واکاوی علل دور جدید تعامل اردوغان با خاندان سعودی/ آنکارا از مشکلات اقتصادی به ریاض پناه برد

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- «دکتر ابوالحسن خلج منفرد» رایزن فرهنگی سابق ایران در ترکیه در یادداشتی اختصاصی برای «پارس» در واکاوی سفر اخیر اردوغان به ریاض و اهداف آن نوشت:

سیاست خارجی ترکیه در سال های اخیر بیش از پیش در مدار غربی تعریف شده است. به طور سنتی نیز مناسبات ترکیه با دنیای غرب روابطی استراتژیک بوده است اما زمانی که اردوغان و حزب عدالت و توسعه (AKP) حزب متبوع وی به قدرت رسید، تصمیم بر تعادل در مناسبات سیاست خارجی اتخاذ شد. به عبارتی دیگر در عین تلاش برای گسترش روابط با اتحادیه اروپا و کشورهای غربی، نگاه به شرق و به-ویژه کشورهای همسایه در مناسبات سیاست خارجی این کشور تقویت شد. از این رو سیاست «مشکلات صفر با همسایگان» سرلوحه سیاست خارجی ترکیه قرار گرفت که در آغاز اعلام این سیاست، سیاست موفقی قلمداد می شد؛ چرا که موجب ارتقای جایگاه منطقه ای، توسعه اقتصادی و انسجام داخلی این کشور شد.

این سیاست در حالی اتخاذ شد که مورد استقبال کشورهای غربی قرار نگرفت؛ به عنوان نمونه در همین مقطع سطح مناسبات آنکارا- تل آویو تقلیل پیدا کرد اما متاسفانه دنیای غرب به جهت نفودی که در ترکیه دارد، رویکرد سیاست خارجی ترکیه را مجددا از سوی کشورهای شرقی به طرف غرب سوق داد. ترکیه به دنبال همین تغییر رویکرد و با چراخ سبز ایالات متحده آمریکا دچار خطای استراتژیک در ورود به سوریه و عراق شد. اشتباهات استراتژیک اردوغان و حزب متبوع وی در تغییر رویکرد سیاست خارجی کشور خویش هزینه های گزافی را دربرداشت؛ لذا همین امر موجب همگرایی بیش تر ترکیه با غرب و اسرائیل شده است. اعلام عادی سازی مناسبات با تل آویو نیز از نمونه های همین همگرایی محسوب می-شود. حال مناسبات ترکیه با کشورهای مرتجع عرب از جمله عربستان سعودی  و قطر نیز در همین چارچوب قابل تفسیر است.

هم اکنون سیاست خارجی آک پارتی در راستای اهداف کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده آمریکا و هم-پیمانان منطقه ای آن ها در حال شکل  دادن روابط استراتژیک با این کشورها است؛ این سیاست در حالی پیگیری می شود که ترکیه اختلافاتی با بعضی از این بازیگران منطقه ای دارد؛ اختلاف با عربستان بر سر مساله مصر یکی از این نمونه ها است. اختلافات عقیدتی نیز اختلافات دیگر طرفین را شکل می دهد. با این وجود شاهد همگرایی بین آنکارا و ریاض هستیم. از جمله مهم ترین اهداف ترکیه برای همگرایی با عربستان می توان به تلاش ترکیه برای حل مشکل اقتصادی خویش به سبب هزینه های منطقه ای و داخلی اشاره کرد. 

گفتنی است که بروز اختلافات ترکیه با روسیه بعد از ساقط شدن جنگنده سوخوی روسی توسط جنگنده-های ترکیه موجب تشدید مشکل اقتصادی در این کشور شده است. دومین هدف ترکیه از این همگرایی تلاش برای برای جایگزینی منابع انرژی خویش است. حمایت های عربستان و قطر از تنوع بخشی به منابع انرژی ترکیه مولفه مهمی است که بعد از بروز اختلافات ترکیه با روسیه به صورت جدی پیگیری می-شود.

تبعات حضور داعش در عراق و سوریه دامن گیر عربستان و ترکیه نیز شده است. ناامنی های داخلی ترکیه و افت رشد اقتصادی آن به صورت مستقیم از ناامنی های مرز جنوب شرقی ترکیه و سوریه تاثیر پذیرفته است. دخالت ترکیه در امور عراق و سوریه به عنوان همسایگان ارضی این کشور آسیب پذیری ترکیه را افزایش داده است؛ در حالی که ثبات و آرامش در عراق و سوریه موجب ثبات در کشورهای همسایه از جمله ترکیه خواهد شد.

ترکیه در حال حاضر به شدت درگیر ناامنی های داخلی است؛ درگیری دولت ترکیه با حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) در بخش های جنوب شرقی آن، هزینه های گزاف اقتصادی و امنیتی برای دولت این کشور به بار آورده است؛ لذا ترکیه هم اکنون توان حضور مستقیم تر در جبهه دیگری را ندارد. هزینه های گزاف ترکیه در حمایت از گروه های تروریستی عراق و سوریه نیز به هزینه های داخلی این کشور افزوده است و در این شرایط این کشور نیازمند کمک های اقتصادی شریکان استراتژیک خویش از جمله عربستان سعودی است؛ سفر اردوغان به ریاض نیز در این چارچوب تعریف و تفسیر می شود.

گفتنی است که کشورهای غربی  در اشتباهات استراتژیک ترکیه در عراق و سوریه تاثیرگذار بوده اند؛ چرا که آن ها علاقمند به اوج گیری ترکیه به عنوان کشور تاثیرگذار اسلامی در منطقه نیستند. روندی که در ترکیه طی چندین سال گذشته از نظر اقتصادی آغاز شده بود، می توانست کل منطقه را در سیطره اقتصادی ترکیه قرار دهد و بی  شک تداوم آن روند، برتری ترکیه در منطقه را در پی داشت اما با نفوذی که غربی ها در ترکیه دارند، موجب به دام انداخته شدن این کشور شدند و این در حالی بود که ترک ها از این مساله غافل بودند؛ چرا که این کشور در مسیری حرکت کرد که غربی ها برای آن  دیکته می کردند. منافع دنباله روی ترکیه از غربی ها نصیب خود غربی ها می شود اما گرفتاری هایش برای ملت مسلمان ترک بر جای می ماند؛ آن گونه که الان ترکیه گرفتار آن شده است.