از نخستین تنفیذ تا دوازدهمین

پس از مراسم تنفیذ حکم رییس جمهوری از سوی مقام معظم رهبری، مراسم تحلیف دکتر حسن روحانی با حضور رییس دیوان عالی کشور، اعضای شورای نگهبان قانون اساسی و رییس قوه قضاییه و سایر مقامات کشوری و لشکری در مجلس شورای اسلامی برگزار می شود. به این ترتیب رییس جمهوری برای چهار سال دیگر، سکان دستگاه اجرایی کشور را در دست می گیرد. در همین راستا گزارش حاضر به چگونگی مراسم تنفیذ در نظام جمهوری اسلامی و از نگاه قانون می پردازد.

** مقام رییس جمهوری و تنفیذ و تحلیف از نگاه قانون
بیست و نهم اردیبهشت ماه، دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری با حضور گسترده مردم پای صندوق های رای رقم خورد و حجت الاسلام روحانی با کسب اکثریت آرا برای چهار سال دیگر به عنوان رییس جمهوری ملت ایران انتخاب شد. با تایید انتخابات از سوی شورای نگهبان، اکنون نوبت به مراسم تنفیذ و تحلیف حکم ریس جمهوری منتخب رسیده است.
جایگاه ریاست جمهوری از مهمترین ارکان در نظام های جمهوری به شمار می آید. در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز که مبتنی بر مردم سالاری دینی است؛ رییس جمهوری دومین مقام عالی پس از ولایت فقیه و مقام رهبری است. در همین زمینه اصل 113 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بیان می دارد «پس‏ از مقام‏ رهبری‏ رئیس‏ جمهور عالی ترین‏ مقام‏ رسمی‏ کشور است‏ و مسئولیت‏ اجرای‏ قانون‏ اساسی‏ و ریاست‏ قوه‏ مجریه‏ را جز در اموری‏ که‏ مستقیماً به‏ رهبری‏ مربوط می‏ شود، بر عهده‏ دارد.»
بنابر اصل 114 قانون اساسی، رییس‏ جمهوری برای‏ مدت‏ چهار سال و‏ با رای‏ مستقیم‏ مردم‏ انتخاب‏ می‏ شود و انتخاب‏ مجدد او به‏ صورت‏ متوالی‏ تنها برای‏ یک‏ دوره‏ بلامانع است‏ در این راستا در ماده یک قانون انتخابات ریاست جمهوری نیز، این دوره چهار سال است که از تاریخ تنفیذ اعتبارنامه به وسیله مقام رهبری آغاز می‌گردد. بر مبنای ماده 2 قانون مزبور؛ اعتبارنامه رییس جمهوری توسط شورای نگهبان تهیه و به حضور مقام رهبری تقدیم می شود.
اگر چه رییس جمهوری با رای مستقیم مردم انتخاب می شود اما آغاز رسمی ریاست جمهوری به امضای حکم از سوی مقام رهبری منوط است. بنابر اصل 110 قانون اساسی، تنفیذ حکم ریاست جمهوری از اختیارات و وظایف رهبری نظام جمهوری اسلامی است. در واقع با تنفیذ حکم رییس جمهور منتخب، به طور رسمی و قانونی ریاست دستگاه اجرایی را عهده دار می شود و بدون تنفیذ حکم، رییس جمهوری ریاستی بر قوه مجریه ندارد.
پس از برگزاری مراسم تنفیذ، تحلیف حکم ریاست جمهوری با حضور رییس دیوان عالی کشور، اعضای شورای نگهبانِ قانون اساسی و رییس قوه قضائیه در مجلس شورای اسلامی انجام می شود. بر مبنای اصل 121 قانون اساسی رییس جمهوری منتخب در این مراسم سوگند می خورد که همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای مسوولیت‌هایی که برعهده گرفته است، به کار گیرد.
نزدیک به چهار دهه ای که از انقلاب اسلامی می گذرد 11 مراسم تنفیذ و تحلیف حکم ریاست جمهوری را در کشور شاهد بودیم. نیمه های مرداد ماه نیز مراسم تنفیذ حکم دکتر روحانی رییس جمهور منتخب مردم ایران برگزار خواهد شد.

