مشکلات سلامتی هنگام سفر با هواپیما

پارس:   سالانه نزدیک به دو میلیارد نفر در سراسر جهان این شیوه را انتخاب می کنند. سالانه نزدیک به دو میلیارد نفر با هواپیما مسافرت می کنند. دست اندرکاران مسائل سلامت جامعه و مسافران باید از خطرات بالقوه مربوط به پرواز با هواپیما برای سلامت انسان آگاه باشند. در اکثر موارد کمتر دیده می شود که کسی از عوارض جانبی پرواز شکایت کند. البته در برخی موارد نیز مسافران با حالت ناخوشایندی از پرواز یاد می کنند، چرا که تغییرات فیزیکی خاصی روی بدن اعمال می شود که ناشی از کاهش فشار اتمسفر، ارتعاش و درجه حرارت زیر صفر است. بنابراین اگر قصد مسافرت با هواپیما را دارید برای داشتن سفری ایمن ترجیحاً نکات زیر را بخوانید.

Ÿ ترومبوز وریدی عمیقی

این بیماری از عوارض مسافرت های هوایی و در واقع شرایطی است که در عروق عمقی بدن، به خصوص پاها خون لخته تشکیل می شود. در پروازهای طولانی مدت به دلیل عدم فعالیت فیزیکی، ترومبوز وریدی به وجود می آید و در پاها لخته خون تشکیل می شود. زنان باردار بیش از دیگران در خطر ابتلا به آن هستند. ریه ها نیز از دیگر اندام در معرض خطر هستند که بر اثر انتقال لخته خون از پاها درگیر می شوند که می تواند عوارض خطرناکی به همراه داشته باشد. به این حالت آمبولی ریوی گفته می شود. از جمله عواملی که سبب ایجاد این بیماری می شود، می توان به کاهش جریان خون، تغییر در غلظت خون و تغییرات غیر طبیعی دیواره عروق اشاره کرد. در این بیماری ناحیه مبتلا (ساق یا ران پا) قرمز و حساس می شود و فرد احساس گر گرفتگی می کند و دچار انقباض عضلانی می شود و ضربان قلب او افزایش می یابد.

پیشگیری: پیشگیری از بروز ترومبوز سیاهرگی عمقی مهمتر از درمان پس از ایجاد آن است. بی حرکتی و نشستن های طولانی مدت احتمال وقوع این عارضه را افزایش می دهد. در طی پرواز، به ویژه پروازهای طولانی مدت، کمی حرکت کنید تا فشار بر روی رگ های خونی کاهش یابد و از ایجاد لخته خون جلوگیری شود. این کار، گردش خون را تقویت می کند. اگر حرکت در طول کابین امکان پذیر نیست، دست ها و پاهای خود را هر از گاهی تکان دهید.

ŸJet lag

در حالی که از یک کشور به کشور دیگر سفر می کنید، اختلاف ساعت میان دو منطقه در ساعت بیولوژیکی بدن اختلال ایجاد می کند و موجب عدم تطابق ساعت داخلی بدن می شود که به آن « Jetlag» می گویند. این عارضه، یک اختلال موقتی و آنی است که در نتیجه مسافرت هوایی طولانی مدت و گرسنگی و بی خوابی رخ می دهد. تغییر در ساعت موجب تغییرات بیولوژیکی در بدن می شود. نشانه های ابتلا به این اختلال در افراد مختلف، متفاوت است؛ ولی به طور کلی شامل خستگی، سردرد، تحریک پذیری، ناراحتی معده، اسهال و اختلال در خواب و کاهش فعالیت های فیزیکی و مغزی می شود. این افراد در طول روز خواب آلود هستند و زود هنگام از خواب بیدار می شوند. سفر هوایی شمال یا جنوب، کمترین مشکلات را در پی دارد، چرا که ساعت از نظر زمانی تغییری نمی کند. اما این سفرها نیز ممکن است ناراحتی هایی، از قبیل: تغییرات آب و هوا، آداب و رسوم و عادات غذایی را به دنبال داشته باشد. سفر هوایی شرق، مشکلاتی را از نظر زمان پیش می آورد. سفر هوایی غرب، مشکلات کمتری نسبت به سفر هوایی شرق دارد. اما به هر حال به خاطر تغییر زمان، علائم Jetlag را دارد.

