دعانویسی را رها کردم و طلبه شدم!

به گزارش پارس به نقل از فارس، صبح اول وقت یکی از روزهای بهاری به منزل استاد در شمال شهر رفتیم. او گرچه قرار مصاحبه را فراموش کرده بود اما با خوش رویی ما را به حضور پذیرفت و در اتاق کارش فضایی را ایجاد کرد تا با هم گپ بزنیم. منظره بیرون از پنجره اتاق مشرف به باغی با درختان تنومند و زیبا ختم می شد که هر بیننده ای را سر ذوق می آورد.

چهره خسته و چشمان کم فروغ یثربی حکایت از سال ها سخت کوشی دارد و ناگفته ها را عیان می کند اما هنوز هم با همین چشم های خسته و در آستانه عمل جراحی از فاصله بسیار نزدیک کتاب می خواند و می نویسد؛ از تفسیر قرآن و سیره ائمه (ع) گرفته تا فلسفه و نقد تفکرات در حوزه علوم انسانی.

هنوز هم وقتی از عرفان سخن به میان می آید، یاد ایام علاقه مندی خود و تلاشش در این زمینه می افتد و می گوید که دیگر با عرفان و عرفا کاری ندارد، سال هاست در این حوزه کار نکرده است و وقتی نوشته های خود را در این زمینه می بیند، متوجه می شود که چقدر متفاوت از گذشته شده است.

وی نگران برخی آشفتگی ها در عرصه علوم انسانی کشور است و معتقد است که باید فضای نقد در جامعه باز شود؛ تا این اتفاقات نیفتد مسایل و مشکلات حل نخواهد شد.

یکی از پسرانم پزشک است و دیگری دانشکده فنی دانشگاه تهران درس می خواند که برای ادامه تحصیل به کانادا رفته است

* آقای دکتر محل کار و فعالیت علمی شما در همین اتاق خانه است؟

بله محل کار و زندگی ما همین جاست.

* احیانا مزاحم فرزندان یا خانواده نیست؟ چند فرزند دارید؟

نه، ۳ فرزند دارم که فقط دخترم در منزل است و مشغول مطالعه برای کنکور و دو پسرم هر دو ازدواج کرده اند.

* فرزندانتان به لحاظ علمی راه شما را در پیش گرفته اند؟

تحصیل کرده اند اما در رشته های متفاوت؛ یکی از پسرانم پزشک است و دیگری دانشکده فنی دانشگاه تهران درس می خواند که برای ادامه تحصیل به کانادا رفته است؛ البته با با بورسیه دانشگاه وگرنه من از پس هزینه های آن بر نمی آیم.

* مخاطبان علاقه مند به شما دوست دارند که درباره زندگی شخصی و نحوه فعالیت و موفقتیان در مراحل مختلف حیاتتان بیشتر بدانند. .

پیش از اینکه درباره زندگی خودم بگویم، توجه شما را به این نکته جلب می کنم که در کشورهایی مثل ایران که هنوز مسایل جدی حل و فصل نشده است، نیازی نیست که مثل کشورهای پیشرفته به زندگی افراد پرداخته شود، چرا که هنوز نیازهای بنیادین رفع نشده است.

۷ سال پیش یک چشمم از کار افتاده و چشم دیگرم نیز آب مروارید آورده و به زودی عمل خواهم شد

نکته اول درباره زندگیم این است که از ابتدای فعالیت علمی علاقه مند به معلمی بوده و تا اکنون نیز معلم و عاشق درس و بحث هستم، برای همین زندگی معلمانه داشته ام. مثلاً همین منزلی را که اکنون در آن سکونت دارم، حدود ۶۰ سالگی مالک شدم. به این صورت که وزارت علوم زمینی به ما فروخت و ما نیز توانستیم آن را بسازیم و صاحب یک آپارتمان سه خوابه شویم. اکنون نیز به جای دایرکردن پژوهشکده و فعالیت های غیرانتفاعی در منزل نشسته ام و یک ساعت هم تدریس ندارم و به پژوهش و تألیف می پردازم. به هر حال ۷ سال پیش یک چشمم از کار افتاده و چشم دیگرم نیز آب مروارید آورده و به زودی عمل خواهم شد، اگر بینایی ام را از دست ندهم، بازهم فعالیت می کنم.

