آیا عربستان شایسته خادمی حرمین شریفین است؟ + تصاویر

 

 

دولت عربستان سال گذشته در چنین روزی برابر با عید سعید قربان، هزاران زائر بی‌گناه را بار دیگر قربانی بی‌کفایتی خود در اداره حرمین شریفین کرد. این فاجعه غمبار زمانی رخ داد که جمعیت انبوهی از زائران حج ابراهیمی در مسیر رفتن از منا برای انجام یکی از آخرین مناسک حج خود یعنی "رمی جمرات" در تقاطع دو شاهراه اصلی با یکدیگر برخورد کردند تا در اثر ازدحام جمعیت و سوءمدیریت فاحش آل‌سعود در کنترل تردد زائران به سمت پل جمرات، مرگبارترین حادثه حج دهه‌های اخیر رقم بخورد. 

 

تصاویری که در آن زمان از این حادثه تلخ منتشر شد گویای اجساد بی‌شماری بود که در زیر آفتاب سوزان منا برروی یکدیگر تلنبار شده بودند. اجسادی که به نوشته رسانه‌هایی چون بی‌بی‌سی‌ و نیویورک تایمز، تعداد آنها به اندازه‌ای زیاد بود که کار انتقال آنها تا نیمه‌های شب به طول انجامید. 

 

 

به نوشته گاردین، خالد الفالح – وزیر نفت جدید عربستان که سال گذشته همزمان با بروز این فاجعه بزرگ تصدی وزارت بهداشت عربستان را برعهده داشت، در اولین اظهارنظر رسمی خود پس از این فاجعه، تقصیر را به گردن زائران بی‌گناه انداخت و بی‌نظمی و بی‌توجهی آنها به دستورات عبور و مرور را عامل بروز فاجعه عنوان کرد. اما هیچ اشاره‌ای به دلیل ازدحام جمعیت در تقاطع خیابانها 204 و 223 نکرد و اینکه چرا با وجود مسبوق به سابقه بودن این فاجعه، محلی برای خروج اضطراری حجاج پیش‌بینی نشده بود. این در حالیست که بسیاری از رسانه‌های غربی و عربی بلافاصله پس از فاجعه منا، دلیل ازدحام ناگهانی جمعیت را انسداد برخی از خروجی‌ها به دلیل عبور کاروان بزرگ «محمد بن سلمان» جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان عنوان کردند که گفته می‌شود در آن لحظه برای ملاقات با پدرش ملک سلمان در کاخ منا عازم این منطقه بود.

 

وزیر بهداشت وقت عربستان در حالی برای شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت، حجاج بی‌گناه را مقصر این فاجعه معرفی کرد که «جان دروری» استاد دانشگاه ساسکس انگلیس که مطالعات زیادی در زمینه "رفتارشناسی جمعیت" انجام داده است، همان زمان در پاسخ به اظهارنظر غیرمسئولانه او به روزنامه تلگراف گفت هر کجا برخوردی میان جمعیت صورت می‌گیرد، مشکل از مدیریت است؛ چراکه در ازدحام جمعیت هیچ‌کس نمی‌تواند وقایع پیش رو و پشت سر خود را پیش‌بینی کند.

 

 

اما خالد الفالح تنها مقام مسئولی نبود که از پذیرفتن مسئولیت این فاجعه امتناع کرد. ژنرال «منصور الترکی» سخنگوی وزارت کشور عربستان نیز در واکنش به خبر کشته شدن صدها زائر خانه خدا در منا با تاکید بر "عادی بودن" چنین حوادثی گفت: نباید مقامات عربستان را به خاطر حوادثی که در یک لحظه امکان وقوع آنها وجود دارد، سرزنش کرد!

 

فاجعه منا در حالی اتفاق افتاد که عربستان سعودی پس از تراژدی مشابه سال 2006 با عقد قرارداد با یک شرکت انگلیسی، مسیر تردد به سمت پل جمرات را برای پیش‌بینی نقاط احتمالی برخورد حجاج با یکدیگر به یک سامانه کامپیوتری کنترل جمعیت مجهز کرد؛ اما به نوشته تلگراف، فاجعه منا در محلی اتفاق افتاد که تحت پوشش دوربین‌های این سامانه قرار نداشت. چراکه مقامات سعودی پیش‌بینی نکرده بودند که در هر نقطه از مسیر حرکت زائران در منا ممکن است حادثه مشابهی اتفاق بیفتد.

 

به همین دلیل، تمامی رسانه‌ها و کارشناسان بین‌المللی بلافاصله پس از وقوع فاجعه منا عنوان کردند صرف نظر از دلیل اصلی بروز این فاجعه، نفسِ وقوع چنین حادثه‌ای با توجه به تکرار حوادث مشابه آن در سالهای گذشته، پرسشهای جدی و فراوانی را درباره صلاحیت آل‌سعود در مدیریت حج مطرح می‌کند. 