پیشگیری: اگر سفر طولانی در پیش دارید، حتماً روز قبل به مقدار کافی استراحت کنید و بخوابید و روز اول رسیدن به مقصد را در مکان های باز سپری کنید، زیرا تابش نور خورشید به بدن شما نشان می دهد که اکنون زمان بیداری است و به مرور ساعت بیولوژیکی بدن شما براساس محیط جدید شکل می گیرد. ورزش را فراموش نکنید و از خوردن و آشامیدن بیش از اندازه بپرهیزید. در سفر به غرب، از ۳ روز پیش از سفر، ۱ ساعت دیرتر از همیشه بخوابید و ۱ ساعت دیرتر بیدار شوید. در سفر به شرق، از ۳ روز پیش از سفر، ۱ ساعت زودتر از همیشه بخوابید و ۱ ساعت زودتر بیدار شوید. یکی از داروهایی که بدون نسخه از داروخانه قابل دسترسی است، ملاتونین است. این ماده که در واقع هورمون داخلی بدن است، به هورمون خواب معروف است. ملاتونین هورمونی است که نقش اساسی در مقابل Jetlag دارد. بعد از غروب آفتاب، هوا رو به تاریکی می رود و باعث می شود که هیپوتالاموس، ملاتونین را آزاد کند. ملاتونین وقتی آزاد شد، به خواب می رویم. می توان از ملاتونین هر شب، به وقت کشور مقصد، برای بهبود سریع تر این عارضه استفاده کرد. سعی کنید بدون استفاده از قرص های خواب آور و آرام بخش اعصاب بخوابید، اما گر نمی توانید خواب آرامی داشته باشید ۲ تا ۳ شب اول از این داروها استفاده کنید. اما اگر بیشتر از ۲ تا ۳ روز استفاده کنید، ممکن است بدن شما به این قرص ها عادت کند و بعدها خوابیدن بدون مصرف آنها مشکل شود.

Ÿ مشکلات گوش

مشکل گوش شایع ترین شکایت پزشکی مسافران هواپیماست. این ناراحتی ها معمولاً ساده و جزئی است و موقتاً با گرفتگی و درد همراه است. گوش میانی، عامل مشکلات گوش، حین سفر است. گوش میانی به شکل حفره ای در داخل استخوان گیجگاهی است که نسبت به تغییرات فشار محیط حساس و آسیب پذیر است. در هنگام مسافرت با هواپیما، فشار هوا در گوش میانی، به خصوص در شیپور گوش ایجاد شده و آن را از حالت تعادل خارج می کند و موجب درد گوش می شود. این مشکل به خصوص زمانی رخ می دهد که به طور ناگهانی هواپیما صعود کند و یا فرود بیاید. به همین دلیل است که کودکان در حین کاهش ارتفاع دچار بی قراری و گریه می شوند.

پیشگیری: برای پیشگیری کافی است در هنگام فرود و یا برخواستن هواپیما از زمین کمی آدامس و یا آبنبات بمکید. خمیازه از آدامس جویدن هم بهتر است. در طول کم کردن ارتفاع و نشستن هواپیما سعی کنید نخوابید، زیرا فردی که خوابیده است آب دهانش را قورت نمی دهد. فعال ماندن عضلات، حتی حرکتی همچون خمیازه شدید می تواند از عدم تعادل در شیپوراستاش گوش جلوگیری کند. هنگام مسافرت های هوایی مقادیر زیادی آب بنوشید تا بدن هیدراته باقی بماند و از نوشیدن کافئین بپرهیزید که اثر عکس دارند و موجب بی آبی بدن می شوند. اگر بلع کردن و خمیازه کشیدن، کیپی گوش شما را برطرف نکرد اقدامات زیر را انجام دهید:

مرحله اول: سوراخ های بینی خود را با دستتان بسته نگه دارید.

