شوک قیمتی به غول‌های نفتی

از دست رفتن یک تریلیون(هزار میلیارد) دلار معادل ۲۵ درصد از ارزش دارایی‌ها، موضوعی است که شرکت‌های فعال در حوزه نفت و گاز را نگران کرده که شرایطی مانند آنچه در اواخر سال ۲۰۱۴ برای بازار و شرکت‌های‌ نفتی رقم خورد، مجددا تکرار شود. در حال حاضر نشانه‌هایی در دست است که احتمال رخ دادن چنین اتفاقی را پررنگ می‌کند. رشد تولید نفت شیل، افزایش موجودی انبارهای نفتی و همچنین احتمال نتیجه نداشتن نشست اوپک و مسکوت ماندن طرح کاهش تولید به خصوص درصورتی‌که آمریکا از عربستان درخصوص مرگ خاشقجی حمایت کند، از عواملی است که می‌تواند موجب تداوم افت قیمت‌ها شود.

افت ۲۵درصدی قیمت نفت

قیمت نفت در بازارهای کالایی از اوایل ماه گذشته میلادی رو به کاهش گذاشته است. نفت وست‌ تگزاس اینترمدیت، نفت شاخص بازار نیویورک در این بازه زمانی حدود ۱۹ دلار معادل ۲۵ درصد افت قیمت را تجربه کرده و در حال حاضر در قیمت‌های حدود ۵۷ دلار بربشکه معامله می‌شود. برنت، نفتشاخص بازار آیس لندن نیز در این بازه زمانی بیش از ۲۰ دلار معادل ۲۳ درصد کاهش یافته و در کانال ۶۶ دلار نوسان می‌کند. رشدتولید عربستان و روسیه ظرف چند ماه گذشته و رسیدن آن به رکورد خود، در کنار اعطای معافیت به ۸ خریدار نفت ایران، نگرانی‌ها از افت عرضه نفت ایران و ایجاد کمبود در بازار را کاهش داد. این موضوع در حالی بود که به‌دلیل تضعیف رشد اقتصاد جهانی درپی جنگ تجاری بین آمریکا و چین، سمت تقاضای بازار نفت نیز شرایط خوبی را نمی‌گذراند و غالب کارشناسان و موسسات نفتی کاهش رشد تقاضا برای نفت را پیش‌بینی کرده‌اند. کاهش نگرانی‌ها از سمت عرضه و افزایش نگرانی از سمت تقاضا موجب شده که احتمال بازگشت مازاد عرضه در بازار نفت مطرح شود و این موضوع سقوط قیمت‌ها از اوایل ماه گذشته میلادی را به دنبال داشته است.

کاهش ارزش سهام شرکت‌های انرژی

کاهش قیمت نفت تنها برای کشورهای تولیدکننده این کالا خبر بدی به حساب نمی‌آید، شرکت‌های فعال در حوزه نفت و گاز نیز با کاهش قیمت‌ها بحران‌های بزرگی را پیش روی خود می‌بینند. در حال حاضر نیز افت شدید قیمت‌ نفت به کاهش ارزش سهام شرکت‌های نفت و گاز منجر شده است و آن‌طور که موسسه نروژی ریستاد انرژی برآورد می‌کند، شرکت‌های فعال در حوزه نفت و گازدر بازه ۴۰ روزه (اوایل اکتبر تا روزهای اخیر) حدود هزار میلیارد دلار معادل ۲۵ درصد از ارزش خود را از دست داده‌اند.

