ویروس آنفولانزای فوق حاد پرندگان باعث مرگ انسان می شود

سید محمود مرعشی کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این که انتشار ویروس های آنفولانزای فوق حاد HPAI در حیات وحش و در جمعیت های پرندگان مهاجر می تواند منجر به نابودی و تهدید نسل آن ها شود،اظهار داشت: این امر به صورت بالقوه منجر به تهدید برنامه های حفاظتی می شود.

وی افزود: این در حالی است که نقش پرندگان وحشی در انتقال ویروس آنفولانزای فوق حاد HPAI به مناطق دور دست همچنان شفاف نیست زیرا آنالیز فیلوژنیکی بدست آمده از ویروس های جدا شده از پرندگان وحشی نشان داده است که سرچشمه آنتی ژن هماگلوتینین ویروس اخیر یعنی H5N8 که سراسر اروپا و قسمت هایی از آسیا از جمله ایران را درگیر کرده به شیوع بیماری در سال های گذشته در غاز سانان اهلی یعنی اردک ها و غاز های اهلی در شرق آسیا باز می گردد.

مرعشی با یادآوری این موضوع که در سال 2014 ویروس آنفولانزای فوق حاد H5N8 منجر به شیوع بیماری در آسیا، اروپا و آمریکای شمالی شد،گفت : با این که بیشترین گزارش و جداسازی ویروس در آن سال از مزارع پرورش طیور صنعتی با امنیت زیستی نسبتا خوب انجام گرفت، اما تعداد کمی جداسازی های ویروس از گونه های پرندگان وحشی نیز صورت پذیرفت که نشان دهنده انتقال ویروس از پرندگان اهلی به وحشی و بالعکس داشت.

وی تصریح کرد: البته در سال 2014 ویروس برای نخستین بار در پرندگان اهلی گزارش شد و پس از آن از حیات وحش جدا شد و این درست عکس حالت رخداد بیماری در سال 2016 است.

*پرندگان وحشی جمهوری کره نخستین میزبانان ویروس آنفولانزای فوق حاد H5N8 در سال 2016

مرعشی با اعلام این که اپیدمی اخیر ویروس آنفولانزای فوق حادH5N8)2016) برای نخستین بار از پرندگان وحشی در جمهوری کره گزارش شد، گفت: به دنبال آن، بروز بیماری در اواخر بهار از جمهوری تیوا واقع در فدراسیون روسیه و در ادامه از ماه اکتبر یعنی مهرماه در کشور هندوستان گزارش و تا به امروز، 2 کشور از خاورمیانه، همچنین 13 کشور اروپایی و 2 کشور از شمال آفریقا گزارش هایی مبنی بر مشاهده بیماری از مزارع پرورش مرغ و خروس و طیور بومی یا همان پرندگان محلی، پرندگان وحشی شکار شده، همچنین دامگاه هایی که اقدام به صید پرندگان وحشی می کنند، ارسال شد.

این کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این که بر اساس شواهد متناقض موجود، مسئله یافتن منشاء دقیق ویروس آنفولانزای فوق حاد اخیر هنوز حل نشده باقی مانده، افزود : اما قطعا انتقال، ماندگاری و پایداری ویروس از سال 2014 تا سال 2016 نگاه ها را معطوف به جمعیت پرندگان  وحشی مهاجر می کند.

وی ادامه داد: هرچند تعداد تلفات پرندگان وحشی گزارش شده آلوده در اروپا در سال 2016 به مراتب بیش از 2014 بوده است، ولی نمی توان به طور قطع این نتیجه را گرفت که ویروس طی این دو سال با سلول های پرندگان وحشی به روز شده و قادر به ایجاد مرگ و میری وسیع تر در جمعیت آن ها است.

مرعشی تصریح کرد : این گمان تنها در حد فرضیه مطرح است زیرا در حال حاضر هیچ ارزیابی مرگ و میر سیستماتیکی در حیات وحش انجام نشده و هیچ شواهدی مبنی بر تغییر ویروس در ایجاد مرگ و میر شدیدتر در پرندگان وحشی از سال 2014 تا کنون وجود ندارد. به عبارت دیگر، امروزهیچ شواهدی مبنی بر این که گونه ای خاص از پرندگان وحشی قادر به حمل و انتقال ویروس تا فواصل طولانی بدون بروز هرگونه علایم بالینی هستند، در دست نیست.

*انتقال ویروس آنفولانزای فوق حاد H5N1 به انسان می تواند منجر به مرگ شود

این کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست ضمن تاکید بر این موضوع که ویروس آنفولانزای فوق حاد H5N1 توانایی گذشتن از سد بین گونه ای و در نتیجه انتقال به انسان و ایجاد عفونت و حتی مرگ در انسان را دارد، گفت: اما تا کنون ویروس H5N8 موفق به عبور از این سد نشده است.