فکر می کرد پدربزرگم فوت کرده اما هنگامی که به خانه می آیند می بینند پدرم که نان آور خانواده بوده، فوت کرده است

* ان شاء الله که سلامت باشید. آقای درباره دوران کودکی ونوجوانی توضیح دهید. کجا به دنیا آمدید و در چه شهری بزرگ شدید؟

بنده در زمستان سرد سال ۱۳۲۱ در روستای چراغتپه سفلی شهر تکاب آذربایجان غربی به دنیا آمدم، فرزندانی که پیش از من به دنیا آمده بودند در اثر بیماری فوت کردند و من تنها فرزند خانواده بودم و پدرم هم تنها فرزند پدرش بود و پدربزرگ من زنده بود. در حدود یک سالگی من، پدربزرگم حصبه می گیرد و به بستر بیماری می افتد، پدرم در یک روز سرد به روستای مجاور پیش مالک روستا می رود تا از او پولی حدود ۱۰ تومان برای درمان پدربزرگم قرض بگیرد، اما آن مالک به این علت که پدرم کارگر ساده بوده است و احتمالا نمی توانسته قرض را پس بدهد، به پدرم پول را قرض نمی دهد. پدرم دست خالی به روستا باز می گردد اما در راه سرما خورده و مریض می شود و سه روز بعد، پدرم فوت می کند. به هرکسی که اطلاع می دهند فکر می کرد پدربزرگم فوت کرده اما هنگامی که به خانه می آیند می بینند پدرم که نان آور خانواده بوده، فوت کرده است.

مادرم می گفت زنانی که می آمدند برای تسلیت گویی می گفتند پدرم که مرده حق خودش را ادا کرده است و پدربزرگم هم بعد از مرگ فرزندش و به علت بیماری زنده نمی ماند، بیچاره این بچه! اما پدربزرگم ۱۳ سال بعد از آن زنده ماند و باعث شد من درس بخوانم، چرا که پدر بنده انسانی بود که اعتقاد داشت « سید» باید تا می تواند خودش کار کند و نان زکات و خمس و… را نخورد و اگر زنده بود مرا در همان ۵-۶ سالگی که بتوانم نان درآوردم سر کار می گذاشت، اما آن سید پیر چون نمی توانست کار کند از راه خمس و صدقه زندگی را می چرخاند.

* با این تفاسیر و با دیدگاه پدربزرگتان چطور به دنیای علم و دانش پا گذاشتید؟

پدربزرگم به جای اینکه مرا به کاری مشغول کند گفت که اجازه می دهد درس بخوانم تا دعانویس شوم و البته در آن زمان به غیر از این هم تصور نمی شد، چون در سال ۵۶-۵۷ هم شهر ما دیپلمه نداشت.

شروع به دعانویسی کردم و وضعمان خوب شد! من تا ۱۳-۱۴ سالگی دعانویسی کردم…

در مکتب درس خواندم، قرآن ختم کردم، گلستان و… را آموختم و شروع به دعانویسی کردم و وضعمان خوب شد! من تا ۱۳-۱۴ سالگی دعانویسی کردم یعنی زمانی که پدربزرگم فوت کرد. وقتی پدربزرگم فوت کرد، عده ای از روستایمان که دوست داشتند من درس بخوانم مبلغی را جمع کردند و مرا برای تحصیل نزد یک حاجی در زنجان فرستادند، او در مسجد برای من حجره ای گرفت و شروع به درس خواندن کردم و عمامه گذاشتم و در مسجد منبر می رفتم و روضه می خواندم. آنزمان یک جوان ۱۷-۱۸ ساله خجالتی بودم.

قضیه ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ که پیش آمد، از قم آمدم تهران. هر چند تا یک سال فشار عصبی داشتم که چرا سربازی امام زمان (عج) را رها کردم و آمدم به طرف شاه!

