گردشی در خانه ملت
مجلس شورای اسلامی یکی از ارکان مهم و تأثیرگذار در کشور است که نقش اساسی در روند قانون‌گذاری دارد.
مجلس شورای اسلامی رکن اصلی نهاد قانون‌گذاری در کشور محسوب می‌شود که از نمایندگان منتخب مردم تشکیل شده است. طبق فرمان مشروطیت، از مجلس، هم به عنوان مجلس «مقدس شورای ملی» و هم «مجلس شورای اسلامی» نام برده شده است. در قانون اساسی اساسی کشور پیش از بازنگری نام این نهاد، مجلس شورای ملی بوده است.
مصوبات مجلس شورای اسلامی در صورت تأیید شورای نگهبان، برای اجرا به قوای مجریه و قضائیه ابلاغ می‌شوند. در برخی مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است، اعمال قوه‌مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آرای مردم صورت گیرد که در خواست این مراجعه به آرای عمومی نیز باید به تصویب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.
طبق اصل 62 قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب می‌شوند، تشکیل می‌شود. دوره نمایندگی در مجلس شورای اسلامی چهار سال است که انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبلی، برگزار شود و باید طوری باشد که کشور در هیچ زمان بدون پارلمان نباشد.
در ساختار مجلس، زرتشتیان و کلیمیان هر کدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کَلدانی در مجموع یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال نیز هر کدام یک نماینده دارند که اقلیتهای دینی و مذهبی از طریق انتخابات سراسری که زمان دقیق آن از سوی شورای نگهبان و با هماهنگی وزارت کشور اعلام می‌شود، انتخاب می‌شوند.
جلسات مجلس شورای اسلامی با حضور دو سوم مجموع نمایندگان رسمیت می‌یابد و تصویب طرحها و لوایح، مگر در مواردی که در قانون اساسی حدنصاب خاصی تعیین شده باشد، طبق آیین‌نامه داخلی پارلمان انجام می‌شود. برای تصویب آیین‌نامه داخلی مجلس، موافقت دو سوم حاضران در جلسات مجلس لازم است.
در زمان جنگ و اشغال نظامی کشور، به پیشنهاد رئیس‌جمهور و تصویب سه‌چهارم مجموع نمایندگان و تأیید شورای نگهبان، انتخابات نقاط اشغال شده یا تمامی کشور برای مدت معینی متوقف می‌شود و در صورت تشکیل نشدن مجلس جدید، مجلس سابق همچنان به کارش ادامه می‌دهد.
براساس آیین‌نامه داخلی مجلس، مذاکرات خانه ملت باید علنی باشد و گزارش کامل آن از طریق رادیو فرهنگ و روزنامه رسمی برای عموم منتشر می‌شود. فقط در شرایط اضطراری و در صورتی که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای رئیس‌جمهور، یکی از وزرا و یا ده تن از وکلای ملت، جلسه غیرعلنی تشکیل می‌شود.
مصوبات جلسات غیرعلنی مجلس در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد.
**مجلس چه اختیارات، وظایف و محدودیتهایی دارد؟
مجلس شورای اسلامی در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی می‌تواند قانون وضع کند. پارلمان نمی‌تواند قوانینی وضع کند که با اصول، احکام و مذهب رسمی کشور یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد، تشخیص این امر بر عهده شورای نگهبان است. تعیین رئیس مجلس شورای اسلامی توسط نمایندگان انجام می‌شود، لوایح قانونی نیز پس از تصویب هیئت وزیران به مجلس تقدیم می‌شود و طرحهای قانونی به پیشنهاد حداقل پانزده تن از بهارستان‌نشینان قابل طرح است.
مجلس شو رای اسلامی حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارد و با امضای حداقل 10 تن از وکلای ملت طرحهای تحقیق و تفحص قابل طرح بوده و ابتدا به هیئت رئیسه مجلس ارائه می‌شود. عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، قراردادها و موافقتنامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس برسد.