مرحله دوم: با دهانتان دم عمیقی انجام داده و هوا را در سینه خود حبس کنید.

مرحله سوم: دهان خود را ببندید و با استفاده از عضلات دهان خود سعی کنید هوا را از بینی خارج کنید، به طوری که با مقاومت انگشت شست و اشاره خود روبرو شوید. وقتی که صدای تق بلندی را بشنوید نشان دهنده این است که عمل شما موفقیت آمیز بوده است. ممکن است به هنگام نزول هواپیما لازم باشد این عمل را چندین بار تکرار کنید. به هنگام زور زدن و وارد آوردن فشار به گوش توجه داشته باشید که فشار بیش از حد می تواند باعث بروز مشکلاتی جدی برای گوش شود. اگر دچار سرماخوردگی، عفونت سینوس ها یا حساسیت بینی هستید بهتر است که مسافرت هوایی خود را تا برطرف شدن موارد فوق به تعویق بیندازید. اگر شما اخیراً تحت عمل جراحی گوش قرار گرفته اید از جراح خودتان در مورد اینکه نخستین زمانی که می توانید مسافرت هوایی داشته باشید سوال کنید. روشن است که نوزادان و کودکان کم سن و سال قادر نیستند به روش فوق گوش خودشان را باز کنند اما اگر آنها مشغول مکیدن سر شیشه یا پستانک باشند همان نتیجه حاصل خواهد شد. لذا به هنگام پایین آمدن هواپیما کودک خود را بیدار نگهدارید و سعی کنید با خوراندن شیر یا غذا از بروز مشکلات گوش او جلوگیری کنید.

Ÿ بیماری حرکت

این بیماری به ویژه هنگامی رخ می دهد که هواپیما به شدت حرکت کند و مکانیسم گوش داخلی تحت تاثیر قرار بگیرد. این عارضه علائم ناخوشایندی همچون افزایش ترشح بزاق، سرگیجه، تهوع و تعریق و استفراغ را به همراه خواهد داشت.

پیشگیری: در طول پرواز میان وعده های سبک بخورید. در صورت امکان بر روی صندلی خود تکیه دهید. نفس های عمیق و آهسته بکشید. در صورت امکان از مکان هایی که در آن سیگار کشیده می شود دوری کنید. دستگاه تهویه بالای سر را روشن کنید تا هوا بهتر جریان پیدا کند. از مطالعه در طول پرواز خودداری کنید، چرا که در حین مطالعه چشم ها باید روی صفحه کاغذ ثابت باشد، در حالی که بدن شما در حرکت است و این می تواند موجب سردرگمی و شروع ناگهانی این بیماری شود. بهتر است صندلی را انتخاب کنید تا از بال های هواپیما دور باشد. هر چقدر صندلی شما دورتر باشد، کمتر احساس حرکت خواهید کرد. اگر تجربه این عارضه را در سفرهای قبلی داشته اید، قبل از مسافرت از داروهای پیشگیری کننده از بیماری مسافرت استفاده کنید. عوامل روانی نیز در بیماری مسافرت دخیل اند. سعی نمایید قبل از عازم شدن به سفر نگرانی های خود را برطرف نمایید. در این باره خوش بین باشید. در صورتی که شغل یا شیوه زندگی شما ایجاب می کند که مرتب در سفر باشید و شما معمولاً دچار بیماری مسافرت می شوید برای دریافت روان درمانی یا مشاوره با متخصص مربوطه اقدام نمایید.