ارزش سهام شرکت‌های حاضر در شاخص اس‌اند‎‌پی ۵۰۰ در این بازه در مجموع حدود ۲۴۰ میلیارد دلار کاهش یافته است؛ به‌طور مثال تنها اکسون موبیل به‌عنوان یکی از این شرکت‌ها ۳۵ میلیارد دلار در وال‌استریت ارزش خود را از دست داده است. رویال داچ شل نیز همراستا با اکسون‌موبیل، شاهد از دست رفتن ۳۵ میلیارد دلار از ارزش دارایی‌هایش بوده است. شرکت‌های دیگری چون بی‌پی، شورون و توتال نیز هر کدام حدود ۲۰ میلیارد دلار از ارزش خود را از دست داده‌اند. شرکت‌های فعال در زمینه فروش و تجارت نفت نیز از نزول بازار مستثنی نبوده‌اند. گفته می‌شود ارزش این نوع شرکت‌ها نیز حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است. ارزش سهام تولیدکنندگان مستقلی چون کونوکو فیلیپیس و ای‌اوجی ریسورس نیز حدود ۱۸ درصد کاهش یافته است. شرکت‌های کوچک و متوسط نیز حدود ۳۰ درصد افت ارزش بازار را تجربه کرده‌اند.  کاهش ارزش سهام شرکت‎های انرژی نه تنها برای سرمایه‌گذاران، حتی برای کارکنان این شرکت‌ها بسیار با اهمیت است، چراکه با کندکردن برنامه‌های توسعه‌ای، میزان خرید کالا و تجهیزات، تعداد استخدامی‌ها و حتی اخذ وام و بدهی آنها را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. برای کارگر فعال در این حوزه کاهش ارزش سهام شرکت، به معنای از دست رفتن امنیت شغلی است. این‌ موضوع به خصوص در آمریکا که در سال‌های اخیر رشد اشتغال‌زایی خود را مدیون افزایش فعالیت و رونق شرکت‌های نفتی است، بسیار با اهمیت است. به‌طوری‌که به اعتقاد برخی نگرانی از کاهش قیمت‌ها به زیر ۵۰ دلار می‌تواند ترامپ را وادار به عقب‌نشینی از مواضع خود کند. ترامپ عربستان و اوپک را تحت فشار قرار داده تا با افزایش تولید مانع از کاهش عرضه در بازار و رشد قیمت‌ها شود. کاهش قیمت نفت هرچند به کاهش بهای بنزین و خشنودی رانندگان در آمریکا منجر می‌شود، اما می‌تواند اقتصاد این کشور را نیز آشفته کند.

بازگشت به راهکارهای کنترلی

در حالی که هنوز مدت زیادی از افت قیمت‌ها نمی‌گذرد اما شرکت‌های فعال در این حوزه خیلی سریع راهکارهای عبور از شرایط بحرانی را تحت بررسی قرار داده‌اند و حتی برخی شرکت‌ها برنامه‌های خود را در این خصوص اعلام کرده‌اند. شرکت انادارکو پترولیوم که ارزش دارایی ۳۵ میلیارد دلاری‌اش حدود ۷ میلیارد دلار در یک ماه گذشته کاهش یافته و به ۲۸ میلیارد دلار رسیده است، اعلام کرده برنامه‌هایی برای بقا و تداوم سودآوری حتی در قیمت‌های ۵۰ دلاری نفت دارد.کونوکوفیلیپس نیز اعلام کرده جدا از اینکه قیمت نفت در چه سطحی خواهد بود، هزینه‌های خود را کاهش خواهد داد. سپس این شرکت بخش خوبی از سود ناشی از کاهش هزینه‌ها را به تقسیم سود بین سهامداران خود و خرید سهام این شرکت اختصاص خواهد داد. این مدل برخلاف مدل سنتی است که افزایش تولید در هر میزان هزینه‌ای  در اولویت قرار داشت. مدیران کونوکوفیلیپس دلیل این موضوع را تمایل سرمایه‌گذاران این شرکت به بازدهی بالاتر اعلام کرده و بر این باورند اگر سهامداران به چیزی که در بخش انرژی می‌خواهند نرسند، به سمت صنایع دیگر جذب شده و سرمایه‌های خود را از بازار انرژی خارج خواهند کرد.

