بابت قُلدری فضای مجازی خوشحال نباشید!

صادق زیباکلام ـ فعال سیاسی و استاد دانشگاه تهران ـ که امروز ۲۷ تیرماه در نشست رسانه، افکار عمومی و بازنمایی رویداد که از سوی مرکز اطلاع رسانی وزارت کار تعاون و رفاه اجتمای برگزار شد، سخن می‌گفت، با اشاره به تاثیرگذاری شبکه‌های مجازی بر افکار عمومی و با بیان این‌که فضای مجازی همچون بهمنی سرازیر شده است، اظهار کرد: پس از انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۴ پدیده عجیبی رخ داد. بعد از اعلام نتایج گزارشی در روزنامه شرق نوشتم با این عنوان که «چه کسی اصولگرایان را شکست داد» اصلاح‌طلبان یا تلگرام. مضمون این گزارش آین بود که در انتخابات آن دوره تلگرام توانست اصولگرایان را شکست دهد و نه اصلاح‌طلبان.

وی در عین حال گفت: نباید خوشحال باشیم که تلگرام یا فضای مجازی این نقش را در جامعه ما پیدا کرده است، چرا که فضای مجازی همانند شمشیر دولبه‌ است. درست است که گاهی به نفع ما می‌بُرد اما همانند اژدهایی هفت سر می‌تواند تیغ خود را به سمت ما هم بگیرد. این موضوع برای خود من بارها اتفاق افتاده است.

این فعال سیاسی با بیان این‌که نفوذ فضای مجازی در جامعه ما نشان‌دهنده نقص و بیماری جامعه است، خاطرنشان کرد: در جامعه‌ای سالم که به حداقل توسعه سیاسی، دموکراسی و آزادی مطبوعات رسیده باشد علی‌القاعده فضای مجازی نمی‌تواند تا این اندازه قلدری کند به همین خاطر هم ما نباید افتخار کنیم که فضای مجازی تا این اندازه در جامعه‌ی ما جا پیدا کرده است.

زیباکلام افزود: ما از بد حادثه به فضای مجازی پناه آورده‌ایم. اگر در جامعه ما حداقل آزادی بیان و مطبوعات وجود داشت، این اتفاق نمی‌افتاد. اگر امروز جامعه به سمت فضای مجازی رفته است به این خاطر است که رسانه‌های رسمی ما برخلاف باورهای دولتمردان خبری منتشر نمی‌کنند. کافی است به مدت ۴۸ ساعت اخبار صداوسیما را رصد کنیم و متوجه شویم که محال است خبری پخش شود که مغایر با باورهایشان باشد.

این استاد دانشگاه با اشاره به محدودیت‌های رسانه‌های رسمی در انتشار برخی از اخبار گفت: در جامعه‌ای که صداوسیمای آن اخبار مدنظر دولت‌ها را پخش می‌کند و دیگر رسانه‌ها باید دستشان برای انتشار اخبار بلرزد، فضای مجازی اهمیت زیادی پیدا می‌کند و می‌تواند جای رسانه‌های رسمی را بگیرد.

وی با بیان اینکه امروز فضای مجازی عاری از منطق، عقل و استدلال شده است، تاکید کرد که این ضعف جامعه مدنی ماست که فضای مجازی چنین مهم شده است.

زیباکلام همچنین درباره خط قرمزهای رسانه‌ها در انتشار برخی از اخبار اظهار کرد: هیچگاه سعی نکردم به دانشجویانم یاد بدهم که چگونه خطوط قرمز را رعایت کنند، چرا که معتقدم اساسا فلسفه وجود خط قرمز مغایر با ابتدایی‌ترین اصول دموکراسی است.

وی ادامه داد: وقتی می‌گوییم چه‌طور خط قرمزها را به هنگام انتشار اخبار رعایت کنیم، در واقع به زبانی دیگر می‌گوییم قانونی وجود ندارد. درست است که همه ما مجبوریم به این خط قرمزها تن دهیم، ولی این موضوع از پایه درست نیست.

رسانه‌های رسمی دنباله‌روی فضای مجازی شده‌اند

در این نشست همچنین شهریار شمس مستوفی، سردبیر روزنامه همشهری با بیان این‌که در کشور ما رسانه‌ها بیشتر رابط میان دولت و ملت بوده‌اند، اظهار کرد: همیشه جای رابطه ملت و دولت در رسانه‌ها خالی بوده است، مگر سال‌های نخست پس از انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی. رابطه میان ملت و دولت در رسانه‌ها پس از گذشت چند سال از این دو انقلاب با اختلال مواجه شد؛ اختلالی که با ظهور فضای مجازی تا اندازه‌ای پر شد.

وی اضافه کرد: با ظهور فضای مجازی مردم به رسانه‌های قدرتمندی دست پیدا کردند و توانستند خلا رابطه ملت و دولت در رسانه‌های رسمی را پر کنند و حضور آنها در شبکه‌های مجازی آنقدر تاثیرگذار شد که هم‌اکنون در بسیاری از مواقع رسانه‌های رسمی دنباله‌روی فضای مجازی می‌شوند.

این روزنامه‌نگار با طرح این پرسش که رسانه‌های رسمی در این شرایط باید چه‌طور عمل کنند، یادآور شد: فکر نمی‌کنم کار علمی دقیقی در این باره صورت گرفته باشد که آیا این رسانه‌های رسمی هستند که افکار عمومی را شکل می‌دهند یا فضای مجازی به رسانه‌های رسمی خط می‌دهد. معتقدم امروز نه تنها رسانه‌های رسمی شکل دهنده افکار عمومی نیستند بلکه بسیاری از آنها اخبار خود را از فضای مجازی تهیه می‌کنند. به عنوان مثال اتفاقی در توییتر یا اینستاگرام رخ می‌دهد بحثی در این باره صورت می‌گیرد و سپس رسانه‌های رسمی وارد عمل می‌شوند و در ادامه نهادهای رسمی واکنش نشان می‌دهند.

