محمدجواد لاریجانی

محمدجواد لاریجانی سیاست‌مدار 67 ساله‌ای است که معاونت بین‌الملل و دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه را برعهده دارد.  لاریجانی از سال 68 و از بدو تاسیس  «مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات»، ریاست این مرکز را که بعدتر به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تغییر نام داد، برعهده داشت.

از جمله هدف‌های این پژوهشگاه، ایجاد و توسعه شبکه ارتباطی بین دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی و تحقیقاتی داخل و خارج کشور بوده است. این پژوهشگاه اولین مرکزی است که به واسطه آن عملاً اینترنت به ایران وارد و به کارگیری شد. این مهم در سال 1993 (معادل 1372 شمسی) انجام و از این طریق پژوهشگاه دانشهای بنیادی به دانشگاه وین متصل شد.

اخیراً و در 18 اردیبهشت درباره خروج ترامپ از برجام، گزینه‌های مناسب برای اقدام متقابل ایران و همچنین ارزیابی مواضع دولتمردان کشورمان در این موضوع با محمدجواد لاریجانی به گفتگو نشستیم که چندی پیش به عنوان بخش اول این مصاحبه منتشر شد.  اما در جریان این مصاحبه با او به عنوان فردی که از یک سو موسسه زیرنظرش اولین بار اینترنت را وارد ایران کرده و در حوزه مباحث مربوط به فناوری اطلاعات صاحب نظر است و از سوی دیگر در دستگاه قضائی -که چندی پیش تلگرام را فیلتر کرده- مسئولیتی دارد، درباره این مسئله نیز به گفتگو نشسته‌ایم.

در ابتدای این بخش از گفتگو از محمدجواد لاریجانی درباره موضع حجت‌الاسلام روحانی رئیس‌جمهور پرسیده‌ایم و اینکه چرا ایشان اصرار دارد همه تصور کنند ایشان مخالف قطعی فیلترینگ تلگرام است؟  لاریجانی در این باره می‌گوید: عمده استدلال جناب آقای روحانی این است که حق مسلم مردم در دسترسی آزاد به اطلاعات است و تأکید بر حضور پیام‌رسان‌های خارجی در داخل این حق مهم شهروندی را تضمین می‌کند. البته ممکن است افراد دلایل و انگیزه‌های خاصی را در این زمینه مطرح کنند که من درصدد نفی یا اثبات آنها نیستم و صرفا همین ادله‌ای را که ریاست محترم جمهوری برآن تأکید می‌کنند، مورد ارزیابی قرار خواهم داد.

وی بر همین اساس ادامه داد: پایه اول حرف ایشان که تضمین "دسترسی عمومی و آزاد به اطلاعات" است با در نظر گرفتن مسائلی که امنیت جامعه، امنیت ملی و یا امنیت زندگی فردی را تهدید می‌کند، مبنای قابل دفاعی است. بخصوص اسلام دینی است مبتنی بر بصیرت و "دانستن" و بخصوص اطلاع درست از وضعیت، رکن مهمی در بصیرت است. البته بصیرت ارکان دیگری هم دارد که قبلا مفصلا بحث کرده‌ایم. پایه دوم استدلال جناب آقای روحانی اینست که "فعالیت آزاد" (بدون فیلترینگ) پیام رسان‌های خارجی در کشور تا حد زیادی این دسترسی آزاد به اطلاعات را تضمین می‌کند. این نگاه، مبنایی سست و مخدوش دارد که در فهم پدیده "دسترسی دیجیتال" در شرایط امروز طرح می‌گردد. نباید مسئله "دسترسی" را با هیجانات ساده طرف استفاده کننده (User Side) ارزیابی کرد.

رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با بیان اینکه پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی (Social Media) هم از لحاظ عملیاتی و هم از لحاظ نحوه کار با داده‌ها دارای نظام‌های بسیار پیچیده و مهمی هستند، کلمه "اطلاعات" را نامناسب‌ترین اصطلاح برای بیان عملیات پیام‌رسان‌ها دانست و گفت: صورت مسئله دسترسی به ذهن و فکر استفاده کننده و تأثیر مورد نظر را گذاشتن و فعل مورد نظر را دامن زدن است. این مسئله بسیار فراتر از اطلاع‌رسانی است. این یک پروژه مهندسی و عملیاتی است. آری در یک دوره -در نیمه دوم قرن بیستم- نویسندگانی مانند ماک لوهان، آلوین تافلر و ... ذوق زده و بسیار عوامانه تصویرهای فضائی از آینده را ترسیم می‌کردند؛ مانند دهکده واحد جهانی، جهان شمولی کامل دموکراسی لیبرال به رهبری آمریکا و ... و مجموعه‌ای از گزاره‌های "گشاد" و "بی در و پیکر" را به عنوان "آینده پژوهی" و آینده نگری بر سرزبان‌ها انداختند. اکنون هم دیده می‌شود که برخی از مسئولان می‌گویند: "چه بخواهی و چه نخواهی چنین و چنان می‌شود و ..." اینها روش دقیق و درست بررسی وضعیت فعلی نیست و کاملا هم کنار گذاشته شده‌اند. صورت مسئله یک طراحی مهندسی و عملیاتی وسیع است که در آن "دسترسی به فکر افراد مورد هدف"، کلیدی است.

لاریجانی افزود: در مقابل، حکومت در جنبه‌هایی از پیام‌رسانی دیجیتال- که هم امنیت ملی و هم امنیت اجتماعی-فرهنگی و هم امنیت زندگی خصوصی تک تک شهروندان عزیز ایرانی را مورد تهدید قرار می‌دهد -مسئولیت مقابله دارد: دولت مسئولیت اجرایی برای توسعه زیرساخت را دارد و قوه قضائیه که مسئولیت پاسداری از حقوق عامه را برعهده دارد و مجلس که دیده بان منافع ملی باید باشد؛ جمعا در این خصوص مسئولیت دارند.

وی در باره این موضوع که " آیا به نظر شما فضای مجازی و دسترسی شبکه‌ای ارزش اطلاع‌رسانی ندارند"، اینگونه اظهارنظر کرد: مسلماً من معتقد به چنین مطلبی نیستم! یک وقت بحث ظرفیت بالقوه تکنولوژی جدید است که بی‌نهایت مهم و ارزشمند است. این دقیقاً میدان فعالیت حساس و کلیدی است که باید برای نسل جوان و کاردان باز شود و ضمن صیانت از تهدیدهای ذکر شده راه را برای مرکب تیزرو به منظور گسترش دانایی و افزایش راندمان کاری و "ژانر" جدید از تعاملات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هموار سازد.

لاریجانی افزود: این تکنولوژی می‌تواند "بُراق"  تیزپردازی برای میدان‌داری "حق" باشد و تکیه‌گاه حق مداران برای دستیابی مستمر به بصیرت بالاتر.اینها همه پتانسیل‌های موجود است. بحث بر سر همین موضع است: آیا باید آستین را بالا بزنیم و کمر همت ببندیم و شبکه‌ای امن، ارزان و راحت و همه جایی برای بستر این امور ایجاد کنیم یا برعکس "خود" را ناتوان بدانیم و میدان را به پیام‌رسان‌های خارجی-که همه بر مبنای مدیریتی پشت پرده و مهندسی تخاصمی طراحی شده‌اند-بسپاریم؟

رئیس پژوهشگاه دانشهای بنیادی در ادامه سخنان خود تصریح کرد: بحث مدرن "اطلاعاتی" امروز این است که بهمن اطلاع‌نماها چه بلایی بر سر دستیابی به اطلاعات آورده‌اند؟ بنحوی که اگر حادثه‌ای اتفاق بیافتد آیا امکان دستیابی به تصویری مطمئن از حادثه وجود دارد یا اینکه عبور از لایه‌های ضخیم "اطلاع نماها" عملاً راهی جز تسلیم را باقی نمی‌گذارند؟ به قول یکی از متفکرین غربی معاصر، فکر انسان غربی امروز مانند صفحات زیراکس است که دست به دست می‌شود ولی نسخه اصلی در کار نیست!! این بلائی است که برسر حقیقت آمده است.