بحرانی مانند ۲۰۱۴؟

هرچند در حال حاضر با وجود افت شدید سهام شرکت‌های انرژی به نظر می‌رسد اوضاع همچنان تحت کنترل است، اما این نگرانی وجود دارد که افت قیمت‎ها ادامه داشته و شرایط بحرانی‌تر شود. در واقع هیجانی که با کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی از اوایل ماه اکتبر به بازار هجوم آورده بود، حال به ترس تبدیل شده است. افت شدید قیمت‌ها در یک ماه گذشته بدترین شرایط را برای شرکت‌های انرژی از سال ۲۰۱۴ رقم زده و حال شرکت‌ها و سرمایه‎‌گذاران حوزه نفت و گاز نگرانند که آنچه در سال‌ ۲۰۱۴ و بعد از آن رخ داد بار دیگر اتفاق افتد. به این معنا که در مدت کوتاهی(حدود ۶ ماه) قیمت نفت حدود ۵۰ درصد از ارزش خود را از دست داد و از قیمت‌های بالای ۱۰۰ دلار به حدود ۵۰ دلار در پایان سال ۲۰۱۴ سقوط کرد. افت قیمت‌ها ادامه یافت به‌طوری‌که اوایل سال ۲۰۱۶ هر بشکه نفت حدود ۲۶ دلار به فروش رسید. این سقوط قیمت بدترین ضربه را به بخش انرژی وارد کرد. به نظر می‌رسد شباهت‌های بسیاری بین اوضاع کنونی بازار و شرایط آن در اواخر سال ۲۰۱۴ وجود دارد. در سال ۲۰۱۴ افت قیمت نفت به دنبال رشد شدید عرضه نفت شیل و ایجاد مازاد عرضه در بازار رخ داد. در شرایط کنونی نیز به نظر می‌رسد مازاد عرضه در حال بازگشت به بازار است و نشانه‌های آن در رشد موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD نمود یافته است.همچنین یکی از دلایل افت قیمت‌ها در یک ماه گذشته به یقین نفت شیل است؛ تولید نفت آمریکا در یک سال گذشته رشد کم نظیری را تجربه کرده است و از حدود ۶/ ۹ میلیون بشکه در روز به حدود ۷/ ۱۱ میلیون بشکه رسیده است.

اما مهم‌ترین فصل مشترک بازار ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ می‌تواند نشست اوپک باشد. در آخرین روزهای نوامبر سال ۲۰۱۴، ۱۶۶امین نشست اوپک برگزار شد و با وجود اینکه قیمت‌ها تا زمان برگزاری این نشست بیش از ۲۰ درصد افت کرده بود، اما عربستان حاضر نشد برای کاهش تولید با خواست دیگر اعضای اوپک همراهی کند و عدم توافق اوپک بر سر کاهش عرضه به افت شدیدتر قیمت‌ها منجر شد. قیمت نفت که تا پیش از این کف حمایتی ۷۵ دلار را حفظ کرده بود، در فاصله نشست اوپک تا پایان سال ۲۰۱۴ یعنی در عرض حدود یک ماه بیش از ۵۰‌درصد از ارزش خود را از دست داد و به حدود ۵۰ دلار بر بشکه رسید.

در حال حاضر حدود دو هفته تا برگزاری نشست اوپک زمان باقی است. عربستان اعلام کرده که خواهان افزایش قیمت‌ها است و کاهش یک تا ۴/ ۱ میلیون بشکه‌ای عرضه اوپک و غیر اوپک را مطرح می‌کند. هرچند فشار قیمت پایین به یقین در تصمیم عربستان موثر بوده، اما غالب کارشناسان انگیزه‌های سیاسی را اهرم موثرتری برای کاهش تولید از سوی عربستان عنوان می‌کنند. اول اینکه، گفته می‌شود سعودی‌ها در موضوع اعطای معافیت خریداران نفت ایران از تحریم‌ها از واشنگتن عصبانی هستند و گمان می‌کنند در این موضوع ترامپ آنها را فریب داده است. از سوی دیگر موضوع قتل جمال خاشقجی و فشارهای آمریکا و جامعه بین‌المللی بر عربستان مطرح است. این دو مساله موجب شده که عربستان از نفت به‌عنوان سلاحی در برابر آمریکا استفاده کند و با مطرح کردن «طرح کاهش تولید» آمریکا را تهدید به تلافی کند. با این حال عربستان به حمایت ترامپ در موضوع قتل خاشقجی نیاز دارد و درصورت جلب این حمایت، ممکن است  در موضوع کاهش تولید کوتاه بیاید یا اینکه آن را تعدیل کند. از سوی دیگر مخالفت احتمالی روسیه با کاهش تولید موضوع دیگری است که می‌تواند نشست آتی اوپک را به بن‌بست برساند. در حال حاضر هرچند افت قیمت نفت متوقف شده اما بازار به شدت مستعد ریزش بیشتر قیمت‌ها است و اعلام کاهش تولید از سوی عربستان تنها مانع ریزش بهای نفت عنوان می‌شود، بنابراین در صورتی که در نشست اوایل ماه آینده سطح کاهش تولید تصویب نشود، احتمالا شاهد افت بیشتر قیمت‌ها باشیم. موضوعی که اقتصاد شرکت‌های فعال در حوزه انرژی، سهامداران، کارگران و... را تحت تاثیر قرار خواهد داد.