 

 

پس از این حادثه، شاهزاده «محمد بن نایف بن عبدالعزیز آل‌سعود» ولیعهد و رئیس کمیته حج عربستان در نشستی با مقامات حج این کشور دستور انجام تحقیقات در این زمینه را صادر کرد. «ملک سلمان» پادشاه سعودی نیز در یک حرکت نمایشی در گفتگو با شبکه تلویزیونی العربیه عربستان خواستار یافتن علت یا علل دخیل در این فاجعه شد؛ اما اکنون با وجود آنکه یکسال از این حادثه تلخ می‌گذرد، هنوز گزارشی از سوی دربار سعودی درباره علت این فاجعه منتشر نشده است. ضمن اینکه از سرنوشت صدها قربانی بی‌گناهی که به دلیل تعجیل مقامات سعودی برای پنهان کردن ابعاد گسترده این فاجعه به سرعت به خاک سپرده شدند نیز هیچ اطلاعی در دست نیست.

 

 

مقامات سعودی حتی در این یکسال از اعلام آمار دقیق قربانیان نیز سر باز زدند و در حالیکه طبق آمار کشورهای مختلف، نزدیک به 3000 زائر از 36 کشور جهان در این فاجعه کشته شدند؛ مقامات سعودی کماکان اصرار دارند تعداد قربانیان حدود 800 نفر بوده است.

 

افزون بر این، با وجود اینکه جمعیت زائران ایرانی حج تمتع سال گذشته به مراتب کمتر از بسیاری از کشورهای دیگر بود، بیشترین قربانیان این فاجعه فراموش نشدنی، ایرانی بودند که همین مسئله، گمانه‌زنی‌هایی را نیز در رابطه با احتمال عمدی بودن این فاجعه مطرح کرده است؛ همانگونه که سعودی‌ها در سال 1366 نیز در حین انجام فریضه برائت از مشرکین، نزدیک به 300 زائر ایرانی را به بهانه سر دادن شعار "مرگ بر آمریکا" به خاک و خون کشیدند.

 

 

اما آنچه که فاجعه منا را در کام قربانیان و بازماندگان این فاجعه تلخ‌تر کرد، امدادرسانی ضعیف مقامات عربستان بود. روزنامه انگلیسی تلگراف پس از این فاجعه گزارش داد اجساد قربانیان منا تا ساعت‌های متمادی برروی زمین داغ منا قرار داشتند و تعداد آمبولانس‌ها و امدادگران سعودی به هیچ وجه تناسبی با تعداد قربانیان این فاجعه نداشت. حتی در تصاویری که از این فاجعه ثبت شده است نیز به خوبی مشخص است بیشترین حجم کمک‌های امدادی از سوی خود زائران صورت گرفت و امدادگران و ماموران پلیس سعودی با دستکش‌هایی که در دست و ماسک‌هایی که بر صورت داشتند، ظاهراً سلامت خود را نسبت به سلامت حجاج در اولویت قرار داده بودند. 

 

 

علاوه بر این، همکاری نکردن مقامات عربستان برای کمک به تشخیص هویت قربانیان فاجعه منا و تعلل آشکار آنها در انتقال اجساد قربانیان منا به کشورهایشان نیز به نوبه خود رفتار غیرمسئولانه دولت عربستان و غم فراموش‌نشدنی بازماندگان منا را کامل کرد.

 

 

البته فاجعه منا اولین سند بی‌کفایتی آل‌سعود در مدیریت رویداد عظیم حج به شمار نمی‌رود. فاجعه سال 1990 که طی آن دستکم 1400 نفر در روز عید قربان در حین عبور از یک تونل شلوغ در نزدیکی مکه به دلیل قطع شدن سیستم تهویه آن جان باختند یا فجایع سال‌های 2004 و 2006 که دستکم 600  قربانی و صدها مجروح بر جای گذاشتند، تنها گوشه‌ای از بی‌کفایتی مقامات سعودی در تامین امنیت حجاج در خانه امن الهی را به ما نشان می‌دهند. حتی در سال گذشته نیز کمتر از دو هفته قبل از فاجعه منا، سقوط جرثقیل غول‌پیکر شرکت ساختمان‌سازی «بن‌لادن» به داخل مسجدالحرام و آتش‌سوزی گسترده در یکی از هتل‌های محل اقامت زائران باعث کشته شدن بیش از یک صد زائر بی‌گناه شد.

 

 

با این حال، عربستان با وجود فجایع متعددی که در طول دو سه دهه اخیر از بی‌کفایتی خود در مدیریت حج به یادگار گذاشته است، کماکان با افتخار خود را "خادم حرمین شریفین" معرفی می‌کند و در حالیکه از زیرساختهای رفاهی و امنیتی کافی و لازم برای مدیریت رویداد عظیم حج برخوردار نیست، کماکان هر سال به دلیل منافع اقتصادی خود میزبان تعداد بیشتری از زائران مسلمان از کشورهای مختلف است. 

 

به نوشته المانیتور، کاهش بهای نفت و نیاز شدید عربستان به منابع درآمدی جایگزین باعث شده است که عربستان با وجود تکرار چنین فجایعی همچنان به فکر میزبانی غیرمسئولانه از حجاج باشد؛ ولو اینکه این میزبانی به قیمت فاجعه‌ای مانند فاجعه منا تمام شود که‌ بار غم آن تا همیشه در خاطره‌ها باقی خواهد ماند.