حکم شرعی مجسمه سازی چیست؟

 

در روایتی آمده است که پیامبر(ص) بعد از فتح مکه، مجسمه‌ای از حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) را در خانه کعبه مشاهده نمودند که در دست هایشان کاسه هایی بود که مردم زمان جاهلیت، اعتقادی خرافی نسبت به آن داشتند! (نام این کاسه ها، ازلام بوده و در آیه 3 سوره مائده به آن اشاره شده است). ایشان بعد از مشاهده چنین صحنه‌ای، با ناراحتی فرمودند: «خداوند، طراحان این مجسمه ها را به هلاکت برساند! قسم به خدا، آنان نیز می دانند که این دو پیامبر الاهی، هرگز به چنین کاری اقدام نکرده اند.» ( ابن منظور، لسان العرب، ج 12، ص 479.)

 

آیت‌الله سید هاشم بطحایی گلپایگانی، عضو مجلس خبرگان رهبری در گفتگو با خبرنگار قرآن و عترت باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به نظر قرآن در خصوص حرفه مجسمه‌سازی اظهار داشت: اسلام مجسمه‌سازی را در دسته لغویات قرار داده و از آن به عنوان کارهای بیهوده یاد می‌کند.

 

وی افزود: خداوند در سوره مومنون ودر آیه « وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ» پرهیزگاران را کسانی می‌داند که از لغویات و اعمال بیهوده برحذر باشند.

 

بطحایی گلپایگانی در خصوص نظر علما عنوان کرد: مسله حرام بودن مجسمه از سوی علما تنها تمثال انسان است که در ادیان مختلف به عمد یا غیرعمد آنها را پرستش می‌کنند، البته با مجسمه حیوانات و اشیا مخالفتی ندارند هرچند در مصر باستان آن مجسمه ها نیز ستایش می‌شد.

 

عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: خداوند در قرآن کریم وجود مجسمه ها را تقبیح کرده و می‌فرماید: «إِذْ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوْمِهِۦ مَا هَٰذِهِ ٱلتَّمَاثِیلُ ٱلَّتِىٓ أَنتُمْ لَهَا عَٰکِفُونَ» یعنی آن هنگام که به پدرش (آزر) و قوم او گفت: این مجسمه‌های بی‌روح چیست که شما همواره آنها را پرستش می‌کنید؟!.

 

وی خاطرنشان کرد: ساخت مجسمه تا به حال هیچ مشکل فرهنگی و علمی را حل نکرده و به غیر از تغییر عقاید سازندگان این آثار به سمت و سوی خالق بودن و خدایی کردن، تاثیری در نحوه زندگی بشر نداشته است.

 

البته باید گفت که با پیشرفت علم و دانش، بشر به حدی از دانش رسیده است که حتی ساخت پیشرفته‌ترین پیکره های متحرک را که ربات‌ها هستند، هم‌طراز خلقت خداوند نمی‌داند چه برسد به مجسمه‌های بی‌جان و بی‌حرکت. بنابراین برخی از مراجع عظام تقلید در زمان کنونی هنر مجسمه‌سازی را مبتنی بر اینکه بهره گیری از آن جهت امور لغو یا بت پرستی منتفی شده است، خالی از اشکال دانسته‌اند و برخی دیگر نیز همچنان بر باور سنتی خود مبنی بر حرام شمردن آن تأکید دارند. در ادامه این گزارش احکام و استفتائات مراجع و فقهای دینی را در خصوص ساخت مجسمه و تندیس را می‌خوانیم:

*******************

آیت‌الله خامنه‌ای:

سؤال: ساخت عروسک و مجسمه و نقاشی و ترسیم چهره موجودات زنده اعم از گیاهان، حیوانات و انسان چه حکمی دارد؟ خرید و فروش و نگهداری و ارائه آنها در نمایشگاه چه حکمی دارد؟

جواب: ساخت مجسمه و نقاشى و ترسیم چهره موجودات ولو ذى‌روح اشکال ندارد. همچنین خرید و فروش و نگهدارى نقاشى و مجسمه جایز است و ارائه آنها در نمایشگاه هم اشکال ندارد.

 

سؤال: آیا ساخت عروسک و یا مجسمه موجودات ذی روح اعم از انسان یا غیر آن به وسیله دستگاه مخصوص آن جایز است؟

جواب: اشکال ندارد.

 

سؤال: ساخت زیور آلات به‌صورت مجسمه چه حکمی دارد و آیا موادّی که مجسمه‏ها از آنها ساخته می‏شوند، در حکم به حرمت تأثیر دارند؟

جواب: ساخت مجسمه اشکال ندارد و فرقى بین موادى که مجسمه از آنها ساخته مى‏شود نیز وجود ندارد.