مستوفی با اشاره به شخصیت‌های معروف اینستاگرامی که عموما از سطح اجتماعی، آموزشی و علمی بالایی برخوردار نیستند، گفت: چرا به قول معروف شاخ‌های اینستاگرامی نباید استادهای دانشگاه باشند. این موضوع نشان می‌دهد که قطعا ما رسانه‌های رسمی کانال‌های ارتباطی را خوب نشناختیم و نحوه استفاده درست از این کانال‌ها را نمی‌دانستیم یا به دلیل محدودیت‌ها جرأت ورود به این زمینه‌ها را نداشتیم. به هرحال در شرایط فعلی تا زمانی که اطلاعات دقیق، شفاف و با صداقت به مخاطبان ندهیم نمی‌توانیم اعتماد آنها را جلب کنیم.

وی با تاکید بر این‌که دولت نیز باید نگاه خود را به رسانه‌ها تغییر دهد، ادامه داد: بدنه دولت باید بداند که مردم چه می‌خواهند و باید پاسخگوی نیازهای آنها باشد و نه آنکه به صورت صرفا آماری مطالبی را اعلام کند.

مستوفی همچنین با اشاره به لزوم افزایش سواد رسانه‌ای جامعه یادآور شد: سواد رسانه‌ای صرفا شامل جامعه نمی‌شود، بلکه باید در بین مسوولان نیز صورت بگیرد. اگر رسانه در جایگاه واقعی خودش قرار بگیرد به نفع رسانه، جامعه و حکومت خواهد بود و دیگر بروز و ظهور اتفاقات مهم جامعه در فضای مجازی صورت نمی‌گیرد.

وی با تاکید بر لزوم تعاملی بودن رسانه‌های رسمی خاطرنشان کرد: مگر در دنیای امروز امکان‌پذیر است که رسانه‌ای به مخاطب خود بگوید باید موضوعی را بپذیرید یا نپذیرید. این موضوع بسیار مهم است که رسانه‌ای در انتشار اخبار خود یک سیاست واحد را در پیش بگیرد و دروغ و راست را با هم نگویند. ما رسانه‌های رسمی آنقدر راست و دروغ را با هم گفته‌ایم که مخاطب نمی‌داند چه کند.

سردبیر روزنامه همشهری در پاسخ به این پرسش که چه راهکاری می‌توان برای افزایش اعتماد عمومی به رسانه‌های رسمی ارائه داد، اظهار کرد: طبق تحقیقی که در روزنامه همشهری صورت گرفته است محتوای تولید شده در فضای مجازی صرفا ۱۵ تا ۲۰ درصد از مطالب منتشر شده را تشکیل می‌دهد و باقی به گردش محتوا اختصاص دارد. اگر ما رسانه‌های رسمی بتوانیم محتوای درست تولید کنیم و این محتوا را در فضای رسانه‌ای رسمی و غیررسمی به گردش درآوریم این محتوای درست در کانال‌های ارتباطی مورد اعتماد مردم قرار خواهد گرفت. امروز مطبوعات باید به سمت موسسات رسانه‌ای بروند و با تولید محتوای درست و چرخش آن در کانال‌های ارتباطی اطلاعات درست در اختیار مردم قرار بدهند. یادمان نرود که منابع اطلاعاتی صداوسیما و بسیاری از رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور یکی است، اما این نوع نگاه و پردازش اخبار است که باعث این تغییر می‌شود. بنابراین اگر حرفه‌ای‌های عرصه رسانه به سمت تولید محتوا در فضای مجازی بروند اعتماد مخاطب را به خود جلب می‌کنند.

رسانه‌های حرف گوش کن!

چرا صداوسیما مثل بقیه تذکر نمی‌گیرد؟

تقی‌پور، فعال رسانه‌ای و مدیر روابط عمومی سازمان تامین اجتماعی نیز در سخنانی با اشاره به شرایط اقتصادی کشور و نارضایتی نسبت به برخی از موضوعات خاطرنشان کرد: باید به این نکته توجه کرد که مواجهه دولت به معنای عام با رسانه رسمی در ۴۰ سال اخیر چگونه بوده است. در حالی که صداوسیما به ندرت تذکر می‌گیرد به راحتی رسانه‌های دیگر تذکر می‌گیرند و تعطیل می‌شوند.

وی با اشاره به تیراژ پایین روزنامه‌ها و نشریات خاطرنشان کرد: باید وظایف دولت نسبت به رسانه‌های رسمی بررسی شود. امروز بسیاری از رسانه‌هایمان از سوی دولت حمایت مالی می‌شوند و به همین خاطر هم حرف گوش‌کن دولت‌ها شده‌اند؛ البته خود رسانه‌ها نیز در این موضوع نقش دارند، چرا که متاسفانه بسیاری از رسانه‌ها مصرف‌کننده شده‌اند و همچنین به دلایل مشکلات اقتصادی مجبور هستند در چرخه فساد بیفتند.

این فعال رسانه‌ با اشاره به لزوم افزایش سواد رسانه‌ای در کشور گفت: باید این واقعیت را بپذیریم که با توجه به مشکلاتی که در جامعه و فضای رسانه‌ای ما وجود دارد طبیعی است که شاخ‌های اینستاگرامی استادان دانشگاه نباشند و رسانه‌های رسمی ما شکل دهنده افکار عمومی نباشند.

وی در پایان سخنان خود برای تعطیل شدن روزنامه همبستگی اظهار تاسف کرد.