* از چه زمانی به قم رفتید؟

تقریباً دو سالی زنجان ماندم، چون ماجراجو بودم و دیدم بچه ها قم را جور دیگری تعریف می کنند، تصمیم گرفتم به قم بروم. یک بار بین نماز ظهر و عصر با حسرت گفتم: خدایا امکان دارد من هم به قم بروم؟ آخر قرار بود پولی که جمع کنم در محرم باشد و محرم در تابستان بود، قرآن را باز کردم دیدم نوشته: « والله خیر الرازقین» ؛ بالاخره ۱۸۰ تومان جور شد آمدم قم تا قضیه ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ پیش آمد و عده ای گفتند که می روند تهران خدمت کنند، البته از دید حوزه خیلی زشت بود اما من آمدم تهران هر چند تا یک سال فشار عصبی داشتم که چرا سربازی امام زمان (عج) را رها کردم و آمدم به طرف شاه! یک بار آقایی که مرا می شناخت به من گفت: کجا آمدی؟ گفتم آمدم تهران درس بخوانم. گفت: « هر آن که کنج قناعت به گنج دنیا داد / فروخت یوسف مصری به کم ترین ثمن»

این شعر بر من اثر بسیار منفی گذاشت، اما انسان به هرحال عادت می کند و من در همان دانشگاه تهران لیسانس گرفتم و فوق لیسان و دکتری، البته هر یک با فواصلی.

* پس تغییر از حوزه به دانشگاه در روحیه تان تأثیر داشت؟

بله، من از نظر روحی آدم خیلی متعصبی بودم و طبیعی بود چون از روستا آمده بودم و در یک خانواده سید و خیلی فقیر بزرگ شدم و پیش خودم نوعی احساس دین به اسلام می کردم. دوستانم در جوانی به شوخی به من می گفتند: تو ممکن است در خدا شک کنی اما در اهل بیت (ع) شک نمی کنی! واقعا هم شاید درست باشد چون حتی اگر غرور هم مرا بگیرد باز هم مقابل اهل بیت احساس حقارت می کنم و درحد خود نمی دانم که حرفی راجع به آنها بزنم.

دانشگاه با لباس روحانیت بودم اما وقتی در سال ۵۱ استخدام شدم، لباسم را درآوردم

من از حوزه به دانشگاه آمدم نسبت به منبر و مسجد متعصب بودم کلا فضای قم در آن دوره محدودتر و بسته تر بود اما یک ماجراجویی در ذهن من همیشه بود، مثلا ما در قم پنج-شش نفر بودیم که طالب عرفان بودیم در حالی که در زمان آیت الله بروجردی عرفان یک جور منکر به شمار می رفت. دانشگاه با لباس روحانیت بودم اما وقتی در سال ۵۱ استخدام شدم، لباسم را درآوردم.

به خاطر دارم زمانی مرحوم بهشتی به من گفت دیگر عمامه ات را بگذار به ما کمک کن! به شوخی گفتم من یک کیلو شیرینی خریدم عمامه گذاشتم و بدون یک کیلو شیرینی هم در نمی آورم. من همیشه با همه شوخی می کردم. مرحوم مفتح تا روز آخر هم با من قرار داشت. به خاطر دارم روز آخر منتظر ایشان بودم که خبر شهادتش را از رادیو شنیدم.

* پس کامل لباس روحانیت را در آوردید؟

بله، ترک لباسم در همان اوایل انقلاب بود، حتی در دوره سربازی هم ملبس بودم اما وقتی در آوردم دیگر هرچه گفتند، تن نکردم و گفتم: راحت ترم.

زمان ۵ ساله بودم… پدربزرگم مرا نزد یکی از شیخ ها برد و از او خواست که برای من دعای علم بدهد؛ از آن زمان با دراویش آشنا شدم و به فلسفه عرفان علاقه مند.

