یلدا؛ فرصتی برای همدلی یا جولان تجملات؟

به گزارش پارس به نقل از روزنامه خراسان، خوب به خاطر دارم پدر بزرگ که حدود ۸۰سال داشت در صدر اتاق می نشست، دور تا دورش را فرزندان و نوه ها می گرفتند همه به ردیف از بزرگ تر تا کوچک تر، ساعتی از خوردن شام که می گذشت، اصرار بچه ها شروع می شد و پدربزرگ که همه به او می گفتند « بابا بزرگ» موافقتش را که اعلام می کرد، همه ساکت بودند و بابابزرگ همیشه خندان قصه هایش را با چند بیت شعر شروع می کرد. نمک در کام من شیرین تر از جام عسل گردد /جگرها خون شود تا یک پسر مثل پدر گردد / پدر در کودکی دست پسر گیرد / به امیدی که در پیری، پسر دست پدر گیرد

و آهسته آهسته وارد مقدمات قصه می شد؛ قصه باغ دلگشا

دلگشا بی یار زندان بلاست/ هر کجا یار است آن جا دلگشاست

همه بی تکلف می نشستند و حداقل ۳ تا ۵ قصه را به راحتی گوش می کردند، کوچولوها خوابشان می برد و بزرگ ترها میوه وآجیل می خوردند و هندوانه را قاچ می کردند… افسوس از روزی که بابابزرگ دچار بیماری فراموشی شد و بعد از چند سال چشم هایش را برای همیشه بست، همه را از باغ دلگشا محروم کرد. هنوز هم شب های یلدا می رسد و اگرچه آن جمعیت بزرگ دیگر دور هم جمع نمی شوند و دختر بچه ها و پسربچه هایی که آن زمان کوچک بودند حالا خودشان بچه دارند و دسته دسته به منزل پدر و مادر خود می روند اما آن شب های یلدای زمستانی زیر کرسی همان طور فراموش نشدنی باقی می مانند واگر تنها دستاورد آن همین « خدا بیامرزی» باشد که همیشه نثار روان آن بزرگ مهربان وخندان می شود باز هم بسیار و بسیار می ارزد.

امسال اما شب یلدا مقارن شده است با اربعین سالار شهیدان ابی عبدا… (ع) و چنان که در سال های گذشته و سالیان و قرن های گذشته که مناسبت های ملی با محرم و صفر و روزهای سوگ و حزن خاندان پیامبر اکرم (ص) همزمان می شد، به حرمت پیامبر و خاندان پاکش به سوگ می نشستیم و می نشینیم، امسال نیز جامعه دینی و ولایی ما در این تقارن می کوشد تا عزادار اهل بیت رسول خدا (ص) باشد و به سوگ اربعین عاشورای امام حسین (ع) بنشیند.

به هر حال آدابی چون صله رحم از مهمترین کارکردهای شب یلداست. دو سه شب تا یلدا مانده است تا شبی که همه چشم به راه خورشید بیدار بمانند و از صندوقچه قدیمی تاریخ قصه های کهن را بیرون بکشند. آن هم در شبی که مرکز قوی و جاذبش را وجود پر مهر والدین پر می کند و این یعنی تلنگری که مبادا دیر بشود! مبادا این شب تاریخی و به یاد ماندنی بگذرد و به دست بوسی والدین نرویم و اگر آن ها به دیار باقی شتافته اند، از آن ها با فاتحه ای یاد نکنیم اما در کنار تمام این یادآوری های خوب که ما را به راندن کینه ها، دلتنگی ها و کدورت ها دعوت می کند، احساس نگرانی است که زیر لایه های احساس خوشایند شب یلدا جا باز می کند و آن موج تشریفات و تجملاتی است که در تبی رقابت گونه دامن گیر آیین کهن و بی ریای شب یلدا شده است و در حال پیشروی است،

موجی که دکتر غلامرضا حسنی، جامعه شناس خطر آن را گوشزد می کند و به خراسان می گوید: اصل برگزاری مراسم شب یلدا را باید زنده نگاه داشت و آن را تقویت کرد زیرا یک گلوگاه فرهنگی است اما باید تجمل ها را کاهش دهیم تا کارکردهای موثر و فرهنگ ساز این مراسم از بین نرود، متاسفانه امروزه برخی از طبقات جامعه جوانبی را به این سنت اضافه کرده اند و جنبه تجملی آن افزایش پیدا کرده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی ادامه می دهد: ضمن این که باید جنبه های تجملی را کاهش داد باید به این نکته بسیار مهم از سویی دیگر توجه کرد که گرانی میوه و هزینه های پذیرایی برای خانواده هایی که جمعیت بیشتری دارند، امکان اجرای این مراسم را کاهش می دهد.