**از نخستین تنفیذ تا رییس جمهور شهید
نخستین مراسم تنفیذ در جمهوری اسلامی پس از آن انجام شد که دولت «مهدی بازرگان » در تاریخ چهاردهم آبان 58 استعفا داد و شورای انقلاب اداره‌ امور کشور را به عهده گرفت. به دنبال این، انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ پنجم بهمن ماه همان سال برگزار و «ابوالحسن بنی صدر» به عنوان رییس جمهوری انتخاب شد.
به دلیل بستری بودن امام خمینی در بیمارستان قلب تهران، مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری با حضور مقامات کشوری و اعضای شورای انقلاب و خبرنگاران در تاریخ پانزدهم بهمن ماه 58 در همان بیمارستان برگزار شد.
با رای به عدم کفایت و عزل بنی صدر، «محمد علی رجایی» در انتخابات دوم مرداد 1360 با رای مستقیم مردم به عنوان رییس جمهورانتخاب شد و امام راحل حکم وی را در تاریخ یازدهم مرداد همان سال در حسینیه جماران تنفیذ کردند. امام ضمن تنفیذ حکم فرمودند: «تنفیذ و نصب این‌جانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی اسلامی ایران.»
هنوز یکماه از تشکیل دولت نگذشته بود که رییس جمهوری ، نخست وزیر و جمعی از اعضای هیات دولت در عملیات تروریستی از سوی منافقین به شهادت رسیدند.

**پایان دولت های ناتمام
پس از شهادت رییس جمهوری و جمعی از اعضای هیات دولت که در هشتم شهریور 1360 به وقوع پیوست؛ دهم مهرماه انتخابات برگزار شد و« حضرت آیت الله خامنه ای » به عنوان رییس جمهوری ملت ایران انتخاب شد. مراسم تنفیذ ایشان همزمان با عید قربان در تاریخ 17 مرداد آن سال و در حسینیه جماران انجام شد. پس از قرائت حکم نیز حضرت امام با بیان اینکه آرای کسب شده توسط آیت‌الله خامنه‌ای بیشترین رأی در میان رؤسای جمهوری پیشین و نمونه‌ای منحصر به فرد در دنیاست، به مسؤولین توصیه فرمودند که در راه خدمت به مردم از هیچ تلاشی فرو گذاری نکنند.»
این نخستین دولتی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سرانجام رسید. زیرا دولت های پیشین به دلایلی که ذکر آن رفت، ناتمام ماندند.
در دوره بعدی یعنی سال 64 نیز آیت الله خامنه ای توانستند با کسب 85 درصد آرا به عنوان رییس جمهوری انتخاب شوند. حکم ایشان در تاریخ 13 شهریور همان سال تنفیذ شد؛ این آخرین بار بود که که امام خمینی (ره) احکام ریاست جمهوری را تنفیذ می کردند.
پس از ارتحال امام خمینی، آیت الله خامنه ای که ریاست قوه مجریه را عهده دار بودند از سوی خبرگان به رهبری نظام برگزیده شدند و بدین ترتیب انتخابات ریاست جمهوری، زودهنگام برگزار و آیت الله هاشمی رفسنجانی به عنوان رییس جمهور برگزیده شد.
حکم ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی در دوازدهم مرداد سال 68 در حسینیه جماران و از سوی مقام معظم رهبری تنفیذ شد. این مراسم نخستین تنفیذ پس از رحلت امام و در زمان رهبری آیت الله خامنه ای بود. پس از آن نیز در سال 72 آیت الله هاشمی رفسنجانی بار دیگر به عنوان رییس جمهوری انتخاب و رهبری حکم تنفیذ وی را در تاریخ پنجم مرداد تنفیذ کردند. رهبری نظام دراین مراسم اظهار کردند«رئیس‌جمهور محترم و برادر گرامی خود را به آنچه توصیه‌ی همه‌ی انبیا و اولیاء مؤمنین است توصیه می‏کنم؛ یعنی رعایت تقوا و بی‏اعتنایی به زخارف دنیا و دوام ذکر الهی و اعتماد به قدرت حضرت احدیّت و ناچیز شمردن قدرت خود و همه‌ی قدرت‌مندان مادی در برابر قدرت کامله‌ی الهی، و مهربانی با بندگان خدا و حُسنِ سلوک با مردم؛ به‌خصوص قشرهای ضعیف که نیروهای همیشه در صحنه‌ی انقلاب و صمیمی‏ترین یاران آنانند و....».
با پایان یافتن دوران ریاست جمهوری هاشمی، دوم خرداد ماه 76 ، هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار و حجت الاسلام «سید محمد خاتمی » با کسب اکثریت آرا به عنوان رییس جمهور انتخاب و در تاریخ 12 مرداد 1376 از سوی رهبری انقلاب اسلامی به عنوان رییس جمهور منصوب شد. رهبری در این مراسم وظیفه‌ی رییس‌جمهور و دولت آینده را تلاش در جهت تامین و استقرار عدالت اجتماعی معرفی کردند.
چهار سال بعد نیز مجددا حجت الاسلام خاتمی اکثریت آرا را در انتخابات به دست آورد. حکم تنفیذ وی در تاریخ یازدهم مرداد همان سال از سوی رهبری و در حسینیه جماران تنفیذ شد. تفاوت تنفیذ این دوره با سه دوره پیش از آن، برگزاری مراسم یک روز زودتر از دوازدهم مرداد بود.