* علاقه شما به عرفان از چه دوره ای پیش آمد؟ در تهران هم این علاقه بود؟

از همان دوران کودکی که شیخ های اهل سنت به روستای ما می آمدند -این را بگویم که در روستای ما شیعه و سنی با هم بودند و هیچ مشکلی هم نداشتند- آن زمان ۵ ساله بودم سخت به خاطر می آورم… پدربزرگم مرا نزد یکی از شیخ ها برد و از او خواست که برای من دعای علم بدهد من از آن زمان با دراویش آشنا شدم و به فلسفه عرفان علاقه مند. بعدها رساله ام را نیز در همین زمینه کار کردم که البته اکنون اکثر آن را قبول ندارم! چرا که بعدها که در تبریز درس می دادم احساس می کردم این رساله خیلی هم قوی نیست و بعضی جاها بدان ایراد وارد است، اولین سری اشکالاتم به خواجه نصیر در « اشارات» بود. در تبریز علاوه بر تدریس، درس آزاد منظومه را هم برای علاقه مندان می گفتم، آنجا بود که کم کم احساس کردم این عرفانی که من با آن تا این اندازه درگیرم، ایراداتی بر آن وارد است. معتقد شدم راه عقل برای ما سودمندتر است. عرفان غالبا باعث سردرگمی است و محمل ابهام و ادعا! حدود بیست سال پیش برایم روشن شد که توصیه این راه به سود جوانان و اسلام نیست و از این مسیر برگشتم.

مرحوم مطهری معتقد بود که « عارف» عنوان فرهنگی و « صوفی» عنوان اجتماعی است

* از کدام مسیر؟ توصیه به عرفان یا تصوف؟

عرفان و تصوف با هم فرقی ندارند، هر دو به یک معنی است البته نام رسمی این فرقه صوفیه است عرفان خیلی کمتر به کار می رود. عارف بودن رسما عنوانش از زمان مولوی ایجاد شد، مرحوم مطهری معتقد بود که عارف عنوان فرهنگی و صوفی عنوان اجتماعی است. منظور اینکه در کتاب ها بیشتر نام عارف مطرح می شود و عرفان کلا اصطلاح داخل کتابی است اما عنوان رسمی که در آثار ابن عربی یا مولوی به چشم می خورد، کلمه صوفی است.

آیت الله جوادی آملی نیز در یکی از بحث هایشان -که بنده هم حضور داشتم- عرفان و تصوف را از یکدیگر متفاوت ندانست

* این عدم تفاوت بین عارف و صوفی برای من قابل هضم نیست. مثلا مگر می شود علامه قاضی (ره) را که عارف بالله است، صوفی بنامیم؟ !

این مساله در ۳۰ سال اخیر در کشور باب شده است، از دورانی که شخصیت هایی چون امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی چنین گرایش هایی پیدا کردند، بین خوب و بد در این زمینه جدایی افتاد. افرادی مثل علامه جعفری، عرفان منفی و مثبت را مطرح کرد و برخی عرفان اسلامی و وارداتی را مطرح کردند اما به هر حال مکتب یکیست، حتی آیت الله جوادی آملی نیز در یکی از بحث هایشان -که بنده هم حضور داشتم- این دو را از یکدیگر متفاوت ندانست و با من هم عقیده بودند.

در تاریخ کتابی نداریم که بگوید یک اصطلاح مربوط به صوفیه و دیگری برای عرفان است، مثلا در کتاب های ابن عربی، مولوی و… آیا اصطلاح صوفی وجود دارد یا عارف؟ بنابراین هرچه که عرفا بدان معتقدند چون عشق، وحدت وجود، مرشد، خانقاه و… صوفیه نیز بدان اعتقاد دارد.

* قانع نشدم. تقاضا دارم از سال های ۳۷ تا ۴۷ که از محضر علامه طباطبایی بهره مند بودید، بگویید که نظر ایشان در این باره چه بود. با توجه به اینکه عرفان عین عشق و فنا شدن است و فلسفه عین عقلانیت، آیا می توان این دو را با یکدیگر جمع کرد؟

نه جمع که امکان ندارد اما می توان از یکی به سمت دیگری رفت. به عنوان مثال، بین مسلمان و مسیحی که نمی شود جمع کرد اما می توان یکی را بعد از دیگری پذیرفت. شما تصمیم می گیرید که عقلانی کار کنید، فیزیک، شیمی و فلسفه می خوانید و سپس به سمت ریاضت و نخوردن و نیاشامیدن می روید در نهایت عارف می شوید اما این دو مکتب با هم یکی نیستند، مثل صوفیه و عرفان نیست که هردو از یک جنس باشند، یکی عقلانیت است و دیگری فنا! اصلا جایی که عقل هست، عرفان جایی ندارد، به قول حافظ: در ره منزل لیلی که خطرهاست در آن / شرط اول قدم آن است که مجنون باشی

