وقتی مسلمانان آمریکایی از رمان محمد(ص) بیش از ایرانی‌ها استقبال می‌کنند

تجربه نوشتن رمان دینی در ادبیات معاصر برخلاف باوری که برخی از نویسندگان دارند و معتقدند که ادبایت دینی در ظرف رمان قابل بیان نیست‌، تجربه‌ای موفق بوده است،‌ لذت خواندن رمان‌های سید مهدی شجاعی‌، صادق کرمیار‌، سعید تشکری و ابراهیم حسن‌بیگی مهر تاییدی بر این ادعاست.

نکته قابل تامل در این میان برگزیده شدن این رمان‌ها در جوایز مختلف دولتی و مردمی و راه پیدا کردن به مجامع بین‌المللی است،‌ یکی از رمان‌های موفق دینی در سال‌های اخیر رمان «محمد(ص) نوشته ابراهیم حسن‌بیگی است.

«محمد(ص)» روایتی است 15 بخشی که زاویه دید راوی در آن اول شخص است، شخصی یهودی که در رمان به عنوان یک دانشمند معرفی می‌شود از طرف شورای عالی یهود مأمور می شود به سمت پیامبر اسلام گرایش پیدا کرده و یا او را کشته یا عقایدش را به چالش بکشد. وی به سوی پیامبر اکرم (ص) رفته و شرح زندگی و فعالیت‌های او را در پانزده گزارش مجزا برای شورای عالی ارسال می‌کند. اما پس از ارسال گزارش پانزدهم که در ایام بیماری و رحلت پیامبر اکرم (ص) انجام می‌شود، به شهر خویش باز می‌گردد و حس می‌کند که دچار نوعی فقدان شده و روح خود را اسیر رفتار و پیام و کردار پیامبر اکرم (ص) می‌بیند. او درمی‌یابد که اتفاقی در درونش رخ داده است . به ویژه اینکه متوجه می‌شود که در مدت ارسال این نامه‌ها رئیس وی بر اثر مطالعه این نامه‌ها و آشنایی با کردار و منش پیامبر (ص) به اسلام گرایش پیدا کرده است.

این همه داستانی است که در کتاب ابراهیم حسن‌بیگی که اینک دیگر نسخه فارسی آن به چاپ‌های متعدد رسیده و نسخه انگلیسی در انتظار چاپ دوم به سر می‌برد،‌ روایت می‌شود،‌ روایتی پویا و ظریف از زندگی حضرت محمد(ص) در قالب داستان که حسن‌بیگی به خود توانسته از عهده آن بر آمده و مخاطب را با داستان خود همراه کند.

رمان «محمد(ص)» در دوره‌ای که ادبیات داستانی از یک طرف با خلاء‌های بسیاری در حوزه دینی نویسی روبروست و از طرفی دیگر با نیاز مخاطب به روایت‌های دینی در قالب داستان و رمان روبروست،‌ توانست توجهات بسیاری را به سوی خود جلب کند،‌ هر چند که بنا به گفته حسن‌بیگی آنچنان که انتظار می‌کفت از این رمان در ایران توسط نهادهای دولتی و خصوصی حمایت نشد. اما با همت نویسنده این رمان توسط شقایق قندهاری به انگلیسی برگردان شده و انتشارات شمع و مه آن را منتشر کرد.

نسخه انگلیسی رمان حسن‌بیگی با نام «محمد» در بیست و ششمین نمایشگاه کتاب تهران رونمایی و پس از آن سفر خود به اروپا و آمریکا را آغاز کرد. مقصد بعدی رمان نمایشگاه کتاب فرانکفورت بود،‌ نمایشگاهی که موجبات ترجمه رمان به زبان‌های آلمانی و روسی را نیز فراهم کرد. پس از آن با توزیع رمان در فروشگاه‌های واتراستون آمریکا،‌ آمازون،‌ فروشگاه‌های بریتانیا،‌ کانادا و سایر کشورهای انگلیسی‌زبان،‌ مخاطبان انگلیسی زبان نیز پای روایت حسن‌بیگی از حضرت محمد(ص) نشستند.

ابراهیم حسن‌بیگی درباره نگارش این رمان می‌گوید: قصد من در نگارش رمان «محمد» این بوده که با نگاهی بی‌طرفانه به این مقوله بپردازم و شخصیت پیامبر(ص) را آنطور که هستند، نشان دهم. سعی داشتم که شخصیت رحمانی و انسانی رسول خدا(ص) را همانطور که ما می‌شناسیم و از ایشان سراغ داریم، در این اثر به نمایش بگذارم. این نگاه بی‌طرفانه غیر قابل انکار است و اصلاً یکی از اهداف من در نگارش این اثر همین امر بوده است. این در حالی است که شناخت مخاطب جهانی با آنچه که ما از پیامبر(ص) سراغ داریم، متفاوت است و تلاش می‌شود تا از پیامبر(ص) چهر‌ه‌ای غیر واقعی به تصویر بکشند.

