محمد هاشمی: دلایل سیاسی سبب حذف معاونت اجرایی در دولت خاتمی

به گزارش پارس به نقل از  هشت صبح، در دانشگاه برکلی کالیفرنیا تحصیل کرده و دارای فوق لیسانس مدیریت و دارای تحصیلات حوزوی است؛وی از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۳ رئیس سازمان صدا و سیما بود. از مهمترین کارهای او در زمان ریاست صداوسیما تاسیس شبکه ۳ در سال ۱۳۷۳ بود. شبکه ها و دفاتر استانی و برون مرزی بسیاری در دوران ریاست او بنیان نهاده شد.

معاون وزیر کشاورزی، معاون نخست وزیر، سرپرست وزارت امور خارجه، ریاست صدا و سیمای جمهوری اسلامی (از ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۳) ، قائم مقام وزیر امور خارجه و معاون اجرایی رییس جمهور در دولتهای سازندگی و اصلاحات از جمله سمتهای سابق وی بود است.

او اکنون ریاست دفتر رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده دارد.

به سوالات سیاسی پاسخ نداد، می گوید هنوز مردم به ما مشکلات را ارجاع می دهند؛می گوید در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد این مراجعات مردمی را به معاون اجرایی وی منتقل می کرده که ۹۰ درصد آنها در ریاست جمهوری حل می شده است.

می گویم: « از شما رودربایستی داشتند» ! می گوید: « هر چه بود، انجام می دادند و باید منصفانه سخن گفت» .

شما دو دوره معاون اجرایی رییس جمهور بودی، در واقع برخی شمار را نماد این سمت می دانند در این زمان شرایط کاری این معاونت چگونه بود؟

من در زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی، حدود سه سال تا سه سال و نیم معاون اجرایی آقای هاشمی و در دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی در دوره اول چهار سال معاون اجرایی بودم.

در تشکیلات دولت در نهاد ریاست جمهوری یک اصطلاحی وجود داشت که معاون اجرایی را آچار فرانسه دولت یا نظام می دانستند، یعنی کارهایی را که زمین مانده و یا کسی آنها را انجام نمی دهد، به معاون اجرایی می سپردند.

اختیارات معاون اجرایی در دوره های مختلف متفاوت بود، در زمان آقای هاشمی سرپرستی نهاد ریاست جمهوری، ستاد تنظیم بازار، مسئولیت ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ستاد مبارزه با مواد مخدر و ستاد بازسازی خرابی های بعد از جنگ بر عهده معاون اجرایی بود، در واقع این موارد عموما جزو وظایف و اختیارات رییس جمهور است که از سوی وی و بر اساس اصول ۱۲۷ و ۱۳۸ قانون اساسی به معاون اجرایی تفویض می شد.

مسئولیت شوراها و مناطق آزاد و سایر کارهای دیگر نیز برعهده معاون اجرایی قرار می گرفت در حالی که از وظایف رییس دولت بود، به طور کلی معاون اجرایی در دولت تالی خود رییس دولت است و کارهایی که به رییس دولت و رییس جمهور مربوط است به معاون اجرایی سپرده می شود.

در واقع مسئولیتهای معاون اجرایی تعریف در قانون ندارد و مسئولیتهای وی را رییس جمهور مشخص و تعریف می کند؟

بله، مثلا معاون اول تعریفی دقیق از مسئولیت وی وجود دارد، ابلاغ مصوبات را انجام می دهد، یا رییس ازمان محیط زیست و یا رییس سازمان انرژی اتمی و یا رییس سازمان برنامه بودجه در قبل معاونان رییس جمهور بودند و وظایف انها تعریف شده و در قانون مشخص شده است و نمی توان مسئولیت فراتر از ان به این افراد واگذار کرد، اما معاون اجرایی حوزه اجرایی اش، اختیارات رییس جمهور یا رییس دولت است، یعنی مسئولیت معاون اجرایی با تشخیص رییس جمهوری مشخص می شود.

گاهی برخی اختلافات بین وزارتخانه ایجاد می شود که رفع این اختلاف را به معاون اجرایی واگذار می کنند و وی بعد از بررسی تصمیم نهایی را برای رفع این اختلاف اتخاذ می کند. در واقع نوعی شورای حل اختلاف بین وزارتخانه ها.

با این تعارف هنگامی که در زمان من وقتی می گفتند که معاون اجرایی آچار فرانسه دولت است نادرست نبود و به جا بود.