عرفان مثل ضربه مغزی شدن، مشاعر را از بین می برد

عرفان مثل ضربه مغزی شدن، مشاعر را از بین می برد! تا حضور هست شهود نیست و تا شهود هست خبری از حضور نیست: میان عاشق و معشوق هیچ حایل نیست / تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز

البته بسیاری هم هستند که دم از عرفان می زنند اما حتی ۱۰ روز هم ریاضت نکشیده اند، با درس خواندن نمی توان عارف شد، عرفان نوعی حرکت وجودی است نه غلو.

* بنابراین بین عرفان نظری و علمی هم تفکیک قایل نیستید؟

عرفان نظری فقط حرف است، عرفان نیست. مثلاً حرف غذا خوردن است اما خود غذا خوردن که نیست. عرفان خون دل می خواهد، شنیدنش کافی نیست. حافظ اگر اهل تجربه بود، عارف بود وگرنه شنیده هایش را می گفت، بنابراین عرفان نظری ادای عرفان را درآوردن است.

در کل کتاب های عرفانی کلمه ای به نام « عرفان اسلامی» پیدا نمی شود. این عبارت در دو - سه دهه اخیر باب شده است

این را هم اضافه کنم در کل کتاب های عرفانی کلمه ای به نام « عرفان اسلامی» پیدا نمی شود. این عبارت در دو - سه دهه اخیر باب شده است. چون فلسفه اسلامی در مقابل فلسفه غرب ایجاد شده است، بنابراین اساتید فکر می کنند که از قبل وجود داشته است. آنجا که مباحث غرب مثل فیزیک و شیمی پذیرفته شده است جدایی بین اسلام و غرب قایل نمی شویم ولی در چنین حوزه هایی تفکیک می کنیم. به طور مثال الأن یک عده دم از اسلامی سازی علوم می زنند اما تنها بودجه بیت المال را مصرف می کنند و خبری از نتیجه نیست.

* با این اوصاف، شما خودتان هم در زمانی که عرفان کار می کردید، ریاضت کشیدید؟

به هرحال هرکسی که وارد این وادی می شود، ریاضت می کشد ما هم در اوایل کارهایی کردیم اما مهم این نیست! باید دید چه راه و روشی درست است، خیلی از کارها را اکنون نمی پسندم.

* چرا؟ مگر عرفان با دین مغایرت دارد؟

این ها دو امر متفاوتند، البته ادیانی چون هندی هستند که ریاضیت و عرفان دارند یا مکتب های نوافلاطونی یونان که به مسیحیت هم نفوذ کردند اما دینی چون اسلام، دین عقل و توجه به ظاهر و باطن، بقا و تکلیف است و ربطی به عرفان، فنا، مرشد و سالک و اجبار ندارد، در کتاب « نسبت دین و عرفان» این موارد را توضیح داده ام.

قبلا به کسانی چون استاد محمدرضا حکیمی و آیت الله سیدان گفته ام که تفکیک نداریم

* آقای دکتر آیا می توان شما را در زمره نوتفکیکی ها دانست؟

خیر، این عنوان بر من روا نیست! من قبلا به کسانی چون استاد محمدرضا حکیمی و آیت الله سیدان گفته ام که تفکیک نداریم، این کلمه را بیست - سی ساله است که می شنویم و البته اکثر علما هم آن را قبول ندارند، به طور مثال شیخ طوسی، شیخ کلینی، علامه حلی و… آن را قبول ندارند.

دستیار هم دارم که یک مقدار از کارهایم را انجام می دهد، دستمزدش را هم از حقوق بازنشستگی می دهم

* بحثمان زیادی عرفانی شد، اگر موافق باشید برگردیم به موضوع اصلی. دکتر یثربی در دوران بازنشستگی یک روز خود را چطور می گذراند؟

من علاقه مند مطالعه و تحقیق هستم، حتی نیم ساعت تدریس یا رساله نیز قبول نمی کنم در اتاقم می نشینم و با رایانه و سی دی و کتابخانه ام مشغولم، دستیار هم دارم که یک مقدار از کارهایم را انجام می دهد، دستمزدش را هم از حقوق بازنشستگی می دهم.

