این کتیبه‌ها لعنت می‌فرستند

 واقفان چند ده باب مغازه و املاک دیگر در اطراف حرم شاه عبدالعظیم (ع) در شهرری اگر می‌دانستند قرار است مهمترین نشانه‌ی یکی از بزرگترین وقف‌های کشور این طور بین تبلیغات جورواجور، دود غذا، چیپس و پفک‌ پنهان شود؛ شاید لعنت‌شان را برای این بی‌توجهی‌ها هم نگه می‌داشتند...

خیابان حرم شاه عبدالعظیم، کوچه رحیمی، درست مقابل در فلزی رنگ و رو رفته‌ای که خرابه‌های باقی مانده از کاروانسرای قدیمی پشت آن پنهان شده‌اند، دو کتیبه سنگی روی دیوار نصب شده‌ است که مدت‌هاست انگار نقش جرم‌گیر برای اغذیه فروشی‌های کوچه را پیدا کرده‌اند و مکانی برای زیباترشدن تبلیغ چیپس و پفک سوپر مارکت کوچه را بر عهده دارند.این دو کتیبه که برای باقی ماندن در اذهان در دوره قاجار روی دیوار این نقطه از منطقه ری باستان نصب شده‌اند، برخی موقوفات دوره قاجار شهرری را در دل خود ثبت کرده‌اند تا همه بدانند که قرار است عایدی مغازه‌های وقف شده صرف چه کاری شود.

قدیر افروند، باستان‌شناس حدود 10 سال پیش این کتیبه‌ها را بررسی و بازخوانی می‌کند.

او در مورد نوشته‌های روی نخستین کتیبه به ایسنا توضیح می‌دهد.

«به جهت محفوظ بودن املاک موقوفه میدان حضرت،ریش سفیدانی که از اولاد واقف و برخی عقربای - نزدیکان - واقفین بودند،موافق احکام شرع شریف،املاک مدنظر را در دو سنگ حجاری کردند شامل دکان‌ها،خبازی،بقالی،حدادی - آهنگری -، علافی - علوفه -، نعلبندی،کوزه فروشی،جیلان‌گری، توتون‌فروشی،کله‌پزی، بنک‌داری، سلمانی، دوات‌گری و بزازی و ... . »

به گفته‌ی وی در انتهای کتیبه نیز نوشته شده "لعنت خدا و نفرین رسول و ائمه اطهار بر کسی که مزاحمت ریش‌سفیدان و اولاد ایشان را بکند،یا این که طمعی به این املاک چه از آن‌ها و چه از منافع خودِ بازار این ریش‌سفیدان یا اولاد آن‌ها بجویند. بدون جهت شرعی از ملک یا از منافع وقف آن بخورند،این‌هاهم بدانند به لعنت خدا گرفتار شوند، پس بنابراین باید وجه اجاره بها به مصلحت به چند نفر که متصدی ... (جای سه نقطه قابل خواندن نیست) و باید عایدی آن‌ها را صرف عزاداری ایام عاشورا نماید. محله بازار حق نظر دارد که مطلع باشند.۱۳۱۲ هجری قمری . »

او با بیان این‌که در سنگ نوشته دوم نیز این متن مقدمه تکرار می‌شود،ادامه می‌دهد: بعد از نوشته «یا اباعبدالله المظلوم» در بالاترین نقطه سنگ کتیبه دوم، این طور نوشته شده است؛ «به جهت محافظت املاک موقوفه میدانِ حضرت، ریش‌سفیدان بعضی از اوقاف والد و بعضی ولده عقربای (نزدیکان) واقفین بوده‌اند.»

به گفته‌ی وی، در واقع این املاک را در این دو سنگ کتیبه‌ای نقش کرده‌اند تا آن‌ها برای همیشه محفوظ بمانند.

