شوند که جای خودشان را از طریق فیلم و سریال بین مردم باز کردند.

«نقره‌جات اعلا از حجره حاج عبدالله، انگشترهایی با سنگ‌های فیروزه نیشابور که رکاب آن هم کار دست خود حاج عبدالله است». بخشی از دیالوگ سریال «بانوی عمارت» است که هر شب از شبکه سه سیما پخش می‌شود.

به گفته مجید مولایی ـ تهیه کننده ـ این سریال تاریخ را روایت نمی‌کند و ملودرامی عاشقانه است و مناسبات و روابطش کاملا معقول و جدی پیش می‌رود و جدی بودن این سریال وجه سرگرم‌کننده آن است. اما برخی از شخصیت‌های تاریخی آن ما به ازای بیرونی داشته و ترور ناصرالدین شاه را در آن خواهیم دید.

در قسمت سوم این سریال یکی از سکانس‌ها، خواهر یکی از خواستگارهای شخصیت زن قاجاری به نام «فخر زمان» را نشان می‌دهد که تحفه‌های پیشکشی را از کیسه‌های ترمه و جعبه‌هایی از مرغوب‌ترین چوب‌ها و ظرف‌های نقره با سنگ‌های فیروزه درمی‌آورد و نشان می‌دهد. زیورآلات و جعبه‌هایی در سطح پایین که به هیچ وجه حس فاخر و اصیل بودن هنرهای دستی زمان خود را به مخاطب القا نمی‌کنند.

استفاده از زیورآلات سنتی و صنایع دستی در فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی دنیا بسیار رایج است. سرویس جواهرات خرم سلطان در سریال ترکی «حریم سلطان» با مخاطبان گسترده‌ای در ایران مواجه شد و تا مدتی مدل زیورآلات سبک او در فروشگاه‌ها عرضه می‌شد. همچنین گردنبند مرغ آمین در سریال «شهرزاد» نیز با مخاطبان بسیاری مواجه شد.

یک کارشناس صنایع دستی درباره استفاده از زیورآلات در فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی ایرانی، گفت: متاسفانه در سریال‌های تاریخی ایران زیورآلات و صنایع دستی تقلبی به مخاطبان معرفی می‌شود و دلیل آن سوء استفاده از دید مخاطبان است و معتقدند چون مخاطب متوجه نیست پس کافی است یک رنگ آبی مشابه فیروزه را به همراه یک تکه فلز نشان دهیم تا ببیننده آن را به عنوان زیورآلات بپذیرد.

محمدرضا گرامی بیان کرد: تهیه کننده‌های سریال‌های ایرانی حاضر نیستند برای طراحی و خرید زیورآلات هزینه کنند. در فیلم‌هایی که در هالیوود یا کشورهایی مثل ایتالیا و فرانسه می‌سازند به تمامی مسائل توجه می‌شود و هر چیزی کارشناس خودش را دارد. اما در فیلم‌های ما بدلیجات ارزان را تهیه و در فیلم‌ها استفاده می‌کنند.

او با اشاره به گردنبند مرغ آمین در سریال «شهرزاد» نیز اظهار کرد: این گردنبند کپی از کارهای تکتم فاضل و بهرام دشتی‌نژاد بود. با وجود آنکه این سبک کارها متعلق به دوره سقاخانه‌ای که مربوط به دوره پهلوی دوم بود، اما کارگردان «شهرزاد» بدون توجه به دوره تاریخی سریال و سبک زیورآلات آن دوره از این گردنبند استفاده کرد.

این کارشناس صنایع دستی با بیان اینکه کشور ترکیه بعد از ایتالیا دومین کشور صادرکننده در زیورآلات است و سیاست‌های خود مثل تبلیغ زیورآلات را به راحتی در سریال «حریم سلطان» در نظر گرفت، افزود: در حالی که ما بستری برای این مسائل در سریال و فیلم‌هایمان نداریم. هر کارگردان یا تهیه کننده‌ای باید برای استفاده از زیورآلات در سریال‌هایشان با چند کارشناس متخصص در این حوزه مشورت کنند. مرحوم علی حاتمی در فیلم‌سازی به کوچکترین جزئیات توجه نشان می‌داد زیرا می‌دانست باید چه کاری انجام دهد و تهران قدیم را می‌شناخت.

وی گفت: در فیلم‌های هالیوودی خطاهای بسیاری اتفاق افتاده اما موضوعی مثل استفاده نکردن درست از زیورآلات مرتبط با دوره تاریخی، خطا محسوب نمی‌شود بلکه سوء استفاده از ناآگاهی مردم است زیرا عوامل ساخت یک سریال نمی‌خواهند برای آن هزینه کنند. عوامل یک فیلم باید درباره زیورآلات دوره تاریخی که می‌خواهند بسازند، پژوهش کنند سپس با توجه به آن دوره، طراحی و ساخت خوب صورت بگیرد تا بتوانند شناخت درستی از زیورآلات آن دوره به مخاطبان بدهند.

گرامی با بیان اینکه یکی از راه‌های شناخت دوره‌ها، هنر یک کشور است که تشخیص دهیم در آن دوره چه اتفاقاتی می‌افتاده است، اظهار کرد: دوره صفوی، تیموری و سلجوقی دوره پر قدرت هنر بوده است. در دوره پهلوی نیز اتفاقی در حال رخ دادن بود تا ۱۰۰ سال بعد از آن بگویند این سبک متعلق به دوره پهلوی است اما این جریان بعد از انقلاب قطع شد. در حال حاضر نیز پایه‌ای برای این موضوع تعریف نشده است و بیشتر زیورآلات، کپی از آثار خارجی محسوب می‌شوند.