بیماری مسری در ماهیان گرمابی

طی سال‌های گذشته میزان آلودگی در دریای مازندران روندی افزایشی داشته است، بیشترین نقش آلودگی در این دریا را آلاینده‌های شیمیایی و ورود نفت به این دریاچه دارد در همین رابطه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارشی از آلودگی‌های دریای خزر منتشر کرده است که حاوی اطلاعات مهمی در رابطه با دریای خزر به‌عنوان بزرگ‌ترین پیکره آبی در سطح زمین است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، نوسانات سطح آب دریای خزر، مسائل زیست‌شناختی، مشکلات بوم‌شناختی، فعالیت‌های نفتی و صنعتی از منابع اصلی تهدیدکننده محیط‌زیست دریای خزر به‌حساب می‌آیند، همان‌گونه که فعالیت اقتصادی در حوضه دریای خزر افزایش می‌یابد این احتمال قوی وجود دارد که سطح آلودگی خزر نیز افزایش پیدا کند و در پی آن حیات موجودات زنده را در منطقه با بحرانی جدی مواجه سازد.

نمی‌توان به‌سادگی از کنار آلودگی‌هایی که به‌وسیله تولیدات نفتی، نیروگاه‌ها، صنایع و کشاورزی به سمت این دریاچه سرازیر می‌شوند، گذشت، باید آلودگی‌ها را دقیق بررسی و شناسایی کرد تا برای حل این معضل تصمیم‌گیری‌های مهم گرفته شود.

دریای خزر بزرگ‌ترین دریاچه جهان است اما ازلحاظ مساحت و نیز آبزیان ها و دگرگونی‌های درون آن بیشتر به دریا شباهت دارد و در تمام ماه‌های نمونه‌برداری ناحیه غرب خزر همواره بار آلودگی بسیار بالایی را نشان داده است. حتی در فصلی که بار آلودگی کاهش کلی نشان می‌دهد (ماه‌های فروردین و اردیبهشت) آلودگی میکروبی در ناحیه غرب مازندران چنان بالاست که هر یک از شاخص‌های موردبررسی ده‌ها بار بیش‌ازحد مجازند.

نتایج بررسی‌های صورت پذیرفته از دهانه پنج رودخانه (تجن، چشمه گیله، تنکابن، بابلرود و چالوس) نشان می‌دهند که آب رودخانه‌ها به فاضلاب انسانی یا فاضلاب ناشی از محل‌های پرورش دام و طیور آلوده بوده و در غالب موارد میزان آلودگی آب ورودی به دریا بسیار بالاتر از آلودگی آب دریا است.

فاضلاب کارخانه‌ها یا فاضلاب‌های شهری ازیک‌طرف منجر به کم شدن اکسیژن آب‌شده و از طرف دیگر در صورت دارا بودن سموم اثر مستقیمی روی ماهیان داشته و باعث می‌شود اغلب ماهیان در معرض آلودگی قرار گیرند

مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین گزارش می‌دهد، آلودگی‌های محیطی آثار نامطلوبی بر ماهیان ازجمله آزادی در محیط‌های طبیعی یا در استخرهای پرورش دارد. فاضلاب کارخانه‌ها یا فاضلاب‌های شهری ازیک‌طرف منجر به کم شدن اکسیژن آب‌شده و از طرف دیگر در صورت دارا بودن سموم اثر مستقیمی روی ماهیان داشته و باعث می‌شود اغلب ماهیان در معرض آلودگی قرار گیرند.

در مسمومیت‌های نسبتاً کم، ناهنجاری‌هایی مانند تغییر شکل باله‌ها و در مسمومیت‌های مزمن مستعد ابتلا به بیماری‌های مختلف می‌شوند زیرا از یک‌سو قدرت دفاعی بدن آن‌ها در اثر تنش یا استرس ناشی از آلاینده‌ها کم شده و از سوی دیگر این مواد مستقیماً به اندام‌های مختلف به‌ویژه آب‌شش، کبد و غدد تناسلی آسیب رسانده و در بلندمدت بازهم باعث نابودی آن‌ها می‌شوند.

به علت شرایط آب و هوایی مناسب بیش از ۴۰ شهر بزرگ و کوچک با جمعیت‌های مختلف و تعداد زیادی روستا در حاشیه جنوبی و کنار سواحل دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن توسعه‌یافته‌اند که فاضلاب بیشتر آن‌ها از طریق این رودخانه‌ها تخلیه و بخش عمده‌ای آلودگی ماهیان گرمابی به‌ویژه کپور رودخانه‌ای را منجر می‌شود.