افروند در توضیح نوع کتیبه نیز بیان می‌کند: خط لوح نستعلیق است و هر کدام از کتیبه‌ها 12 سطر دارند، در واقع هر سطر داخل یک قاب بازوبندی شده است و بالای هر کدام از دو کتیبه عبارت "یا اباعبدالله مظلوم" دیده می‌شود و چند شکاف روی سطرها ایجاد شده و در سطر اخر کتیبه دوم نیز آسیب وارد شده است و حتی بخش‌هایی شکسته بودند که خوشبختانه مردم محلی ان‌ها را حفظ کرده‌اند.

افروند، رنگ‌آمیزی‌های مکرر روی این دو اثر تاریخی را یکی از معضلاتی می‌داند که در طول سال‌های گذشته توسط بومی‌های منطقه، شاید شهرداری و مغازه‌داران اطراف به این اثر ارزشمند وارد شده است.

به گزارش ایسنا، با وجود همه آسیب‌های وارد شده به این دو اثر ارزشمند و در واقع سند تاریخی شهرری، اما آن‌ها به عنوان دو اثر منقول تاریخی، هنوز در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده‌اند.

هر چند فهرست ثبت آثار منقول در طول یکی دو سال گذشته توسط اداره کل ثبت آثار تاریخی فعالیت خود را آغاز کرده است، اما دست کم باید به چنین مواردی که خارج از فضاهای موزه‌ای و در دسترس تعداد زیادی افراد قرار دارد و با عوامل آسیب زای محیطی زیادی مواجه است، توجه شود.

شاید بتوان با انتقال این دو اثر به موزه آستان شاه عبدالعظیم یا موزه ملی ایران یا حتی موزه‌ی ری از این اثر محافظت بهتری کرد و با ساخت مولاژی از این کتیبه آن را برای همیشه در مکان امروزی نصب کرد.

اما به نظر می‌رسد نخست باید مشخص شود کدام نهاد یا دستگا اجرائی متولی این اثر تاریخی است؟

امیرمصیب رحیم‌زاده، مدیر اداره میراث فرهنگی شهر ری ، اما مالکیت این دو کتیبه را به متعلق به مغازه‌ای می‌داند که کتیبه روی دیوارهای ان نصب شده و تنها وظیفه میراث فرهنگی را سرکشی‌های ‌همیشگی برای حفاظت از این اثر می‌داند، هر چند به نظر می‌رسد در این اتفاق نیز آن طور که باید موفق نبوده‌اند.

او به ایسنا می‌گوید: علاوه بر میراث فرهنگی، موقوفه آستان حرم حضرت عبدالعظیم نیز موظف به سرکشی به این اثر تاریخی است.

وی با تاکید بر لزوم تهیه یک طرح برای حفاظت از این دو کتیبه قاجاری ادامه می‌دهد: باید این دو اثر ارزشمند را زیر نظر کارشناس میراث مرمت و سپس بررسی کرد که چه طرحی برای حفاظت بهتر از ان ها می توان اجرایی کرد.

او اما جداسازی این کتیبه‌ها از جای کنونی‌شان یا کشیدن شیشه به عنوان محافظ روی آن ها را منوط به نظر کارشناس می‌داند که بررسی شود در چه صورتی امکان آسیب وارد شدن به این دو اثر وجود دارد.

سال‌هاست این دو کتیبه در همین نقطه باقی مانده‌اند و قطعا امکان جابجایی آن‌ها وجود نداشته، قطعا شهرداری، متولیان آستان حرم حضرت عبدالعظیم، میراث فرهنگی از وجود این کتیبه در طول سال‌های گذشته مطلع بوده‌اند، اما تا کنون نه تنها هیچ اقدامی برای بهتر شدن اوضاع این کتیبه‌ها انجام نشده است، بلکه مغازه‌داران به خود اجازه می‌دهند لوله‌ی هواکش دود مغازه‌های خودرا به روی این کتیبه‌ها بچرخانند!

به جاست دست کم به مناسبت روز وقف متولیان این دو اثر تاریخی و ارزشمند برنامه‌ای برای رسیدگی و حفاظت بهتر از این سند ارزشمند تدوین کنند.

سمیه ایمانیان - ایسنا