وی ادامه داد : البته این بدان معنی نیست که هرگز هم موفق به این کار نخواهد شد! زیرا نگاهی به تاریخچه ویروس های آنفولانزای فوق حاد پرندگان نشان می دهد که با توجه به ماهیت ژنتیکی و قابلیت تبادل اطلاعات ژنتیکی بین ویروس های مختلف آنفولانزای فوق حاد پرندگان، رد شدن از این مرز بین گونه ای نه تنها برای این ویروس دور از دسترس نیست، بلکه بسیار هم نزدیک به نظر می رسد.

 مرعشی در خصوص اقدام هایی که باید توسط متخصصان، دولت ها و نهادهای ذیربط و همچنین تمامی افرادی که به نحوی با پرندگان اهلی و یا وحشی در معرض خطر آلودگی با ویروس مذکور در ارتباط هستند برای کنترل بیماری صورت پذیرد، گفت: افزایش پایش ها و حفاظت فیزیکی تالاب ها و مراکز تجمع پرندگان وحشی، گزارش دهی سریع و به موقع جهت انجام نمونه برداری در صورت مشاهده هرگونه تلفات، تشخیص بیماری و برآورد اپیدمیولوژیک آخرین وضعیت ویروس( این کار از وظایف اصلی سازمان حفاظت محیط زیست است)، نظارت بر خرید و فروش و تجارت طیور و محصولات تولیدی آن ها نظیر تخم مرغ، آلایش مرغ، دان پرنده، همچنین نظارت بر هرگونه جابجایی در سطح بین المللی نظیر واردات و صادرات صنایع وابسته به صنعت طیور، ممنوعیت واردات از کشورهای آلوده و همچنین جابجایی بین استانی به خصوص در مورد استان های درگیر، با ایجاد قرنطینه مناسب( از وظایف اصلی سازمان دامپزشکی است) برخی از اقدام های ضروری در صورت مشاهده ویروس است.

این کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست ، قطع ارتباط بین پرندگان وحشی با مزارع صنعتی و یا طیور بومی به خصوص در روستاها که نگهداری پرندگان بومی به صورت عرفی یا برای امرار و معاش امری عادی است (وظیفه آحاد جامعه است) را از دیگر اقدام های ضروری در زمان مشاهده ویروس برشمرد و افزود: صید و به اسارت درآوردن پرندگان وحشی، همچنین نگهداری آن ها در جوار پرندگان بومی منجر به انتقال ویروس شده و ضمن تهدید سلامت عمومی منجر به حفظ بقای ویروس در طبیعت و انتقال آن به سایر پرندگان از جمله پرندگان وحشی آزاد پرواز و طیور صنعتی می شود.

وی ادامه داد: چنین اقدامی می تواند خسارات جبران ناپذیر اقتصادی در صنعت طیور، همچنین آسیب های حفاظتی در خصوص گونه های در معرض خطر تهدید انقراض به وجود آورد.

مرعشی تصریح کرد: به رسمیت شناختن تعهدات بین المللی و تضمین ممنوعیت شکار و صید پرندگان وحشی در زمان وقوع بیماری تا حد زیادی می تواند به کنترل بیماری و جلوگیری از خسارت اقتصادی به مزارع پرورش طیور صنعتی و همچنین مشکلات حفاظتی کمک کند.

*نخستین گزارش بیماری آنفولانزای فوق حاد H5N8 جهان از چین مخابره شد

این کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص وضعیت فعلی بیماری آنفولانزای فوق حاد H5N8 در جهان، گفت: ویروس آنفولانزای فوق حاد H5N8 برای نخستین بار در سال 2010 از پرندگان بومی چین گزارش شد و در سال 2014 نیز وقوع چندگانه ویروس در اردک های اهلی، مرغ و خروس و غاز بومی و سپس در پرندگان وحشی کره و بدنبال آن ژاپن، چین، آلمان، هلند و انگلستان و ایالت متحده امریکا گزارش شد.

وی افزود: البته در همه گیری سال 2014  در کشور های انگلستان، ایتالیا و مجارستان، ویروس تنها از پرندگان اهلی گزارش شد.

