باید‌ها و نباید‌های برگزاری انتخابات ۱۴۰۰

چند وقتی است که با شیوع ویروس کرونا زندگی اجتماعی مردم تغییرات بسیاری یافته و بیش از هر زمان دیگری، نیاز الکترونیکی شدن کارهای روزمره حس می‌شود؛ از طرفی شمارش معکوس برای پایان دولت دوازدهم و آغاز برگزاری انتخابات ریاست جمهوری به گوش می‌رسد.

از آنجایی که به نظر می‌رسد ویروس ناخوانده کرونا حداقل چند سالی با ما همراه خواهد بود نهادهای ذیربطی مانند مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان و وزارت کشور در صدد هستند تا رأی‌گیری در سال آینده به شیوه جدیدی برگزار شود و مردم به جای حضور در صف‌های رأی‌گیری بتوانند از طریق رایانه رأی خود را ثبت کنند. از آنجایی که الکترونیکی شدن انتخابات برای مردم ایران واژه نسبتا جدیدی بوده و مردم کشور ما تاکنون تجربه  ثبت رأی به چنین شیوه ای را نداشته اند ممکن است گمانه زنی هایی درباه امکان بروز تخلف و یا مشکلات دیگری در حین انجام انتخابات به وجود بیاید.

قانون اساسی درباره الکترونیکی شدن انتخابات چه می‌گوید؟

موضوع برگزاری انتخابات الکترونیکی سابقه‌ای قریب به ۲۰ سال دارد و به موجب قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب سال ۱۳۷۸، برگزاری انتخابات الکترونیک در تبصره‌ای از ماده ۹ این قانون مورد اشاره قرار گرفته است. زمانی‬ که‬ در «تبصره ۶» ماده ۹ این قانون اصلاحی خرداد ماه سال ۱۳۹۵ آمده است: «وزارت‌ کشور موظف است ظرف مدت شش ماه از زمان تصویب این قانون، نسبت ‌به نوین‌‌سازی شیوه‌های اخذ رأی و شمارش آرا، به‌منظور دقت، سلامت و نظارت بهتر در اخذ، شمارش و اعلام نتایج و همین‌‌طور استانداردسازی صندوق‌های اخذ رأی در حدود اعتبارات مصوب و پس از تأیید شورای نگهبان اقدام نماید».

در تبصره ۷ ماده ۹ این قانون نیز چنین آمده است که «وزارت‌ کشور موظف است با هماهنگی و موافقت شورای نگهبان تمام مراحل انتخابات را در حدود اعتبارات مصوب با استفاده از روش‌ها و فناوری‌های نوین برگزار کند».‬ در تبصره‌های دیگر این ماده نیز به چگونگی برگزاری این نوع از انتخابات و روش‌های تحقق آن پرداخته شده است.

 الکترونیکی شدن انتخابات چه مزایایی دارد؟/ضریب تقلب در چنین شیوه‌ای چقدر است؟

رأی‌گیری الکترونیکی در واقع بارعایت روش‌های رمزنگاری انجام شده و محرمانگی آن کاملا قابل اتکاست و از جمله مزایای آن می‌توان به شمارش لحظه‌ای آرا اشاره کرد؛ به نحوی که نیازی به شمارش آرا به صورت دستی و سنتی نبوده و نهادهای ذیربط می‌توانند به صورت برخط تعداد آرای اخذ شده برای هر کاندیدا را اعلام کنند، همچنین در فرآیند برگزاری رأی‌گیری الکترونیکی، تعداد عوامل اجرایی کاهش می‎یابند و این فرآیند در میزارن امنیت انتخابات تاثیرگذار خواهد بود و هزینه‌ها را به شدت کاهش خواهد داد.

حسین کنعانی مقدم فعال سیاسی اصولگرا با اشاره به مزایای برگزاری انتخابات سال آینده به شیوه الکترونیکی اظهار کرد که در شرایط جدید به ویژه با شیوع ویروس کرونا نیاز به الکترونیکی شدن انتخابات یک ضرورت تلقی می‌شود، اما برای تقویت سیستم نظارتی باید از همان ابتدای ایجاد ساختارها برای برگزاری رأی‌گیری نظارت‌ها به شیوه صحیحی صورت گیرد  تا خللی در ایجاد کار و یا روزنه‌ای برای تقلب وجود نداشته باشد.

وی افزود: نباید شرایط به گونه‌ای باشد که پس از پایان انتخابات شاهد منازعات انتخاباتی مبنی بر نظارت ناقص و عدم برگزاری انتخابات به شیوه سالم باشیم و اگر بتوانیم نظارت‌ها را به شیوه اصولی اعمال کنیم، پستی شدن انتخابات مزایای بسیاری مانند کاهش هزینه‌ها، صرفه جویی در وقت و شفافیت  را به دنبال خواهد داشت.

 البته برخی از کارشناسان معتقداند که در رأی‌گیری  الکترونیکی، امکان تقلب راحت‌تر را فراهم می‌‌کند، چرا که  هم‌اکنون هنگام ثبت رأی در حوزه‌ها از افراد شناسنامه گرفته شده و هویت ایشان پیش از ثبت رأی محرز می‌شود؛ اما این احراز هویت در فضای دیجیتال دشوارتر است.