وجود برخی بیماری‌های شایع شده در ماهیان کپورماهی در رودخانه «کورکورسر» واقع در نوشهر که به منطقه شنا گاه سیترا نوشهر سرازیر می‌شود یک‌بار دیگر زنگ خطر آلودگی این نوع ماهیان گرمابی را به صدا درآورده است که در غلظت آلودگی آب این رودخانه ناشی از ورود فاضلاب‌های شهری و انسانی روزهای نفس‌تنگی را سپری می‌کنند.

ازجمله بیماری‌های ماهیان کپور در رودخانه کورکورسر نوشهر می‌توان به دو نوع بیماری «ویرمی کپور ماهیان» و «کویی هرپس ویروس (بیماری اگزوتیک)» اشاره کرد.

ویرمی کپور ماهیان

یک بیماری ویروسی مسری در کپور ماهیان است و عامل آن رابدو ویروس کاپیواست که باعث تلفات بسیار بالایی در ماهیان گرمابی (کپور ماهیان) می‌شود، حداکثر تلفات بیماری در دمای ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتی گراد اتفاق می‌افتد و در دمای ۱۷ درجه تلفات کاهش می‌یابد.

علائم شامل تیرگی پوست، اگزوفتالمی و بیرون‌زدگی چشم، آسیت و رنگ‌پریدگی آب‌شش‌ها و کست مدفوعی آویزان از مخرج و حالت تورم و بیرون‌زدگی مخرج است و ماهیان حالت بی‌حالی داشته و خونریزی در آب‌شش‌ها و پوست‌دارند.

همچنین بیماری «کویی هرپس ویروس» (بیماری اگزوتیک) یک بیماری شدیداً مسری است که دارای میزان ابتلا و تلفات بسیار بالا در خانواده کپور ماهیان است، عامل بیماری از خانواده هرپس ویریده و با علائم بالینی غیراختصاصی نظیر زخم‌های وسیع، خونریزی از آب‌شش‌ها، ‌ نقاط رنگ‌پریده یا تاول‌های روی پوست، چشمان فرورفته در این‌گونه از ماهیان است.

شدت این بیماری به حدی رسیده است که این روزها چندین اکیپ آبزیان آب‌های داخلی و دفتر تنوع زیستی و حیات‌وحش سازمان محیط‌زیست کشور را به رودخانه کورکورسر نوشهر و همچنین به رودخانه‌های غرب استان مازندران کشانده است.

امیرمحمد علمی، رئیس گروه آبزیان آب‌های داخلی سازمان محیط‌زیست کشور در بررسی وضعیت رودخانه کورکورسر در نمونه‌برداری با دستگاه الکتروشوکر گفت: متأسفانه اکثر ماهیان صیدشده از ماهیان کاراز از خانواده کپور که یک‌گونه غیربومی بوده و معضلی است که در تمامی آب‌های داخلی ما ایجاد کرده‌اند و نمونه دیگر ماهی‌های قرمز حوض بوده و مشخص است که سیزده‌بدر امسال در رودخانه رهاشده‌اند و این‌گونه وقتی بزرگ می‌شود معضل بسیار زیادی ایجاد می‌کنند.

آلودگی کپورماهیان به انگل

وی اظهار داشت: همچنین، یک معضل مهم که در کپور ماهیان مشاهده شد، این است که تماماً آلوده به انگل هستند که علت انگل نیز بحث فاضلاب‌های انسانی و شهری است که وارد رودخانه می‌شود و باید مسئولان برای جلوگیری از این امر همت بیشتری داشته باشند و فاضلاب‌ها را ساماندهی کنند.

وی در رابطه با وضعیت دیگر رودخانه‌ها در مازندران گفت: وضعیت دیگر رودخانه‌ها نیز به دلایلی همچون صید بی‌رویه خوب نیست، رودخانه‌های اینجا توسط اهالی و افراد ساکن در ویلاهای کنار رودخانه تماماً با تورهای عرضی بسته‌شده است که این موجب این می‌شود که روند مهاجرت ماهی‌ها به بالادست رودخانه گرفته شود با این کار علاوه بر آلودگی عملاً جلوی مهاجرت ماهی‌ها برای تخم‌ریزی نیز گرفته می‌شود.