بازسازی مناطق جنگ زده کارعظیمی بود، ما بعد از جنگ در ۱۶ استان، ۸۴ شهرستان و شهر، ۲۷۰۰ روستا، بین صدردصد تا ۱۰ درصد تخریب شده بود و دو میلیون آواره که در ۴۰۰ اردوگاه در سراسر کشور مستقر بودند و رسیدگی به این امور یکی از مسئولیتهای معاون اجرایی بود که به اندازه کار چند وزارتخانه کار بود و کمبودهای قبل از انقلاب نیز به آن باید اضافه کرد.

اما گذر زمان تغییرات زیادی در اختیارات این معاونت داد…

در بستر زمان و با توجه به اختیارات دولت و سلیقه دولتها، ممکن یک رییس جمهور بخواهد اختیارات خود را به کس دیگری بدهد و یا خودش بیشتر رسیدگی کند ویا برعهده رییس دفترش بگذارد، منتها تجربه نشان داده که وقتی کراهای رییس جمهور در حزوه اجرایی و یا معاونت اجرایی متمرکز بوده اختلافات کمتر بوده و کارها زودتر پیش می رفته و تصمیم گیری سریعتر بوده، چرا که معاون اجرایی سریعتر به رییس جمهور دسترسی دارد و هر جایی لازم باشد دستور وی را می گیرد و از این بابت کارها زودتر پیش می رود.

به منظور سرعت بخشیدن به امور و تسریع در تصمیم گیری و تمرکز در نهاد ریاست جمهوری در زمانی که مردم برای حل مشکلاتشان مراجعه می کنند که ارجاعات به کجا باشد، در زمانها و دوره هایی که معاون اجرایی اختیار مناسب داشته موفق بوده و زمانی که نداشته مشکلات دیگری بوده است، و به طور کلی این مساله به سلیقه دولتها بستگی دارد.

در سفرهای رییس جمهور تعداد زیادی نامه برای رسیدگی به مشکلات مردم در حوزه های مختلف وجود دارد و رییس دولت قولهایی را از این بابت به مردم می دهد، این موارد در بر می گشت به حوزه معاونت اجرایی ریاست جمهوری که هماهنگی های لازم را در این خصوص در وزارتخانه های مختلف انجام دهد؛حتی زمانی که مقام معظم رهبری رییس جمهور بودند، معاون اجرایی در معیت ایشان بود و تصمیماتی که در سفر می گرفتند، توسط این معاونت انجام می شد.

یکی از کارهایی که برعهده معاون اجرایی بود و اکنون نیز به احتمال زیاد هنوز هم هست، مراجعات مردمی به ریاست جمهوری است، در زمان مسئولیت من روزانه مراجعات زیادی داشتیم و از طریق ۵ اداره کل به مشکلات این مراجعین در هر حوزه ای رسیدگی می کردیم.

معاونت اجرایی در دوره های مختلف، تغییرات زیادی کرد، و به گفته شما بر اساس اختیارات رییس جمهور در وظایف معاون اجرایی تغییراتی صورت می گرفت، و یا دوره ای نیز به طور کلی از ساختار ریاست جمهوری حذف شد، بررسی این سه دوره می تواند برای دوره جدید راه گشا باشد…

در دوره اول ریاست جمهوری آقای هاشمی آقای دکتر میرزاده معاون اجرایی بودند و دوره دوم ریاست جمهوری وی من معاون اجرایی شدو و در آن زمان مسئولیتها نیز زیاد بود اما موفق بودیم، در دولت اول آقای خاتمی من معاون اجرایی بودم و امور به همان روال سابق امور انجام می شد، اما در دور دوم به دلایل سیاسی اصولا معاون اجرایی از تشکیلات ریاست جمهوری حذف کردند و وظایف آن را به چند وزارت خانه دادند، در سال دوم حذف معاونت اجرایی بود آقای خاتمی در جمع دولتی ها گفته بود که اشتباه کرده اند که معاونت اجرایی حذف کرده اند، چون کارها به درستی پیش نمی رفت و به دنبال احیای آن بودند که دیگر فرصت احیای ان نشد.

در دولت آقای احمدی نژاد وی مجددا معاونت اجرایی را احیا کرد و اولین معاون اجرایی وی آقای سعید لو بود.

