در ماه های اخیر تحولات ترکیه علاوه بر آنکه به دلیل مواردی همچون حملات ارتش این کشور به مواضع پ ک ک و واکنش این حزب جدائی طلب به این حملات و همچنین کشمکش بر سر تشکیل دولت ائتلافی چشمگیر بوده یک نکته دیگر نیز موجب شد بود تا تحولات سیاسی آن مورد توجه قرار بگیرد و این مورد چیزی نبود به غیر از نزدیک شدن آرام عربستان سعودی به آنکارا به امید تشکیل یک ائتلاف امنیتی جدید.

در همین رابطه با دکتر «افشین شاهی» استاد دانشگاه بردفورد به گفتگو نشستیم. متن این مصاحبه به شرح زیر است:

* آیا پس از توافق هسته ای ایران امکان شکل گیری اتحاد جدیدی میان عربستان و ترکیه وجود دارد؟

هیچ نکته پنهانی در مورد اینکه رابطه میان ایران و عربستان خصمانه است وجود ندارد. در درون نظام منطقه ای هر دو کشور به عنوان رقیبانی جدی تلقی شده و تلاش می کنند تا نفوذ خود را در منطقه گسترش دهند. در این راستا عربستان از مشوق های اقتصادی استفاده می کند تا دیگر کشورهای منطقه را به حمایت از سیاست خارجی خود متقاعد کند. برای مثال در آوریل ۲۰۱۵ گزارش هایی در این رابطه وجود داشت که عربستان سعودی چهار میلیارد دلار در بانک مرکزی سودان سپرده گذاری کرده تا این کشور آفریقایی از موضع عربستان در یمن حمایت کند. بسیاری دیگر از کشورهای عربی نیز همچون مغرب، اردن و مصر میلیاردها دلار از عربستان پول گرفته اند تا ائتلاف قوی تری را در منطقه تشکیل بدهند.

منطه خاورمیانه هر روز بی ثبات تر و بی ثبات تر می شود و در این میان سعودی ها احساس می کنند که دیگر نمی توانند روی واشنگتن به عنوان یک شریک امنیتی قابل اطمینان تکیه کنند. توافق هسته ای ایران نیز به نگرانی های امنیتی عربستان اضافه کرده است. از همین رو عربستان فعالانه به دنبال یافتن متحدان امنیتی جدیدی است تا توازن قوا در منطقه را به نفع خود تغییر دهد و در همین راستا عربستان اشتیاق زیادی نشان داده تا مناسبات امنیتی خود با ترکیه را افزایش بدهد. با وجود همه این موارد ترکیه با ۴۹۵ هزار نیروی مسلح بعد از ارتش آمریکا بیشترین تعداد نظامیان را در نیروهای مسلح ناتو دارد در نتیجه در حالت تئوری همکاری امنیتی با ترکیه بسیاری از نگرانی های عربستان در منطقه را از بین می برد. اما با این وجود تشکیل یک ائتلاف امنیتی میان عربستان و ترکیه که علیه ایران باشد در حال حاضر بعید است مگر اینکه تغییری بسیار محسوس در منطقه رخ بدهد.

* در ماه های اخیر شاهد بروز نوعی تنش میان ایران و ترکیه بوده ایم آیا این امر تاثیری در ائتلاف آنکارا و ریاض خواهد داشت؟

البته در ماه های اخیر تنش میان ایران و ترکیه افزایش یافته است. در بهار ۲۰۱۵ اردوغان به صراحت از ایران انتقاد کرده و تهران را به تلاش برای گسترش نفوذ خود در خاورمیانه متهم نمود. از آن زمان به بعد میان دو کشور نوعی حالت خصومت بوجود آمد. لغو شدن سفر  «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران، به ترکیه نیز موجب افزایش تنش ها میان دو کشور شد. با این وجود تنش های اخیر میان تهران و آنکارا به این معنی نیست که ترکیه به صورت اتوماتیک به همراه عربستان یک ائتلاف ضد ایرانی را تشکیل می دهد. فرضیه «دشمن دشمن من دوست من است» همیشه در روابط بین الملل معنا و مصداق پیدا نمی کند. آنکارا ممکن است تنش هایی با ایران داشته باشد اما با این وجود می داند که بدون ایران نمی توان به بحران سوریه، موضوعی که برای ترکیه هزینه های فراوانی را بدنبال داشته، خاتمه داد. ترکیه در حال حاضر بزرگترین پذیرنده مهاجرین در جهان است که اغلب آنها از سوریه وارد این کشور شده اند. دولت ترکیه اعلام کرده که این امر (پذیرایی از مهاجرین) شش میلیارد دلار برای این کشور هزینه دربر داشته است.