سئوال: ساخت عروسک و مجسمه و نقاشى و ترسیم چهره موجودات زنده اعم از گیاهان، حیوانات و انسان چه حکمى دارد؟ خرید و فروش و نگهدارى و ارائه آنها در نمایشگاه چه حکمى دارد؟
جواب: ساخت مجسمه و نقاشى و ترسیم موجودات بى‏روح اشکال ندارد و همچنین نقاشى و ترسیم چهره موجودات ذى روح، اگر بدون برجستگى باشد و یا مجسمه آنها که به صورت غیر کامل باشد، اشکال ندارد، ولى ساخت مجسمه انسان یا سایر حیوانات به صورت کامل اشکال دارد. امّا خرید و فروش و نگهدارى نقاشى و مجسمه جایز است و ارائه آنها در نمایشگاه هم اشکال ندارد.

سئوال: آیا ساخت عروسک و یا مجسمه موجودات ذى روح اعم از انسان یا غیر آن به وسیله دستگاه مخصوص آن جایز است؟
جواب: اگر ساخت مجسمه بوسیله دستگاه، مستند به فعل مستقیم انسان نباشد، اشکال ندارد در غیر این صورت اشکال دارد.

********************
آیت‌الله بهجت:

 ساختن مجسمه موجودات جاندار حرام است، اما نگهداری آن برای مقاصد غیر حرام بنابر اظهر جایز است، و نیز معامله به همین مقصود مانعی ندارد، اگرچه احتیاط مستحب در ترک آن است، و نقاشی موجودات جاندار بنابر اظهر حرام نیست، اگرچه احتیاط در ناقص یا جدا کشیدن آن است.

 

*******************
آیت‌الله سیستانی:

سؤال: آیا خرید مجسمه آدمی و برهنه اعم از مجسمه زن و یا مرد جایز است؟ و خرید مجسمه و تندیس حیوانات که برای زینت می تراشند چه طور است ؟

پاسخ: دومی بی اشکال است اما اولی اگر ترویج فساد باشد، جایز نیست.

 

سؤال: آیا ساخت مجسمه دلفین با سنگ برای فروش جایز است؟

پاسخ: به احتیاط واجب جایز نیست.

 

سؤال: ساخت مجسمه گیاهان وگلها چه حکمی دارد؟

پاسخ: اشکال ندارد.

 

سؤال: آیا ساختن مجسمه حیوانات و انسان دارای حلیت است و در موردساختن مجسمه زنان به صورت برهنه و یا ساختن مجسمه زن و مرد نظرتان چیست ؟

پاسخ: بنا بر احتیاط واجب حرام است و ساختن مجسمه هایی که موجب نشر فساد و فحشاء است حرام می باشد.

 

سؤال: ساختن مجسمه کامل انسان و حیوان با امعاء و احشاء داخلی جهت استفاده آموزشی در مراکز آموزشی چه حکمی دارد؟

پاسخ: با امکان وارد کردن اینگونه مجسّمه ها از کشورهای دیگر بنابر احتیاط واجب نباید بسازند.

 

سؤال: ساختن مجسمه ناقص یا کامل انسان یا حیوان بعنوان اثر هنری چه حکمی دارد؟

پاسخ: ساختن مجسمه انسان و حیوان به احتیاط واجب حرام است هرچند ناقص باشد ولی ساختن مجسمه یک جزء بدن مانند سر یا پا اشکال ندارد.

 

**********************
آیت‌الله صافی گلپایگانی:

ساختن مجسمه و خضوع در مقابل آن، حرام است، و نیایش و احترام در برابر مجسمه‎ها و نصب آن‌ها در معابر و میادین، حرام است.

 

**********************
آیت‌الله مکارم شیرازی:

سؤال: آیا حرمت نقّاشى و مجسمه سازى به دلیل برداشت شرک آمیز از آنها و جنبه بت پرستى آن است؟ در این صورت امروز که این امور ذهنیّت بت پرستى را در عموم مردم ایجاد نمى کند و به عنوان هنر شناخته شده و به کار گرفته مى شود، پرداختن به آن چه حکمى دارد؟

پاسخ: مجسمه سازى و خرید و فروش آن در هر حال اشکال دارد مگر در مواردى که جنبه اسباب بازى دارد.

 

سؤال: مجسمه سازى تمام تنه یا نیم تنه انسان یا حیوان چه حکمى دارد، نقّاشى آنها چطور؟

پاسخ: مجسمه سازى اشکال دارد و نقّاشى جایز است.

 

سؤال: آیا نگهداری مجسمه ای که شکل انسان دارد در خانه گناه است؟

پاسخ: اگر به شکل تندیس کامل باشد جایز نیست.

 

سؤال: آیا ساختن مجسمه نیم تنه در حکم مجسمه کامل است؟

پاسخ: ما در مورد مجسمه احتیاط واجب داریم که ساختن، نگهداری، خرید و فروش آن جایز نیست و کلمه مجسمه ، کلمه عامی است که شامل کامل و نیم تنه هر دو می شود، آری ممکن است دست یا پای تنها، صدق مجسمه نکند.