وی در خصوص معقول بودن فیلترکردن یک پیام‌رسان خارجی نیز گفت: حکومت در هر سه شاخه اجرایی، قضائی و تقنینی موظف است که امنیت ملی، امنیت اجتماعی و امنیت فردی را در مقابل تهدیدها حفظ کند. این امر احتیاج به نظرسنجی ندارد. وظیفه ذاتی حکومت است. همانطور که اگر دشمن به شهرهای ما حمله کند همه به مقابله می‌رویم و نظرسنجی نمی‌کنیم! اما آیا(محدودسازی) ممکن است یا نه؟ از لحاظ فنی به طور مسلّم ممکن است. طبیعتا آنها تلاش می‌کنند از این مانع عبور کنند لذا باید نوعی "مانع تراشی"، فیلترینگ هوشمند و تعدیل شونده به کار گرفته شود که خود حوزه بسیار جالبی از معارف کامپیوتری است. از سوی دیگر مراکزی که مصرّ به این دست‌اندازی به حوزه خصوصی و عمومی زندگی شهروندان عزیزان هستند، باید بدانند که از مقابله ما در فضای دیجیتال هم در امان نخواهد بود.

لاریجانی در مورد اینکه سرمایه‌گذاری کشور و دولت در زمینه فضای مجازی در چه جهاتی باید باشد، تاکید کرد:دولت باید از "تلگرام بازی" خود را فارغ کند و به حوزه فضای مجازی به عنوان یک میدان و عرصه بسیار مهم و بابرکت و با زمینه نگاه کند.

وی با بیان اینکه چهار زمینه باید مورد حمایت دولت با جدیت و با میدان‌داری نیروهای باسواد و جوان و پرتحرک باشد، مورد نخست را "تکمیل شبکه داخلی با سرعت، ارزان و قابل اعتماد" برشمرد و توضیح داد: مقصود من زیرساخت است که البته باید افراد، شرکت‌ها و موسسات روی این زیرساخت شبکه‌های اجتماعی و دسترسی‌ها را شکل دهند. این شبکه‌ها کاملا داخلی است و در مقابل نفوذ باید بسیار هشیار باشند.

لاریجانی دومین زمینه‌ای که دولت می‌تواند به فضای مجازی در کشور کمک کند را کمک به شکل‌گیری مراکز "داده بزرگ" دانست که خود میدان مهم علمی و فنی است و می‌تواند به شبکه‌های اجتماعی خدمات ارائه کند.

رئیس پژوهشگاه دانشهای بنیادی ادامه داد: سومین زمینه، کمک به شکل‌گیری مراکز محاسبات سریع (HPC) است که می‌تواند خدمات گوناگون را در بستر بومی ارائه دهد.

وی ادامه داد: زمینه چهارم کمک به شکل‌گیری گرید محاسباتی و سپس"ابرهای محاسباتی" است که می‌توانند به نحو توزیع شده و با کاهش چشمگیر قیمت به کامپیوترهای شخصی و محلی خدمات ارائه دهند.

دانش‌آموخته دکترای منطق ریاضی در همین خصوص تاکید کرد: اینها میدان‌های کلیدی برای توسعه و استفاده از این کشف اساسی بشر معاصر است. در کشور ما باید انبوه استعدادهای عالی را به سوی فعالیت پایه‌ای در این گونه زمینه‌ها سوق دهیم؛ سپس مشاهده خواهیم کرد که چه غوغایی بپا خواهند کرد و دیگران انگشت حسرت و شگفتی به دهان خواهندبرد! اما اگر بازار فرآورده‌های مجازی را در کشور توسعه دهیم مانند اینست که اتومبیل‌های لوکس خارجی را پشتیبانی کنیم؛ در آن صورت کشور صنعت اتومبیل نخواهد داشت، بلکه در بهترین حالت بنگاه خرید و فروش ماشین باب می‌شود!