در این زمینه حمیدرضا ترقی عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی و فعال سیاسی  معتقد است که یکی از عمده‌ترین مزایای برگزاری انتخابات به شیوه الکترونیکی شافیت و سرعت عمل در اعلام نتایج رأی‌گیری است، همچنین به دلیل حذف شیوه فعالیت‌های دستی امکان تخلف به میزان قابل توجهی پایین خواهد آمد و  ضریب سلامت انتخابات افزایش خواهد یافت.

انتخابات پستی درایران خلاف قانون اساسی است

یکی از شیوه‌های رایج رأی‌گیری درایالات متحده آمریکا شیوه اخذ رأی به صورت پستی بوده که به این ترتیب شهروندان این کشور می‌توانند رأی خود را به صورت غیابی و حتی زودتر از موعد ارسال کنند، البته به نظر می‌رسد که این شیوه ضریب بروز تخلف را افزایش می‌دهد؛ البته کارشناسان در این باره نظرات مختلفی دارند و برخی آن را شیوه مناسب و برخی دیگر آن را خلاف قانون اساسی جمهوری اسلامی و روشی ناکارآمد تلقی می‌کنند.

حجت الاسلام علیرضا سلیمی عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی روش اخذ رأی به شیوه پستی را مناسب تلقی کرده و تصریح کرد: لازم است زیر ساخت‌ها برای اخذ رأی به شیوه پستی فراهم شود، البته در این روش قانون باید تغییر پیدا کند و تا جایی که بنده مطلع هستم دولت هیچ زیر ساخت و ایده‌ای برای برگزاری انتخابات به این شیوه را تهیه نکرده است.

وی درباره امکان بروز تقلب و تخلف دراین شیوه رأی‌گیری  تاکید کرد: در همه شیوه‌های رأی‌گیری امکان تقلب وجود دارد مگر در شیوه کنونی که انتخابات به صورت حضوری برگزار می‌شود تخلف صورت نمی‌گیرد؛ آنچه مهم است تخلف‌های صورت گرفته نباید بر نتیجه انتخابات  تاثیر بگذارد.

اما ترقی عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی نسبت به این شیوه رأی‌گیری چندان نگاه مثبتی ندارد، وی گفت: انتخابات پستی در ایران خلاف قانون اساسی است، چرا که طبق قوانین ما انتخابات باید در یک روز صورت گیرد، درحالی که در شیوه پستی از چند روز قبل مردم رأی‌های خود را ارسال می‌کنند، بنابراین امکان چنین مسئله‌ای در ایران حداقل در حال حاضر وجو ندارد.

وی بیان کرد: البته چنین روش‌هایی با زندگی بشر امروز مطابقت بیشتری دارد و با توجه به بیماری‌های جدیدی مانند کرونا بهتر است که در بررسی‌های شیوه برگزاری انتخابات مورد  بررسی قرار گیرد.

به نظر می‌رسد که در شرایط کنونی و با فناوری فعلی، رأی‌گیری الکترونیکی جایگزین بی‌نقصی برای رأی‌گیری کاغذی نیست و اشکالات و ملاحظات بسیاری بر این روش وارد بوده که باعث می‌شود محتاط‌تر به آن فکر کنیم. با این حال اگر این اشکالات و ملاحظات رفع شوند، ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور، همه بتوانند از داخل خانه و روی صندلی راحتی خود رای خود را ثبت کنند، همچنین رأی‌گیری به شیوه پستی نیز یکی از شیوه‌های رایج برای اخذ رأی‌گیری در کشور‌هایی مانند آمریکا است که می‌تواند ضمن بالا یردن آمار مشارکت امکان رای دهی آسان و صرفه جویی در وقت را فراهم سازد.

آن چه که مسلم است به کار‌گیری چنین شیوه‌ای نیازمند تغیراتی در قانون اساسی و تصمیم گیری و رایزنی نهاد‌های مهمی مانند وزارت کشور، مجلس و شورای نگهبان است، بنابراین به نظر نمی‌رسد که بتوانیم درباره استفاده از چنین راهی برای اخذ رأی در کوتاه مدت امیدوار باشیم، اما به هرحال به نظر می‌رسد که نظر به تغییر نیاز‌های امروز مردم و لزوم استفاده از امکانات غیر حضوری برای پیشبرد امور مهم دولت و نهاد‌های ذی‌ربط دست به کار شوند، طبیعتا اگر انتخابات سال آینده به شیوه الکترونیکی برگزار شود، می‌تواند شروع خوبی برای استفاده از روش‌های غیر حضوری دیگری مانند شیوه رأی‌گیری پستی نیز باشد.

باید منتظر ماند و دید که دست آخر دستگاه‌های ذینفع می‌توانند درباره برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ به فهم مشترکی برسند تا در نهایت روش‌های سنتی و دستی جایشان را با شیوه‌های نوین و کم خطا‌تر رأی‌گیری عضو کنند؟ این سوالی است که برای پاسخ به آن باید چند ماهی منتظر ماند.