رمان آماده هم درباره آشفتگی علوم انسانی و فلسفه های ناکارآمد دارم که از ترس عده ای برای چاپ ارایه نمی دهم

* کتاب جدیدی در دست نگارش دارید؟

یک مجموعه کتاب برای انتشارات امیرکبیر آماده کرده ام که شامل ۶ جلد کتاب در زمینه های رمان، فلسفه خرافات، زندگی حضرت محمد (ص) و ناگفته هایی از قرآن کریم است. ۲ رمان آماده هم درباره آشفتگی علوم انسانی و فلسفه های ناکارآمد دارم که از ترس عده ای برای چاپ ارایه نمی دهم، از این بیم دارم که بگویند منکر اسلامی شدن علوم شده ام!

از سوی دولت، وزارت ارشاد و مدیران اصلی هیچ گاه ممیزی برای آثارم ندیدم

* آیا تا به حال کتاب هایتان مورد ممیزی قرار گرفته و چیزی از آن حذف شده یا تغییر کرده است؟

سؤال خوبی است! من از سوی دولت، وزارت ارشاد و مدیران اصلی هیچ گاه ممیزی برای آثارم ندیدم، آن ها مرا می شناسند و هیچ مشکلی هم با کسی پیدا نکرده ام اما گاهی انتقادهایی درباره صحبت هایم یا آثارام از مدیران رده پایین می شنوم که البته هرکسی نظر خود را دارد.

* در بین همکاران و اساتید علوم انسانی با چه کسانی بیشتر دوست هستید؟

مستقیم نمی شود نام برد، یک تنگ نظری هایی در این زمینه وجود دارد؛ یک عده تلاش دارند فرهنگ را قبضه کنند و هیچ کاری هم از پیش نمی برند اما همیشه مردم را می ترسانند که غرب فلان است و بهمان!

گاهی مسافرت می روم، یک باغچه در شمال کشور دارم، آنجا نیز خود را سرگرم می کنم

* اوقات فراغتتان را چطور می گذرانید؟

اوقات به تعبیر ارسطو معنای جالبی دارد که به سه بخش استراحت، کار و فراغت تقسیم می شود اما متاسفانه در ایران بعد فراغت نادیده گرفته شده است، بنابراین مطالعه کمتر شده و خودسازی رنگ باخته است، من مخصوصاً در دوران بازنشستگی به مطالعه می پردازم، کار و فراغت و استراحت را ترکیب کرده ام به این علت که چشمانم ضعیف شده و باید عمل کنم، سریعتر از گذشته خسته می شوم و بعد از یک مطالعه یک ساعته کمی به استراحت و شوخی با بچه ها و اهل خانه می پردازم. گاهی مسافرت می روم، یک باغچه در شمال کشور دارم، آنجا نیز خود را سرگرم می کنم.

* اهل تلویزیون دیدن هستید؟

با این چشم ها خیلی هنر کنم فقط اخبار روز را تعقیب می کنم، دیگر به فیلم و سریال و… نمی رسم.

فلسفه موجود ما به هزار طریق می تواند در زندگی کارایی داشته باشد، باید اجازه دهیم تا این مسایل مطرح شود نه اتحاد عاقل و معقول و کلیات پنج گانه و علم حضوری

* برنامه « معرفت» چطور؟ همان که دکتر دینانی و منصوری لاریجانی با هم گپ می زنند…

بله ولی از این برنامه ها می توان به کرات اجرا کرد، بدون اینکه هیچ مشکلی حل شود! باید به افراد فرصت داد تا مسایل جدی مطرح شود، مشکلات فلسفه مطرح و برای آن رهنمودهایی ارایه شود، فلسفه موجود ما به هزار طریق می تواند در زندگی کارایی داشته باشد، باید اجازه دهیم تا این مسایل مطرح شود نه اتحاد عاقل و معقول و کلیات پنج گانه و علم حضوری!