در نهاد ریاست جمهوری مسئولیتهای زیادی وجود دارد، مساله سرپرستی نهاد ریاست جمهوری اهمیت دارد، در زمان من سرپرستی نهاد بر عهده معاون اجرایی بود اما در زمان آقای احمدی نژاد و معاون اجرایی آقای سعیدلو وی سرپرستی نهاد را بر عهده داشت اما به دلیل مواردی که ایجاد شد و سرپرستی نهاد به رییس دفتر رییس جمهور واگذار شد و به دلیل کارهای زیادی که رییس دفتر و معاون اجرایی هر دو را یک نفر نمی تواند بر عهده بگیرد، چه را که معاون اول هم خدماتی ار در نهاد نیاز دارد که باید معاون اجرایی ان را ارائه دهد و این تلفیق نتیجه و تجربه خوبی نبود در زمان ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد.

در دوره آخر نیز آقای بقایی سرپرست نهاد و معاون اجرایی بود و مراجعاتی که مردم به ما می شد و ما منتقل می کردیم را تا ۹۰ درصد انجام می دادند.

در دولت یازدهم نیز آقای محمد شریعتمداری از نیروهای توانمند اجرایی است که امیدواریم ایشان در کارش در این سمت موفق باشد و باید دید رییس دولت چه اختیاراتی به وی برای این منظور محول می کند.

از شما رودربایستی داشتند…

به هر دلیلی مراجعات ما را انجام می دادند یعنی ۹۰ درصد مراجعاتی که مردم به ما می کردند مانند سابق و ما به نهاد در زمان آقای احمدی نژاد می فرستادیم انجام می شد.

حاج آقا! در خصوص تاریخچه و به طور کلی نقش معاونت اجرایی توضیحاتی می دهید؟

ما اگر به سابقه معاونت اجرایی در نهاد ریاست جمهوری و نخست وزیری و بعد از انقلاب نگاه کنمی، در دولت رژیم قبلی مسئول اجرایی و قوه مجریه نخست وزیر بود و شاه یک اصطلاحا یک مقام تشریفاتی در قانون اساسی بود و نخست وزیر در تشکیلات نخست وزیری یک پست داشت به عنوان « وزیر مشاور در امور اجرایی» در واقع یک وزارتخانه جداگانه بود و بسیاری از کارها در مسائل اجرایی توسط وزیر مشاور در امور اجرایی انجام می شد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تغییر ساختار نظام در این سمت تغییراتی ایجاد کرد؟

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ساختار نظام تغییر کرد بر اساس قانون اساسی ما رییس جمهور و نخست وزیر داشتیم و این مساله مربوط به ده سال اول انقلاب بود، رییس جمهور یک مقام تشریفاتی بود و ماجرایی نبود و نخست وزیر مسئول اداره کشور و دولت و پاسخگو به مجلس بود.

در تشکیلات نخست وزیری بعد از انقلاب تحت عناوین متفاوت وزیر مشاور در امور اجرایی یا مشاور اجرایی و یا معاون اجرایی می بینیم که به همین طریق بسیاری از اختلافات و یا ضرورتهایی که در دولت بود و یا فرا وزارتخانه ای بود بر عهده داشت.

در هر دولتی دو نوع مسئولیت وجود دارد، مسئولیتهایی که مستقیما به یک وزاتخانه باز می گردد و یک وزارتخانه با تعریف خاص آنها را انجام می دهد، اما مواردی هم هست که به هیچ وزارتخانه ای ارتباط ندارد و این کارها مربوط به رییس دولت است، اینکه رییس دولت یا نخست وزیر باشد یا رییس جمهور ساختاری را در درون دولت تعریف می کند که این نوع مسئولیتهای فرا وزارتخانه ای را انجام دهد و این مسئولیتها بر عهده معاون اجرایی و یا مسئول اجرایی می گذاشتند.

در قانون اساسی دو اصل ۱۲۷ و ۱۳۸ هست که در آنها آمده که اختیارات رییس دولت یا رییس جمهور قابل واگذاری به گروه ها و یا اشخاص است و معمولا در دولتهای بعد از انقلاب به خصوص از زمان دولت آقای هاشمی بر اساس این دو اصل یکسری اختیارات رییس جمهور یا رییس دولت به معاون اجرایی واگذار می شد که معاون اجرایی بتواند در حل مشکلات و مسائل پیش آمده تسریع کرده و تصمیم گیری کند.