افرادی تلاش می‌کنند تا مسلمانان را عقب‌افتاده، جنگ‌طلب و تروریست نشان دهند. بخشی از این امر نشأت گرفته و متأثر از رفتار خود مسلمانان است که با رفتارشان اسلام را سیاه نشان می‌دهند. از سوی دیگر، خیلی از حکومت‌های منطقه که از نظر اقتصادی و اجتماعی وابسته به استکبار هستند و از طرف دیگر خود را مسلمان می‌نامند، با اعمالشان سعی در سیاه نشان دادن چهره رحمانی پیامبر(ص) دارند.

در سال‌های اخیر بخشی از اقدامات کسانی که خود را مسلمان می‌دانند، سبب شده است تا چهره اسلام واقعی مخدوش شود. ما هر ساله با افرادی مواجه هستیم که با بیان «بسم الله الرحمن الرحیم» و با نام الله افراد مختلفی را می‌کشند و ترور می‌کنند. در این میان تلاش این افراد برای انتساب خود به پیامبر و پیوند اقدامات خشن‌شان به نبی خدا(ص) اهمیت دارد که سبب شده است تا وجه مهربانی پیامبر و حسن خلق ایشان که همه ما به آن اعتقاد راسخ داریم، زیر سؤال برود.

من در رمان «محمد» تلاش کردم تا با کنار گذاشتن این اقدامات و این نوع نگاه، به این بپردازم که رسول خدا(ص) در آن زمان در عربستان در کنار ادیان و اقشار مختلف جامعه زندگی می‌کردند و همه بر حسن خلق و امانت‌داری ایشان تأکید داشتند. در این اثر تلاش کردم بگویم که اگر تعاملی میان ادیان در آن زمان بوده است، برگرفته از خلق نیک پیامبر(ص) و آیات قرآن کریم بوده است. همین امر سبب می‌شود تا در آن زمان بسیاری از اندیشمندان و متفکران مسیحیت و یهود به اسلام تن دهند.

حسن‌بیگی درباره چرایی کمبود آثار در زمینه نبوی می‌گوید: ما از نظر تعداد منابع با کمبودی مواجه نسیتیم. منابع متعددی در خصوص زندگی حضرت رسول(ص) نوشته شده است که مهمترین مؤلفه‌های این آثار جامع و مستند بودن آنها است. مطالب ارائه شده در این آثار مبهم نیستند و علاوه بر این تلاش نویسندگان در طول تاریخ در پی تدوین منابع متعدد تاریخی و پژوهشی سبب شده است تا وجوه مختلف زندگی رسول خدا(ص) به فراموشی گذاشته نشود. وجود این منابع متعدد سبب شده است تا پرداختن به زندگی حضرت کار شاقی برای نویسندگان نباشد.

مشکل از سوی خود نویسندگان ماست که کمتر به سراغ زندگی پیامبر(ص) از منظر ادبیات رفتند. نه تنها نویسندگان ما این موضوع را مغفول داشتند که در دیگر شاخه‌های هنری هم کمتر با این موضوع برمی‌خوریم. به عنوان نمونه خیلی نادر است که یک نقاش به این موضوع بپردازد. سینمای ما هم مبتلابه این قضیه است. 30 سال پیش فیلم «محمد رسول الله» ساخته شد و بعد از آن ما شاهد یک کار جدی نبودیم تا اینکه مجید مجیدی بعد از این مدت به ساخت یک فیلم در مورد پیامبر(ص) پرداخت. البته امیدوارم این تنها فیلمی نباشد که به ایشان اختصاص دارد.

حسن بیگی هم‌چنین از بی‌مهری‌های جامعه ادبی و فرهنگی کشور و مسئولان به کتاب‌های منتشر شده در این زمینه انتقاد کرده و می‌گوید:‌ رمان محمد را آنچنان که باید و شاید جدی نگرفتند،‌ می‌شد تلاش‌هایی برای معرفی درست و اصولی کتاب در خارج از کشور کرد.

اما افشین شحنه‌تبار مدیر انتشارات «شمع و مه»‌ درباره استقبال انگلیسی‌زبانان از این کتاب می‌گوید: آمارها و بازخوردها نشان می‌دهد که مسلمانان آمریکایی بسیار بادقت‌تر از ایرانی‌ها کتاب را مطالعه کرده‌اند،‌ در نمایشگاه کتاب فرانکفورت و لندن،‌ بسیاری از مخاطبان با مراجعه به غرفه پیشنهادهای قابل توجهی برای ویراست دوم کتاب ارائه می‌کردند‌، برای نمونه بسیاری می‌پرسیدند چرا بر روی کتاب واژه «ص» (صلی الله علی محمد و آل محمد» را به کار نبرده‌اید. آنچیزی که برای من به شخصه حائز اهمیت بود این بود که بسیاری از مسلمانان آمریکا و مسیحیان خواستار اطلاعات جزئی‌تری از حضرت محمد(ص) برای شناخت بیشتر ایشان بودند،‌ این مخاطبان اذعان می‌کردند که منابع بسیار اندکی در دسترس آن‌ها برای شناخت حضرت محمد(ص) وجود دارد اگرچه با مطالعه رمان محمد توانسته‌اند بخشی از نیاز خود را تأمین کنند،‌ اما این شناخت در حد مسائل کلی و سیره رفتاری حضرت محمد(ص) ایجاد شده است و نه اطلاعات جزئی‌تر.