Ÿ مشکلات تنفسی

با وجود اینکه پروازهای عادی معمولاً در ارتفاع ۱۲۴۹۸۷۰۱۰ متر بالای سطح دریا انجام می شوند، کابین مسافران در حد ارتفاع ۲۴۳۸۱۵۲۴ تحت فشار قرار می گیرد. بیشتر سازمان های کنترل کننده عنوان می کنند که فشار کابین نباید از ارتفاع ۲۴۳۸ بیشتر شود. بیشتر افراد سالم این فشار را تحمل می کنند. چون فشار داخل کابین به مقدار قابل توجهی کمتر از فشار اتمسفر است، بنابراین مسافر اکسیژن کمتری به نسبت آنچه که روی زمین استنشاق می کند، دریافت خواهد کرد و این کاهش اکسیژن و با هیپوکسمی که یکی از شایع ترین مشکلات فیزیولوژیکی مسافرت با هواپیما است، به مشکلات تنفسی منجر می شود و تمامی افراد به یک اندازه در معرض خطر قرار می گیرند؛ اما در این میان بیمارانی که دچار اختلال عملکرد ریه هستند، در معرض خطر بیشتر هستند و علائم شدیدتری را تجربه خواهند کرد.

پیشگیری: برای پیشگیری کافی است دریچه های هوا باز باشند و نفس عمیق بکشید. از پوشیدن لباس های تنگ در طول پروازهای طولانی خودداری کنید و اگر دچار مشکل تنفسی هستید، حتماً از ماسک اکسیژن استفاده نمایید. گزینه های زیادی برای مسافرانی که هنگام پرواز به اکسیژن طبی نیاز دارند موجود است. اکسیژن فشرده که به وسیله خطوط هوایی ارائه می شود برای افرادی که از سوی پزشک نامه یا نسخه دارند، در دسترس است. از سال ۲۰۰۵، غلیظ کننده های سیار اکسیژن که اکسیژن موجود در هوا را با حذف نیتروژن آن غلیظ می کنند، به جای کپسول های سنتی اکسیژن در دسترس قرار گرفته اند. مسافران باید یک نامه امضا شده از سوی پزشک خود مبنی بر نیاز طبی به اکسیژن همراه خود داشته باشند و شرکت های هوایی را پیش از پرواز از تصمیم خود برای به همراه آوردن تغلیظ کننده های سیار اکسیژن با خبر سازند.

Ÿ سرفه

آلرژن ها، هوای خشک، بخار و ازن در هوای کابین در طول سفر هوایی باعث سرفه می شود؛ به خصوص در افراد حساسی که به ماده خاصی آلرژی دارند.

پیشگیری: سعی کنید قبل از سفر و در صورت نیاز در طول سفر از داروهای آنتی هیستامینی استفاده کنید. اگر آلرژی شدید دارید، با پزشک خود در این زمینه مشورت بگیرید.

Ÿ سردرد

هوای خشک، رطوبت پایین، خشگی مفرط و بو، به خصوص در افراد مبتلا به میگرن باعث سردرد می شود. پزشکان تاکید دارند نوعی سردرد موسوم به « سردرد ناشی از هواپیما سواری» که در هنگام فرود آمدن هواپیما در برخی از مسافران بروز می کند باید دنیای پزشکی بیشتر مورد توجه و بررسی قرار بگیرد.

پیشگیری: برای پیشگیری از ابتلا به سردرد، بهتر است بلند شوید و در اطراف کابین کمی قدم بزنید تا گردن خون افزایش یابد. از دست دادن آب بدن نیز می تواند از دلایل ابتلا به سردرد باشد، بنابراین بدن خود را هیدراته نگه دارید و در موارد شدید از برخی مسکن های خفیف برای تسکین موقت درد استفاده کنید.

Ÿ کم آبی

هوای داخل هواپیما خشک است و به ویژه زمانی که دستگاه های تهویه کار می کنند رطوبت داخل کابین از بین می رود. مقدار رطوبت هوای داخل زیر ۲۵ درصد است و همین باعث می شود که دهان، گلو، چشم و پوست به شدت به آب نیاز داشته باشد و آب خود را از دست بدهد.

پیشگیری: به طور منظم قبل از پرواز و در طی پرواز مقادیر زیادی آب و آبمیوه بنوشید و از نوشیدن کافئین خودداری کنید. یعنی، اگر با هواپیما به سفر می روید، باید در هر یک ساعت پرواز، یک لیوان آب بنوشید.

Ÿ عفونت

صرف ساعت های طولانی با مسافران در یک محیط سربسته احتمال ابتلا به بیماری های واگیردار و عفونت را افزایش می دهد.