کتاب را نقد کردم نه استاد دینانی را و هیچ مشکلی هم با ایشان ندارم

* به خاطر دارم اواخر سال ۸۹ کتاب « درخشش ابن رشد در حکمت مشاء» اثر دکتر دینانی را به شدت نقد کردید که سروصدای به راه انداخت. احیاناً با آقای دینانی مشکل دارید؟

جامعه ای که مسأله دارد نقد هم دارد، نواقص خود را می شناسد و مسایلش و نیازهایش را اعلام می کند. متاسفانه در ایران به ویژه در دانشگاه های علوم انسانی مسأله وجود ندارد که درباره آن پژوهش صورت گیرد. همچنین بین صنعت و دانشگاه نیز ارتباطی وجود ندارد. البته من در نقدی که از کتاب دکتر دینانی صورت دادم، کتاب را نقد کردم نه استاد دینانی را و هیچ مشکلی هم با ایشان ندارم.

پس از نگارش تفاسیر قرآن کریم، علاقه ام به موسیقی به صفر رسیده است

* شما که رابطه خوبی با عرفان داشتید، لابد با موسیقی هم جور بودید…

بله، به دلیل گرایش های عرفانی حدود ۳۰ تا ۳۵ سال پیش بسیار علاقه مند بودم، حتی قبلا در یک مصاحبه از این علاقه گفتم و به من انگ بدآموزی بودن زدند، اما اکنون خصوصا پس از نگارش تفاسیر قرآن کریم این علاقه ام به صفر رسیده است.

نکته اینجاست که باید تکلیف هنر را در کشور مشخص کرد، چرا که هنر واقعیت ظریفی است و نمی توان آن را نادیده گرفت، نباید کاری کنیم تا بازار قاچاق در این زمینه پرورش پیدا کند. متاسفانه امروزه نام خواننده ها و هنرپیشه ها بیش از نام اساتید و بزرگان به یاد نسل جوان می ماند، بنابراین امری را که این اندازه ریشه دوانده است باید به مسیر صحیح هدایت کرد.

* چه نوعی از موسیقی را گوش می دادید؟

موسیقی سنتی، البته سایر انواع موسیقی هم زیباست، مثل شعر نو و شعر کلاسیک که هر کدام زیبایی خود را دارد.

از نظر عرفانی گاهی در این شعرهای جدید هم مضمون هایی میبینم که رساتر از غزل های قدیم مولوی است

* موسیقی آذری یا عربی هم گوش می دادید؟

بله، ولی بیشتر فارسی بود. از نظر عرفانی گاهی در این شعرهای جدید هم مضمون هایی می بینم که رساتر از غزل های قدیم مولوی است!

* درباره شعر چطور؟ به شعر کلاسیک علاقه مندید یا معاصر؟

در شعر سرودن زمینه ضعیف دارم بنابراین بهتر است قناعت کنم به لذتی که از شعر دیگران می برم. از اشعار کلاسیک و نو هر دو لذت می برم، حتی از تصنیف ها و اشعار نازل تری که در آنها مضمون های ظریف نهفته است.

* اشعار چه کسانی را می پسندید؟

یکی از اشعار دکتر شفیعی کدکنی را خیلی دوست دارم که می گوید: « چه بگویم که دل افسردگی ات / از میان برخیزد؟ / نفس گرم گوزن کوهی / چه تواند کردن؟ / سردی برف شبانگاهان را / که پر افشانده به دشت و دامن؟ » این شعر بسیار ظریف است و به خوبی آن را درک می کنم.

از اشعار حافظ، سعدی و مولوی هم لذت بسیار می برم همینطور دیگر هنرها چون بازیگری و کارگردانی هم ظرافت دارد اما درباره آن اظهارنظر نمی کنم. به یاد دارم در جوانی در اظهار نظر درباره غذا، فسنجان را با قرمه سبزی اشتباه گرفتم (با خنده) بنابراین بهتر است دراین زمینه مثالی نیاورم!

ابن سینا را دوست دارم، به این علت که می خواست فیلسوف باشد

* به آراء چه فیلسوف و اندیشمندی از مکاتب سه گانه علاقه مند هستید؟ البته می دانیم که به سهرودی علاقه مندید، هر چند فلسفه او را مثبت نمی دانید!

