به گزارش پارس ، به نقل از خبرگزاری فارس در قسمت‌های گذشته، به جدایی افغانستان از ایران و آغاز مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران در زمان ناصر الدین شاه اشاره شد.

همچنین در قسمت گذشته این مطلب، پیشینه حضور هراتی‌ها در شهر مشهد و نقش آنان در فعالیت‌های اقتصادی و سیاسی و حضور آنان در دوران مشروط در شهر مشهد مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت.

در این قسمت به عملکرد مهاجرین افغانستانی در مشهد با استفاه از نظرات «علی نجف زاده» پژوهشگر و محقق ایرانی اشاره خواهد شد.

خدمات فرهنگی و اجتماعی در مشهد در دوران مشروطه

تجار و سرمایه داران هراتی مقیم مشهد در دوران مشروطه نقش مهمی در فعالیت‌ها فرهنگی و خدمات اجتماعی داشتند که موقوفات زیادی را نیز از خود به یادگار گذاشتند.

تأسیس انجمن و مدرسه خیریه «رحیمیه سعادت»

«حاجی عبد الرحیم صراف» یکی از تجار هراتی بود که در دوره مشروطه وارد فعالیت‌های فرهنگی مشهد شد و یکی از مهم‌ترین و تاثیر گذارترین چهره‌های مشهد بود، وی از اعضای اصلی انجمن خیریه سعادت بود که مدرسه رحیمیه سعادت را در 1325 قمری، تاسیس کرد.

علت نامگذاری این مدرسه به رحیمیه به خاطر خدمات حاج عبد الرحیم صراف هراتی بود، وی علاوه بر تقدیم 200 تومان، منزلی را در بالا خیابان که نزدیک به 5 هزار متر وسعت داشت برای احداث مدرسه در اختیار انجمن سعادت قرار داد که مدرسه رحیمیه تاسیس شد.

وی یک باب منزل دیگر را نیز در محله گندم آباد مشهد برای تشکیل مدرسه واگذار کرد که مدرسه «اتحادیه سعادت» نام گرفت.

این خانوار جزو نسل اول مهاجران هرات در عرصه فرهنگی مشهد بودند و نسل دوم در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی با نام هروی شناخته می‌شوند.

موقوفات در مشهد

فعالیت‌ها و یادگارهای هراتی‌های مشهد، موقوفات متعدد است، آنان تعداد زیادی موقوفه داشتند که البته با توجه به کثرت جمعیت آنان، طبیعی نیز بود.

طبق منابع مستند و تحقیقات میدانی علی نجف زاده در کتاب، «گروه‌های مهاجر به مشهد از صفویه تا کنون»، واقفان هراتی را می‌توان به 2 گروه شخصیت‌های شناخته شده با موقوفات بزرگ مرتبط با آستانه در اواسط دوره ناصرالدین شاه و کاسبان و بازاریان خرده پا در آخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی تقسیم کرد.

اولین وقف نامه متعلق به «حاج سید احمد هراتی» پسر آقا «میرافضل» در ذیقعده 1283 قمری است که 3 باب حوالی ملکی خود در محله قتلگاه را برای عزاداری امام حسین (ع) وقف کرد و متولی آن را نیز پس از خود، دخترانش «فاطمه بی بی بیگم» و «سادات بیگم» قرار داد.

«سید محمود هروی» فرزند «قاسم» نیز در 1286 قمری، «ده‌جویه باغ انگور» ملک مورثی خود و نصف یک باب منزل واقع در خیابان علیا کوچه «میرشرف» را وقف کرد.

«آخوند ملا علی اکبر امین»، پسر آخوند «ملا غلام رضا هروی‌الاصل مشهدی المسکن» نیز در 1290 قمری، موقوفاتی در مزرعه «نعمان» واقع در سرجام برای عزاداری و روضه خوانی در نظر گرفت.

گروه دیگر از واقفان هراتی با خاستگاه شهرنشین متوسط‌الحال و کاسب بودند که دکان یا منازل مسکونی در محلات پایین شهر وقف کردند که در تحقیقات نجف زاده به آنها اشاره شده است.

غلام هروی در 1287 قمری، یک باب حیاط در کوچه مروی‌ها وقف بر روضه خوانی در ماه محرم و صفر کرد.

«کربلائی حسین هراتی» نیز زمین و دکان خبازی و خرده فروشی برای مسجد پل سنگی وقف کرد و پسرش «قربانعلی بقال هراتی» نیز یک دکان صباغی در محله «نوغان» برای عزاداری امام حسین (ع) در دهه عاشورا در مسجد پل سنگی وقف کرد.

همچنین «کربلائی رجبعلی صباغ هروی» در 14 رجب 1279 قمری، یک پنجم سهم از یک باب منزل خود را وقف عزاداری سیدالشهداء کرد.

«فاطمه» ملقب به «جان خانم» دختر «آقا علی مردان خان هروی»، نیز در ربیع الاول 1305 قمری، منزل خود را در محله گل فروشان وقف کرد.

«سید عبد الله علاف» پسر «حاجی علاف هروی»، نیز در 1314 قمری، 3 باب دکان علافی خود واقع در قبرستان قتلگاه را وقف بر روضه خوانی خامس آل عبا کرد.

طبق سنگ نوشته سال 1321.ق «حاج علی هراتی» 2 باب دکان در محله «نوغان» کوچه حمام صاحبکار برای روضه خوانی وقف کرده است که متولی آن «شیخک هراتی» و اولادش بودند.

آنگونه که نجف‌زاده ذکر کرده است، جدیدترین وقف‌نامه از هراتی‌ها متعلق به «سید هاشم عطار» پسر «سید حسن هروی الاصل» است که در 27 جمادی‌الاخر 1343ق. یک منزل مسکونی در پایین خیابان کوچه قبرستان را وقف کرد تا در شب‌های دوشنبه بر امام حسین (ع) عزاداری کنند.

این گروه از مهاجران هراتی، در نسل اول با عنوان مهاجر خوانده می‌شدند و نسل‌های بعد، شهروندانی بودند که هیچ محدودیت شغلی و امتیازی برای آنان وجود نداشت.

مهم‌ترین نمونه در این زمینه خانواده «حاج محمود هراتی» بود که پسر وی «طاهر احمدزاده» در اوایل انقلاب اسلامی ایران، به مقام استانداری خراسان رسید.

ایران خانواده سرمایه فعالیت های فرهنگی مشهد