رئیس‌جمهور برای تشکیل هیئت وزیران باید وزرا را جهت اخذ رأی و یا عدم رأی اعتماد به مجلس معرفی کند که رأی اعتماد به وزرا نیز جزو اختیارات مجلس است.
سؤال از وزرا با امضای حداقل یک چهارم نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس‌جمهور و یا هر یک از نمایندگان در حیطه وظایف و اختیارات آنها صورت می‌گیرد و رئیس‌جمهور یا وزیر مربوطه موظف است در مجلس حاضر شده و به سؤال نماینده یا نمایندگان سؤال‌کننده پاسخ دهد.
براساس این گزارش، اگر نماینده یا نمایندگانی از رئیس‌جمهور سؤال کنند، وی موظف است حداکثر یک ماه از زمان اعلام وصول سؤال در مجلس حضور یافته و به سؤال و یا سؤالات نمایندگان پاسخ دهد. البته این مدت زمان درباره وزرای دولت حداکثر یک ماه است.
اگر وزیری که مورد سؤال و یا استیضاح نمایندگان مجلس قرار می‌گیرد، نتواند از وکلای ملت رأی اعتماد کسب کند، عضو هیئت وزیران محسوب نشده و رئیس‌جمهور می‌بایست فرد دیگری را به عنوان وزیر به مجلس معرفی کند.
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس، رئیس‌جمهور را در حیطه اجرای وظایفش در اداره امور اجرایی کشور استیضاح کنند، وی می‌بایست ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شده و درباره مسائل مطرح شده توضیحاتی به وکلای ملت ارائه کند. روال استیضاح و یا سؤال از رئیس‌جمهور به این قرار است که پس از اظهارات موافقان و مخالفان اگر بهارستان‌نشینان از توضیحات رئیس‌جمهور قانع نشوند، طبق قانون می‌توانند عدم کفایت وی را اعلام کرده و در راستای اجرای بند دهم اصل یکصد‌و‌دهم قانون اساسی، عدم کفایت رئیس‌جمهور را به اطلاع مقام معظم رهبری برسانند.
براساس این گزارش، هر فردی شکایتی از نحوه کار مجلس، قوای مجریه و یا قضاییه داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را به صورت کتبی به مجلس ارائه دهد، مجلس نیز موظف است به این شکایات رسیدگی کرده و پاسخ کافی دهد و در مواردی هم که شکایت به قوای مجریه و یا قضاییه مربوط است، رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت مناسب نتیجه را اعلام کند.
** انتخابات مجلس شورای اسلامی چگونه برگزار می‌شود؟
نمایندگان مجلس شورای اسلامی هر چهار سال یک بار و از طریق انتخابات تعیین می‌شوند. کاندیداهای شرکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی باید به تأیید هیئتهای اجرایی که وابسته به دولت و وزارت کشور هستند و هیئتهای مرکزی شورای نگهبان، برسند.
هیئتهای اجرایی برای هر داوطلب هفت شرط را مورد بررسی قرار می‌دهند و در صورت احراز تمامی این شروط از جانب داوطلب وی را برای تأیید صلاحیت به شورای نگهبان معرفی می‌کنند. شرایط هفت‌گانه نمایندگان مجلس برای احراز صلاحیت‌شان شامل داشتن سلامت جسمانی در حد نعمت بینایی، شنوایی و گویایی، عدم سوء‌پیشینه و محکومیت قضایی، عدم سوء‌شهرت در حوزه انتخابیه، داشتن حداقل 30 سال کامل سن برای ثبت‌نام، داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد و یا معادل آن (بنا بر یک تبصره افراد دارای مدرک کارشناسی که سابقه پنج سال کار در حد کارشناسی را داشته باشند نیز مجاز به ثبت‌نام هستند)، اعتقاد و التزام عملی به نظام جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی، اعتقاد و التزام عملی به اسلام و اصل مترقی ولایت مطلقه فقیه است.