ابن سینا را دوست دارم، به این علت که می خواست فیلسوف باشد. به تعبیر برتراند راسل مهم نیست که یک فیلسوف در ۲۸۰۰ سال پیش چه کار کرده، مهم این است که قصد داشته چه کاری انجام دهد. بنابراین مهم نیست ارسطو چقدر اشتباه داشته، مهم این است که قصد داشته جهان را بفهمد، ابن سینا هم اشتباه داشته اما تلاش کرده تا به صورت عقلانی، دین، معاد و… را بفهمد اما افرادی چون سهروردی به مسیر اندیشه غزالی می روند، ملاصدرا نیز راه را برای تصوف و عرفان باز می کند.

بله! به سهروردی نیز علاقه مندم، در رمانی که درباره او نوشتم (قلندر و قلعه) به مخاطب آموختم که باید جرأت حرکت داشت، این جرات باید در نسل جوان تقویت شود هر نسلی باید جرات داشته باشد ولو اشتباه کند به قول سعدی: « به راه بادیه رفتن به از نشستن واهی» .

* آخرین کتابی که مطالعه کردید، چه بود؟

کتاب هایی که می خوانم همه در مسیر تحقیقاتم است. اکنون در مرحله تنظیم زندگانی پیامبر (ص) هستم، طبیعتاً منابعی را در این زمینه مطالعه می کنم که بیشتر به زبان عربی هستند.

یک دوره ای فلسفه سیاست اسلامی کار می کردم

* یعنی کتب اساتید علوم انسانی را که منتشر می شود، نمی خوانید؟

چرا ولی الآن بیشتر به درگیری های تحقیقاتی خودم می رسم البته یک دوره ای که فلسفه سیاست اسلامی کار می کردم در این زمینه کتاب زیاد می خواندم، اکنون بیشتر روی سیره ائمه (ع) مطالعه دارم.

* شما دست به نقدتان خوب است، آیا آثار علامه طباطبایی (ره) را هم نقد کرده اید؟

بله هم آثار علامه طباطبایی هم ملاصدرا، سهروردی و نقد کلی به فلسفه اسلامی داشته ام، اگر بتوانیم نقد را تشویق کنیم در سیاست و اقتصاد و انتخابات نیز مشکلات رفع می شود، بنابراین با نقد نخست باید مشکل رفع شود و سپس بیماری را رفع کرد. من از روی دغدغه نقد را فهمیدم، از سیاست گرفته تا رابطه جناح ها و فلسفه و منطق و روابط اجتماعی حتی تعطیلات و انتخابات! نقد جامعه را با درد و کاستی ها آشنا می کند و افراد را به فکر رفع آن می اندازد.

به دلیل شکستگی کمرم، یکی-دو بار در روز ماساژ درمانی می کنم

* در اتاق کارتان یک صندلی ماساژور دیدیم، اهل ورزش هم هستید؟

بله، مدتی بود که وزنم بالا رفته بود اکنون چند سالی است که مراقبم تا وزنم را در حالت طبیعی نگه دارم. صبح ها حدود ۴۰ دقیقه پیاده روی می کنم ولی به دلیل شکستگی کمرم یکی-دو بار در روز ماساژ درمانی می کنم، اشرافیت است دیگر! (با خنده)

* کمرتان چرا شکسته، از نارفیقی؟ (با خنده)

چند سال پیش از پشت بام خانه در شمال افتادم و کمرم شکست که بعد آمدیم تهران پلاتین در آن گذاشتند.

* آقای دکتر سؤالات ما تمام شد. اگر نکته ویژه ای دارید، بفرمایید.

ممنون از شما. نواقص و آشفتگی ها زیاد است، ما گاهی الفبای زندگی را نیز فراموش می کنیم اما اگر تلاش کنیم و شایعات را کنار بگذاریم بسیاری مشکلاتمان رفع خواهد شد. در روابط خارجی، سیاست، فلسفه، معرفت و سایر علوم و اقتصاد و صنعت شایعات را حذف کنیم. بسیاری از این شایعات را مدیون آشفتگی علوم انسانی هستیم! باید چند قدم برداریم؛ نقد کنیم و به نتیجه برسیم و انتقاد را تشویق کنیم.