این استاد دانشگاه با اشاره به نقش پررنگ و تاثیرگذار رسانه ها در فرهنگ سازی تاکید می کند: باید پیش از رسیدن شب یلدا و مراسم آن، رسانه ها و افرادی که در مواضع و جایگاه های تاثیرگذار حضور دارند آموزش های لازم را ارائه دهند و در مساجد و مراکز تجمع افراد به ارشاد و راهنمایی مردم بپردازند.

حسنی صله رحم را یکی از اساسی ترین و محوری ترین کارکردهای شب یلدا می خواند و تصریح می کند: آیین هایی همچون شب یلدا، گزاره های فرهنگی هستند که باید زوائد و تجمل آن را کاهش داد و اصل آن که صله رحم، محبت و دوستی است را تقویت کرد، مخصوصاً صله رحم که یک آموزه فرهنگی است و در بستر شب یلدا موجب ارتباط بین نسلی و ارتباط بین پدر بزرگ ها و والدین و فرزندان می شود.

این جامعه شناس با اشاره به این که طولانی ترین شب سال یادآور یک گذار طبیعت است، می گوید: این امر به این معناست که شاکر نعمت های الهی باشیم و روابط خویشاوندی و دوستانه با یکدیگر را تقویت کنیم. شب یلدا در سنت ایرانیان اهمیت خاصی دارد و یک مسئله تاریخی است که جنبه اجتماعی پیدا کرده است و با عملی شدن صله رحم در این شب، ارتباط بین نسلی و جامعه پذیری افراد امکان پذیر می شود و در دل همین گزاره های فرهنگی است که افراد با آموزه های فرهنگی آشنایی پیدا می کنند، فرزندان با محور خانواده و خویشاوندان دور هم جمع می شوند و نیازهای عاطفی شان را با احترام متقابل و نشاط و شادی رفع می کنند و محور این مراسم حضور بزرگ ترهاست. از این رو حفظ اصل این مراسم بسیار مهم است زیرا در دنیای فناوری امروز که ارتباطات کاهش یافته یا بیشتر مجازی شده است، نقش بسیار مهم و کمک کننده ای دارد.

وی می گوید: شب یلدا کارکردهای پنهان زیادی دارد و باید به بهسازی آن بپردازیم و این وظیفه بزرگ ترهاست که آموزه های اخلاقی و ارزشی را به فرزندان منتقل کنند. حسنی با تاکیدی دوباره به مسئله مهم ارتباط بین نسلی ادامه می دهد: به دلیل نبود گزاره های فرهنگی شکاف بین نسلی بسیار زیاد شده است درحالی که این مراسم سرمایه ها و همبستگی های اجتماعی را ایجاد می کند و نبود آن ها سرمایه های اجتماعی، دوستی و محبت را کاهش می دهد و ریشه بسیاری از آسیب های اجتماعی نیز کاهش همبستگی های اجتماعی است ولی متاسفانه آن طور که باید به این مراسم اهمیت نمی دهیم و درباره آن پژوهش هایی مناسب انجام نمی دهیم و به همین دلیل مراسمی که می تواند در ساختن نسل های آینده بسیار سازنده باشد دچار افراط و تفریط می شود و در نتیجه یک فرصت فرهنگی را به تهدید تبدیل می کنیم.

این استاد دانشگاه با بیان این که اساس ارتباط شب یلدا صله رحم است و نه زیاد میوه و خوراکی خوردن و برنامه های حاشیه ای آن تاکید می کند: هدف رشد دوستی و محبت و حفظ روابط انسانی است که نباید مخدوش شود.