**تنفیذ؛ از غیاب شخصیت ها تا حضور رقبا
نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ 27 خرداد 1384 برگزار و «محمود احمدی نژاد » به عنوان رییس جمهوری برگزیده شد. دوازدهم مرداد ماه نیز مقام معظم رهبری حکم او را تنفیذ کردند. پس از آن انتخابات ریاست جمهوری دهم در تاریخ 22 خرداد 88 انجام گرفت و احمدی نژاد با کسب اکثریت آرا انتخاب و برای چهار سال دیگر به مقام رییس جمهوری منصوب شد. رهبری در مراسم نهمین تنفیذ، مباحثی همچون اولویت داشتن جمهوریت یا اسلامیت را بحثی انحرافی و بی‌معنا دانستند و اظهار کردند: «جمهوریت و اسلامیت دو عنصر جدا از یکدیگر نیستند؛ چرا که تکیه به مردم و احترام به خواست و رای آنان، در دل 'اسلامیت و اتکای به احکام الهی' قرار دارد.»
از حاشیه های این مراسم، غیبت برخی شخصیت های نظام از جمله؛ آیت الله هاشمی رفسنجانی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام، حجت الاسلام سید حسن خمینی، نوه امام راحل، حسن روحانی عضو مجلس خبرگان رهبری و نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی، محمدباقر قالیباف شهردار تهران و ... بود.از دیگر حاشیه های این مراسم این بود که زمان تنفیذ یک روز پیش از برگزاری مراسم اعلام شد.
در سال 1392 نیز حجت الاسلام «حسن روحانی » با کسب 51 درصد آرای مردمی به ریاست جمهوری ایران برگزیده شد. دوزادهم مرداد همان سال مراسم تنفیذ در حسینیه امام خمینی برگزار و روحانی از سوی رهبری انقلاب به عنوان هفتمین رییس جمهور نظام جمهوی اسلامی منصوب شد.
از تفاوت های این مراسم با دوره قبل، حضور نامزدهای رقیب دکتر روحانی و برخی شخصیت های غایب در مراسم سال 88 بود.

**دوازدهمین تنفیذ
مراسم تنفیذ احکام ریاست جمهوری به طور معمول دوازدهم مرداد برگزار می شود. بر همین اساس چهاردهم مرداد ماه نیز مراسم تحلیف رییس جمهور در مجلس شورای اسلامی برگزار خواهد شد. در حاشیه مراسم تنفیذ و تحلیف ریاست جمهوری دوازدهم، گمانه زنی های درباره تغییر کابینه و وزرای پیشنهادی دکتر روحانی به مجلس شورای اسلامی خودنمایی می کند.
فارغ از پیش بینی ها و چون و چراهای ایجاد شده، مسیر نگاه ها به نیمه مرداد دوخته شده است. باید منتظر ماند و دید متن و حاشیه های این مراسم چگونه خواهد بود.