* از زمان آغاز بحران سوریه ترکیه به صف مخالفان حکومت بشار اسد پیوست و حمایت هایی را از گروه هایی که با ارتش سوریه در حال جنگ بودند به عمل آورد با وجود این موارد آیا ممکن است آنکار برای حل بحران سوریه با ایران همکاری کند؟

  بحران سوریه پیامدهای زیادی را برای ترکیه بدنبال داشته است. و در نتیجه آنکه آنکارا هم اکنون با بدترین بحران های امنیتی ممکن مواجه است. این چالش های امنیتی این توانایی را دارند که دستاوردهای حزب عدالت و توسعه را در ۱۰ سال گذشته به چالش کشیده و از بین ببرند. در حقیقت بحران سوریه موجب گشوده شدن موضوع قدیمی کردها شده و ترکیه را تبدیل به یک محل مناسب برای فعالیت گروه های افراطی کرده است. ترکیه در ابتدا می خواست تا از این گروه ها بر اساس منافع خود برای ساقط کردن حکومت سوریه استفاده کند اما آنکارا در محاسبه این بازی خطرناک دچار اشتباه شده است.

ترکیه پیامدهای حمایت از این قبیل گروه ها در برابر بشار اسد را دست کم گرفت و دست به قمار بزرگی زد. اکنون که اوضاع از کنترل خارج شده است آنکارا بدنبال پایان دادن به بحران سوریه است و در این راه نقش ایران ضروری است. البته هنوز اختلافاتی میان ایران و ترکیه در مورد اینکه آینده بشار اسد در سوریه چگونه خواهد بود وجود دارد اما تهران و آنکارا هر دو یک هدف را دنبال می کنند و آن پایان دادن به جنگ سوریه در سریع ترین زمان ممکن است.

علاوه بر این موارد ایران و ترکیه شریکان اقتصادی مهمی هستند. و به تازگی رئیس شورای تجاری ایران-ترکیه اعلام کرده که مبادلات تجاری ۱۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلاری دو کشور در سال ۲۰۱۴ می تواند به ۳۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۱۶ برسد. به عبارت دیگر هرچند ایران و ترکیه در حال رقابت با یکدیگر در سوریه هستند اما با این وجود در سایر موارد و بر اساس روابط دوجانبه سرمایه گذاری هایی را انجام داده و با یکدیگر همکاری می کنند.

* با توجه به شرایط موجود در منطقه شما آینده روابط ترکیه و ایران را چگونه می بینید؟

این درست است که در چهار سال کذشته ترکیه و عربستان علیه بشار اسد با یکدیگر متحد شده بودند و این موضوع نیز حقیقت دارد که برای ترکیه حزب کارگران کردستان (پ ک ک) به مراتب تهدید بیشتری از داعش است و موارد دیگری نیز وجود دارد که در خصوص آنها آنکارا و تهران هم عقیده نیستند اما با این وجود هنوز هیچ مدرکی در این رابطه وجود ندارد که ترکیه در مرزهای سوریه به اتفاق عربستان ائتلافی را برای مقابله با ایران تشکیل داده باشد.

ما باید قبول کنیم که هم ایران و هم ترکیه از بازیگران مهم منطقه هستند و نمی توان همیشه از برخورد منافع خودداری کرد. از زمان قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه در ترکیه و سیاست خارجی این حزب در خاورمیانه روابط ایران و ترکیه از دو بخش همکاری و رقابت تشکیل شده است. اگر چه این دو کشور در برخی موارد اختلاف نظر دارند اما هر دو کشور هنوز دلایلی زیادی دارند تا با یکدیگر روابط سازنده داشته باشند. به رغم وجود تنش های اخیر به نظر می رسد ترکیه و ایران همچنان به روابط خود همانند ۱۰ سال گذشته ادامه دهند روابطی که بر پایه همکاری و رقابت است.  

خبرگزاری مهر

ایران ترکیه سوریه عربستان سعودی واشنگتن