وی در رابطه با آلودگی‌ها گفت: در آلودگی بحث گونه نداریم و ممکن است که به همه گونه‌ها سرایت کند، وقتی‌که آلودگی بالا باشد، تعداد ماهیان نیز به‌مرور کم می‌شود و در کنار آن میزان صید نیز بالا است که موجب می‌گردد که گونه‌ها در معرض انقراض قرار گیرند.

امید صدیقی سوادکوهی، کارشناس گروه آبزیان دفتر تنوع زیستی و حیات‌وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور نیز بابیان اینکه اکثر ماهیان منطقه آبریز خزر که از خانواده کپور ماهیان هستند، آلودگی به انگل رادارند، افزود: در سالهای اخیر این آلودگی شدیدتر شده است.

وی اظهار داشت: با توجه به آلودگی‌های شدید رودخانه در منطقه و تضعیف قدرت ایمنی این ماهیان، میزان آلودگی به این انگل‌ها بیشتر شده است و این خطری است برای سلامت مردمی که از این ماهیان استفاده می‌کنند.

صدیقی در رابطه با بررسی رودخانه کورکورسر نیز گفت: آلودگی انگلی کپور ماهیان بسیار شدید بوده است، به‌طوری‌که به سطح پوست آمده بود و از ظاهر آن مشخص بوده است و این آلودگی از طریق خوردن این ماهی‌ها به مردم نیز منتقل می‌شود و باعث بروز بیماری‌های مختلف برای مردم خواهد شد.

وی بابیان اینکه آلودگی‌های انگلی در اولویت‌های بعدی است، افزود: اکنون آلودگی در رودخانه‌ها بزرگ‌ترین معضل ما در حوزه آبریز خزر است، این رودخانه‌ها به دریا می‌ریزند و دریا را نیز به‌شدت آلوده کرده‌اند.

شنا گاه‌ها و تمام مناطق ساحلی که مردم از دریا استفاده می‌کنند نیز شدیداً آلوده‌شده است

صدیقی یادآور شد: شنا گاه‌ها و تمام مناطق ساحلی که مردم از دریا استفاده می‌کنند نیز شدیداً آلوده‌شده است، بخصوص آلودگی میکروبی که از طریق فاضلاب انسانی به رودخانه‌ها منتقل می‌شود که هم رودخانه‌ها آلوده‌شده است و هم دریا، از سوی دیگر، تصفیه‌خانه و جمع‌آوری فاضلاب نیز در این شهرها راه‌اندازی نشده است که این بزرگ‌ترین معضل سواحل دریای مازندران است.

وی در رابطه با آمار این آلودگی‌ها گفت: در رابطه با آلودگی‌های میکروبی چند پایش در سالهای قبل انجام‌شده است و متأسفانه آلودگی میکروبی بسیار بالاست، در برخی مناطق چند ده برابر و در برخی دیگر چند صد برابر آلودگی میکروبی حد مجاز است، بعضی از رودخانه‌ها بخصوص مناطق غربی استان مازندران مانند رودخانه چالوس شدیداً آلوده است.

صدیقی ادامه داد: شنا گاه چالوس یکی از بزرگ‌ترین شنا گاه‌ها است و ما در سال‌های گذشته نیز اعلام کرده‌ایم که این شنا گاه یا تعطیل و یا جابجا شود چراکه سلامت مردم را به‌شدت تهدید می‌کند.

وی در رابطه با پایش رودخانه‌ها گفت: پایش صورت می‌پذیرد اما اکثر این رودخانه‌ها باید پایش دائمی شوند. حداقل به‌صورت هفتگی یا ماهیانه پایش شوند و جدیداً پیگیر هستیم که این کار را انجام دهیم.

بسته بودن محیط دریای خزر باعث می‌شود تا غلظت مواد آلاینده مختلف به‌تدریج در آب و رسوب آن افزایش‌یافته و ازآنجا وارد چرخه حیات آبزیان یا تأثیر روی زیستگاه‌های آن‌ها شود. این امر در بلندمدت باعث تأثیر منفی بر سلامت و حیات ذخایر آبزیان این دریا، کارکردهای زیستی و فیزیولوژیک آن‌ها، به‌خصوص در انواع و گونه‌های کمیاب و حفاظت نشده خواهد شد.