پیشگیری: سیستم ایمنی بدن خود را از سه روز قبل از سفر با خوردن پرتقال و ویتامین C تقویت کرده و با مراجعه به پزشک، واکسن های توصیه شده را دریافت کنید. اگر بدن حساسی دارید، برای پوشش بیشتر از ماسک دهان و بینی استفاده کنید.

Ÿ تابش

در بسیاری از پروازهای بین المللی، بدن بیشتر در معرض تابش اشعه های کیهانی فضا قرار می گیرد. حیات در روی زمین توسط جو، ما را از تشعشعات خورشیدی محافظت می کند. تراکم جو به ازاء هر ۶۵۰۰ پا، به میزان نصف کاهش می یابد. هواپیماهایی که به ویژه در بالای ۳۰۰۰۰ پایی جو زمین پرواز می کنند نسبت به سطح دریا ۳ درصد از محافظت طبیعی را در اختیار دارند. مسافرانی که پیوسته در پروازند، مقداری از این پرتو را دریافت می کنند. با توجه به اینکه پروازهای خطوط تجاری در بالای ۸۰ درصد جو زمین قرار دارند، این مقدار دز را ۱۵۰ برابر بیشتر دریافت می کنند، البته پرسنل پرواز بیشتر در معرض ابتلا به سرطان سینه قرار دارند.

پیشگیری: بهتر است لباس هایی را به تن کنید که کل بدن را پوشش دهند. در نهایت اینکه سفر هوایی بدون خطر نیست و بدانید که هر چقدر بیشتر با هواپیما مسافرت کنید، بدن شما سریع تر خود را وفق می دهد و داده های مبارزه با آن را یاد می گیرد. در طی پرواز هرگاه با کوچکترین تغییر جزئی روبرو شدید، پرسنل پرواز را در جریان قرار دهید.

نکات مهم در سفر با هواپیما

بستن کمربند ایمنی را در طی پرواز فراموش نکنید.

اگر دچار تنگی نفس شدید و یا چشمان تان سیاهی رفت، از مهماندار پرواز درخواست ماسک اکسیژن کنید.

قبل از پرواز حتماً با پزشک مشورت کنید؛ به خصوص اگر دچار بیماری خاصی هستید. حتماً تمامی داروها و لوازم پزشکی را با خود به همراه ببرید و توجه داشته باشید که هیچ وقت آنها را در ته چمدان ها قرار ندهید تا در صورت لزوم به سادگی قابل دسترس باشند.

داروهایی برای مقابله با مشکلات رایج همچون سوزش سردل، ریفلاکس، یبوست، هموروئید و اسهال را با خود همراه داشته باشید.

از راه رفتن زیاد در راهروهای هواپیما نیز خودداری کنید که تکان های ناگهانی و اتفاقات غیرمنتظره می تواند باعث آسیب و زمین افتادن شما شود. اگر برای جلوگیری از ایجاد لخته در عروق پاها، دوست دارید کمی حرکت کنید، حتماً این کار را با رعایت جوانب احتیاط انجام دهید.

از قرارگیری درست ساک و وسایل دستی در بالای سر خود اطمینان حاصل کنید تا با یک حرکت کوچک آنها به پایین پرتاب نشوند.

زنان باردار باید از سفرهای طولانی خودداری کنند چون بیش از دیگران در معرض ابتلا به تنگی نفس قرار دارند، از پروازهایی که در ارتفاع بالاتر از ۳۰ هزار متر انجام می شود، منصرف شوید، چرا که تغییر فشار هوا و کاهش اکسیژن می تواند به جنین آسیب برساند.

به خانم هایی که حاملگی پرخطر دارند توصیه می شود از سفر با هواپیما خودداری کنند؛ زیرا می تواند موجب زایمان زودرس شود. به طور کلی می توان گفت بهترین زمان سفر برای خانم های باردار، سه ماهه دوم بارداری است که خطر سقط بسیار کاهش یافته است. به علاوه، از نشستن طولانی مدت پرهیز کنند.

منبع: دنیای سلامت/ دکتر حمید محقق