مرعشی ادامه داد: پس از 2014، در مارچ سال  2016  مصادف با فروردین 95 ویروس آنفولانزای فوق حاد H5N8 در پرندگان وحشی کشور کره گزارش شد و در ادامه در 25ماه می یعنی خرداد ماه 5 گونه از پرندگان وحشی در جمهوری تیوا از فدراسیون روسیه که لاشه آن ها یافت شده بود گزارش و در ادامه در ماه بعد یعنی (تیر ماه) از پرندگان شکار شده در همان منطقه گزارش شد. در اکتبر (مهرماه) در ادامه همه گیری، ویروس به کشور هندوستان رسید و از 26 اکتبر در 13 کشور اروپایی شامل مجارستان، کرواسی، لهستان، سوییس، آلمان، اتریش، دانمارک، هلند، سوئد، فنلاند، رومانی، اوکراین و عربستان گزارش شد.

وی گفت: دو کشور جمهوری اسلامی ایران و رژیم اشغالگر قدس در خاورمیانه، همچنین مصر و تونس از کشور های شمال آفریقا، کشورهای بعدی بودند که بیماری از آن ها گزارش شد.

*ابتلای بیش از 40 گونه از پرندگان وحشی جهان به بیماری آنفولانزای فوق حاد H5N8

این کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تا کنون بیش از 40 گونه از پرندگان وحشی جهان که اغلب پرندگان آبزی و ماهی خوار و لاشه خوار بوده اند به این بیماری مبتلا شده اند که اردک کاکلی، سرحنایی، قو ها، کاکایی ها شامل کاکایی سرسیاه کوچک،مرغابی سانان، چنگر معمولی، لک لک، حواصیل خاکستری، کشیم بزرگ، پرستوی دریایی معمولی، باکلان بزرگ، لک لک رنگارنگ (این گونه در ایران موجود نیست)، پلیکان ها، کلاغ، مونیاها بیشترین فراوانی در میان آن ها را داشته اند.

وی افزود: البته اخیرا در برخی پرنده های شکاری نظیر سارگپه معمولی و عقاب دریایی دم سفید نیز شواهدی از این بیماری گزارش شده است.

مرعشی ادامه داد: گزارش های دیگری نیز از شیوع بیماری در طیور شامل مرغ و خروس، اردک اهلی و بوقلمون، همچنین مراکز نگهداری در اسارت نظیر باغ های پرندگان کشور هندوستان و 7 کشور اروپایی شامل مجارستان، اتریش، آلمان، دانمارک، سوئد، هلند و فرانسه و دامگاه های صید اردک وحشی در فرانسه دریافت شده است.

این کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص نقش پرندگان وحشی در همه گیری اخیر ویروس H5N8،تصریح کرد: به طور کلی ویروس های آنفولانزای فوق حاد پرندگان می توانند از حیات وحش به پرندگان اهلی و بالعکس منتقل شوند همچنین این ویروس ها از قابلیت انتقال به سایر حیوانات اهلی و انسان نیز برخوردار هستند.

وی اضافه کرد:پرندگان وحشی نشان داده اند که می توانند مخزنی بالقوه برای ویروس های کمتر بیماری زا آنفلوانزا (Lowpathogenic virus strain) به حساب آیند.

*عدم شباهت ویروس آنفولانزای فوق حاد H5N8 سال 2014 به ویروس 2016

مرعشی با اشاره به این که مطالعات فیلوژنیکی ویروس اخیر آنفولانزای فوق حاد H5N8 (کلاد 2.3.4.4) و استرین هایی از ویروس که در سال های 2014و 2015 در گردش بوده اند، نشان می دهد این ویروس ها تکامل یافته و بازگشته اند، گفت: با این حال مطالعات سرولوژی و ویروس شناسی، همچنین نتایج مطالعات میدانی که در مسیر پروازی اوراسیای مرکزی بین سال های 2014 و 2016 انجام گرفت، گواهی می دهند که نگهداری و انتقال ویروس در پرندگان وحشی مستقل از هم بوده و تفاوت معناداری بین شیوع 2014 و شیوع 2016 در حیات وحش و جمعیت پرندگان وحشی برقرار است به گونه ای که ویروس های سال 2014 شباهت زیادی به ویروس اخیر در سال 2016 ندارند.

این کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در واقع هیچ گونه شواهد متقاعد کننده ای مبنی بر این که مکانیسمی برای حمل ویروس در پرنده های وحشی طی کیلومترها مسافت بدون بروز هیچ نشانه ای از این ویروس مرگبار وجود داشته باشد، در دست نیست.

وی تصریح کرد: از همین رو اغلب متخصصان و جامعه علمی هنوز به این نتیجه نرسیده اند که به طور قطع پرندگان وحشی در انتقال ویروس به مسیر های طولانی نقش داشته باشند و این بدان معنا است که احتمال انتقال ویروس توسط سایر مکانیسم ها همچون جابجایی و نقل و انتقال فرآورده های تجاری صنعت طیور هنوز به قوت خود باقی است.