لاریجانی ادامه داد: در دنیای مجازی و صنایع متداول در آن، وضعیت چنین است و البته میدان تحرک بسیار مساعدتر از رقابت اتومبیل‌سازی است. نباید مسابقه در زمینه نمایندگی پیام‌رسان‌های خارجی و خرید برنامه‌ها و اپلیکیشن‌ها باشد؛ بلکه مسابقه در نوآوری و تولید در میدان فضای مجازی خودمان است. تردید نکنیم که اگر با جرأت وارد این حوزه شویم، میزان توفیقات چنان سریع خواهد بود که حتی خود ما را نیز شگفت زده می‌کند. به علاوه معاونت علمی ریاست جمهوری هم باید در برخی حوزه‌های زیربنایی و پایه‌ای مربوط سرمایه‌گذاری سخاوتمندانه کند مانند زمینه CCC(Computitonal Complexity Theory) یا حوزه "محاسبات کوانتومی".

در پایان این بخش از محمدجواد لاریجانی درباره نسبت محدودسازی تلگرام با موضوع چندصدایی و دموکراسی پرسیدیم؛ بویژه آنکه پس از فیلترینگ تلگرام یکی از مهمترین محورهای انتقاد رسانه های دوم خردادی به این موضوع از موضع دفاع از چندصدایی و دموکراسی بوده است؛ لاریجانی در این باره گفت:  اولاً این سخن از کسانی که آلوده به فتنه 88 و یا شورش‌های 78 هستند، شبیه شوخی است! کسانی که با تمام توان و البته وقاحت وارد میدان کودتا علیه جمهوریت شدند، راجع به چند صدایی و یا دموکراسی دلواپسی داشته باشند!!

دبیر ستاد حقوق بشر کشورمان با طرح این سوال که آن چندصدایی که با پیام‌رسان‌های مدیریت شده دشمنان ما تضمین شود چه نوع صداهایی است؟ گفت: کافی است شما گشت‌و‌گذاری بکنید و حجم عملیات را مختصرا رصد کنید: توهین و دشمنی با اساس اسلام و مکتب اهل بیت، دشمنی با امام(ره) و راه امام، دشمنی کینه‌توزانه با نظام جمهوری اسلامی، ولایت فقیه و استقلال کشور و ... اینها حجم عمده استفاده شده در این پیام‌رسان‌ها است. این به غیر از سازمان‌دهی شورش، فتنه و عملیات تروریستی است.

لاریجانی برهمین اساس تصریح کرد: چند صدایی که با کمک پیام‌رسان‌های مدیریت و نظارت شده دشمن مطرح است، در خدمت مهندسی افکار عمومی و فضای عمومی و سوق کشور به سوی بهم ریختگی سیاسی-اقتصادی و بالاخره براندازی است. آیا اینها تضمین دموکراسی است؟! کسانی که کمترین آشنایی نظری و عملی و تناسب سلیقه‌ای با دموکراسی ندارند و وقتی در هر حوزه‌ای مدیریتی را برعهده بگیرند با نهایت تکبر و خودمحوری عمل می‌کنند و اعتقادی به تصمیم‌سازی ندارند بلکه "صرفاً تصمیم می‌گیرند"، نمی‌توانند دلسوز دموکراسی باشند.

وی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: دفاع از آزادی پیام‌رسان‌های خارجی عمدتاً برای طرح مسائل خلاف قانون است که قابل پیگرد نباشد! این خط دشمن در پی جهان‌گشایی است که زیر پرچم لیبرال دموکراسی در کشور توسط جریان اصلاحات و منحرفین دنبال می‌شود و نهایت هم "دیکتاتوری سکولار" از آب درمی‌آید!