پس از هیئتهای اجرایی، نوبت به شورای نگهبان می‌رسد که صلاحیت داوطلبان شرکت در انتخابات مجلس را بررسی کند، حضور داوطلبان نمایندگی مجلس منوط به تأیید در صورتی که شورای نگهبان نیز صلاحیت داوطلبی را تأیید کرد، وی می‌تواند در انتخابات شرکت کند.
** نمایندگان مجلس چه حقوق و اختیاراتی دارند؟
نمایندگان برگزیده که پس از تأیید صلاحیت از جانب نهادهای مسئول در انتخابات به پیروزی دست پیدا کردند، در اولین گام باید در صحن مجلس سوگندی را ادا کنند که در آن به کتاب قرآن قسم می‌خورند.
متن سوگندنامه نمایندگان مجلس به شرح زیر است:
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
من در برابر قرآن مجید، به خدای قادر متعال سوگند یاد می‌کنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد می‌نمایم که پاسدار حریم اسلام و نگاهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم، ودیعه‌ای را که ملت به ما سپرده به عنوان امینی عادل پاسداری کنم و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوی را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم، از قانون اساسی دفاع کنم و در گفته‌ها و نوشته‌ها و اظهارنظرها، استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنها را مد نظر داشته باشم.
نمایندگان اقلیتهای مذهبی نیز همین سوگند را ذکر می‌کنند و تنها به جای قرآن نام کتاب مقدسشان(اوستا، انجیل یا تورات) را بر زبان می‌آورند.
تمامی نمایندگان مجلس در برابر همه ملت مسئول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر کند.
نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهار نظر و رأی خود کاملاً آزادند و نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی‌شان داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد.
**نحوه انتخاب رؤسای «خانه ملت» چگونه است؟
مسن‌ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رئیس سنی و فرد بعدی به عنوان نایب رئیس و دو تن از جوانترین نمایندگان به سمت دبیری هیئت رئیسه سنی تعیین می‌شوند و در جایگاه هیئت رئیسه قرار می‌گیرند، درصورت تساوی سن، هیئت رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن‌ترین و جوانترین نمایندگان حاضر تعیین می‌شود. اداره کل قوانین مجلس مسئولیت اعلام اسامی اعضای هیئت رئیسه سنی را بر عهده دارد.
وظایف هیئت رئیسه سنی، اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، اقتراع شعب و اجرای انتخابات هیئت رئیسه موقت است.
**هیئت رئیسه موقت مجلس چیست؟
انتخاب هیئت رئیسه موقت در دومین جلسه علنی مجلس انجام خواهد شد. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیئت رئیسه دائم است، هیئت رئیسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگندنامه هیئت رئیسه دائم مراسم تحلیف را به جای می‌آورد.
**هیئت رئیسه دائم چگونه انتخاب می‌شود؟
پس از تصویب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمایندگان، هیئت رئیسه موقت اقدام به انتخاب هیئت رئیسه دائم می‌کند، اعضای هیئت رئیسه دائم برای یک سال انتخاب می‌شوند. مبنای تجدید انتخابات سالیانه، سالروز انتخابات هیئت رئیسه قبلی است و در صورتی که با تعطیلات مصادف شود، در جلسه قبل از آن انجام می‌گردد و مسئولیت هیئت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل تفویض می‌شود.
**چه نهادهایی زیرمجموعه «خانه ملت» هستند؟
براساس این گزارش، مرکز پژوهشها، مرکز تحقیقات اسلامی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد و دیوان محاسبات کشور جزو سازمانها و نهادهای وابسته به مجلس شورای اسلامی هستند، البته مسئولیت انتخاب 3 عضو حقوقدان شورای نگهبان نیز طبق قانون اساسی به نمایندگان مجلس سپرده شده است.
مجلس شورای اسلامی در مجموع از 290 نماینده تشکیل شده که دهمین دوره مجلس از این قاعده به دلیل ابطال آرای حوزه انتخابیه اهر و هریس و درگذشت منتخب مردم مراغه و رد صلاحیت منتخب پنجم مردم اصفهان، مستثنی شده و مجلس دهم در حال حاضر 286 نماینده دارد.
ارسال نظر