مرعشی ادامه داد: انتقال و چرخش ویروس های آنفولانزای فوق حاد پرندگان همچون ویروس مورد بحث H5N8 در محصولات تولیدی طیور تجاری در مقایسه با پرندگان وحشی به مراتب بالاتر است.

این کارشناس بیماری های حیات وحش در خصوص اثرات و مخاطرات ویروس  H5N8بر سلامت انسان،گفت: با توجه به گزارش آزمایشگاه FAO , OIE اتحادیه اروپا، تمایل ویروس تا کنون به سلول های پرندگان بوده و گزارشی از مرگ و میر انسانی دریافت نشده است ولی با توجه به خصوصیات ژنتیکی این ویروس، همچنین تجربه اپیدمی های سال های گذشته، رعایت بهداشت فردی در مواجهه با پرنده بیمار یا لاشه باقی مانده و آلودگی های بجا مانده از آن ضروری است.

وی اولویت بخشی به رعایت اصول اولیه امنیت زیستی، پاکسازی و ضد عفونی های مدون، پایش و سرکشی روزانه به وضعیت بالینی تمامی پرندگان موجود در باغ های پرندگان و مراکز نگهداری از حیوانات را ضروری دانست و افزود: جایگاه های نگهداری باید به نحوی طراحی شود که در هنگام شیوع بیماری از ریسک کمتری جهت آلودگی برخوردار باشد.

مرعشی تصریح کرد: نظارت ادارات کل محیط زیست استان و واحد های تابع در سطح شهرستان ها با همکاری شبکه های دامپزشکی بر باغ های پرندگان در زمان همه گیری بیماری ضروری است.

این کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست ضمن تاکید بر ضرورت انجام بررسی های کامل، پیش از نسبت دادن منبع عفونت به پرندگان وحشی یا اهلی در مناطقی که با شیوع بیماری مواجه هستند، گفت: تمامی متخصصان و کارشناسان از جمله کارشناسان FAO,OIE و همچنین متخصصان کنسرسیوم جهانی آنفلوانزا در این مسئله تفاهم نظر دارند که حذف پرندگان وحشی و یا هرگونه استفاده از مواد ضدعفونی کننده در سطح تالاب جهت کنترل بیماری آنفولانزای فوق حاد در طبیعت نباید صورت پذیرد.

*حفظ امنیت تالاب و زیستگاه ضرورت کنترل بیماری آنفولانزای فوق حاد H5N8

وی ضمن بیان این موضوع که ایجاد هرگونه نا امنی در زیستگاه پرندگان وحشی، خصوصا پرندگان آبزی می تواند منجر به تشویق آن ها به ترک زیستگاه به منظور انتخاب زیستگاهی بهتر و امن تر شود، افزود: حفظ امنیت تالاب و زیستگاهی که بیماری در آن شیوع پیدا کرده، بسیار ضروری است.

مرعشی ضمن یادآوری این که حفظ امنیت تالاب و زیستگاهی که بیماری در آن شیوع پیدا کرده از مسائل مورد تعهد کشورهای امضا کننده معاهده  های حفاظت از گونه های مهاجر CMS، حفاظت از پرندگان مهاجر آبزی مسیر پروازی آفریقا-اوراسیا (AEWA)، همچنین کنوانسیون های بین المللی حفاظت از تالاب های رامسر(Ramsar) و حفاظت از تنوع زیستی(CBD) است، اضافه کرد: تشخیص آزمایشگاهی این ویروس از طریق انجام آزمون RT-PCR ژن H5 اوراسیا انجام می پذیرد.

این کارشناس بیماری های حیات وحش دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست افزود: FAO,OIE پیشنهاد می کنند پایش دقیق پرندگان وحشی در کشورهایی که در مسیر پروازی اوراسیا قرار دارند به صورت منظم انجام گرفته و آزمایش ملکولی لازم جهت تعیین سنجش توالی ژن H5 و کلاد 4-4-3-2 در هر کجا که تلفاتی از پرندگان وحشی رویت می شود، انجام پذیرد.

وی تصریح کرد: در مجموع مراقبت فعال و پایش حیات وحش می تواند به عنوان شاخصی برای ارزیابی وضعیت عفونت در کشورها و زیرساخت های انسانی به حساب آید.

مرعشی گفت: فعالیت محققان و دامپزشکان در بررسی اپیدمیولوژی این بیماری وابستگی زیادی به پرنده شناس ها و افراد متخصص وآگاه به مسیر های پروازی پرندگان وحشی داشته و صداقت کشور های درگیر در زمان بروز همه گیری در اعلام وقوع بیماری و تعداد و نوع گونه های تلف شده از اهمیت بالایی برخوردار است.