سامورائی بزرگ چرا به سرزمین اسلاوها رفت؟

به گزارش پارس به نقل از فارس، شینزو آبه نخست وزیر ژاپن ۲۸ آوریل ۲۰۱۳ همراه با یک کاروان ۱۲۰ نفره از تجار و مدیران شرکتهای معروف کشورش راهی مسکو شد تا پس از ۱۰ سال اولین مقام ارشد ژاپنی باشد که از مسکو بازدید میکند.

این دیدار با گذشت یک ماه از سفر پر سر و صدای رئیس جمهور جدید چین به روسیه و در شرایطی که شرق آسیا دچار تنشهای مختلفی شده می تواند حاکی از دلنگرانی های متفاوت چشم بادامی ها از آینده و خوابهای آشفته آنها باشد.

در همین راستا نخست وزیر ژاپن در مسکو اعلام کرد کشورش برای روابط با روسیه در شرایط تغییر جدی اوضاع راهبردی منطقه آسیا و اقیانوسیه اهمیت قائل است. وی ابراز امیدواری کرد دیدارش به روابط دو کشور ضربان جدیدی وارد کرده و رهنمودهای بلندمدت توسعه روابط روسیه و ژاپن را تعیین کند.

از جمله مهمترین موضوعاتی که طی این سفر دو طرف به آن پرداختند شامل: مسئله جزایر کوریل؛ بحران شبه جزیره کره و تحولات شرق آسیا و همچنین روابط اقتصادی و تجاری دو کشور می باشد که هر یک را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم:

الف) تلاش برای حل اختلافات مربوط به جزایر کوریل و انعقاد پیمان صلح:

برای ژاپنی ها جزایر کوریل مهمترین مسئله ای است که در روابط آنها با روسیه باید مورد توجه قرار گیرد و حساسیت موضوع آنقدر بالا بوده که دو کشور از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون پیمان صلح را امضا ء نکرده اند و در وضعیت آتش بس به سر می برند. ریشه های این اختلاف به دهه ۱۸۵۰ میلادی باز می گردد که کنترل فیزیکی و حقوقی این جزایر چندین بار طی جنگهای مختلف و قراردادها بین دو کشور تغییر کرده است. سپس در سال ۱۹۴۵ و در کنفرانس یالتا توافق گردیده در صورت حمله روسیه به ژاپن پس از شکست آلمان نازی این جزایر به شوروی داده شود و بر همین اساس در کنفرانس ۱۹۵۱ سانفرانسیسکو در جریان پیمان صلح با ژاپن آمریکا و متحدانش این قول را پذیرفتند و توکیو مجبور به امضای معاهده ای شد که همه حقوق این کشور در مورد جزایر کوریل به شوروی واگذار گردید و ۱۷ هزار ژاپنی ساکن این جزایر از آنجا خارج شدند.

اما ادعای فعلی ژاپن در مورد این جزایر به سال ۱۹۵۶ و مذاکرات دیپلماتیک دو کشور برای از سرگیری روابط باز می گردد توکیو در آن زمان تقاضای بازگشت دو جزیره شیکوتان و هابومای و برگزاری کنفرانس بین المللی برای بحث در مورد تمام چهار جزیره کوریل را کرد اما مسکو ایده کنفرانس بین المللی را نپذیرفت ولی موافقت نمود پس از انعقاد پیمان صلح دو جزیره مذکور بازگردانده شود و نهایتا ژاپن شرط مسکو را پذیرفت اما در آن زمان اهداف دیپلماسی آمریکا تغییر کرده و جنگ سرد آغاز شده بود و واشنگتن نگران خروج توکیو از اردوگاه غرب بود و لذا تهدید کرد در صورت پذیرفتن چنین قراردادی جزیره اوکیناوا را به توکیو مسترد نخواهد کرد و لذا قرارداد صلح ژاپن و شوروی منعقد نشد.

کاژیکو توگو دیپلمات بازنشسته ژاپنی که مسئول گفت وگو در خصوص جزایر نیز بوده از دولت شینزو آبه درخواست کرده به روند حل و فصل مسئله جزیره ها با روسیه سرعت بیشتری ببخشد. به نظر او فرصتی که فراهم شده احتمالا تا پایان سالجاری فراهم است و از اینکه دولت ژاپن از ماه مارس گذشته که پوتین آمادگی کشورش برای حل و فصل نهائی مسئله جزایر را عنوان کرد اقدامی نکرده ابراز ناراحتی کرده است. این دیپلمات ژاپنی معتقد است اگر آبه بخواهد هر ۴ جزیره را برگرداند احتمالا مذاکرات موفقیت آمیز نخواهد بود او از راه حلی که آنرا دو بعلاوه آلفا می داند حمایت میکند یعنی بازگشت دو جزیره شیتوکان و هابومای و وضعیت آلفا که منظور دو جزیره دیگر است که دو کشور در خصوص آن به هیچ توافقی دست نیافته اند.

به مناسبت حل و فصل مسئله جزایر کوریل و انعقاد پیمان صلح نارشکین سخنگوی دومای دولتی روسیه اعلام کرد قرارداد صلح طی سالهای گذشته زیاده از حد سیاسی شده است. وی درخواست کرد پیشداوریهای دوران جنگ سرد کنار گذاشته شود و مسئله در جو کاری حل شود.

همچنین پوتین و آبه در ملاقات با یکدیگر به اختلاف در مواضع دو کشور غلبه کرده و قاطعیت خود برای انعقاد قرارداد صلح را بیان کردند و به وزرای امور خارجه دو کشور دستور داده شد مذاکره در جهت طراحی راه حل مورد قبول برای مسئله قرارداد صلح را تسریع نمایند. بعلاوه دو کشور در مورد ایجاد شکل جدید مذاکره - « ۲+۲» بین وزرای امور خارجه و دفاع روسیه و ژاپن – به توافق رسیدند.

این جزایر در مقابل قلمرو بسیار پهناور روسیه بسیار کوچک و ناچیز هستند اما به نظر میرسد از جهات مختلف برای مسکو حایز اهمیت باشند. جزایر مذکور از ذخایر غنی ماهی برخوردارند و به مناطق تولید نفت و گاز روسیه در شرق این کشور نزدیک می باشند. اما اهمیت استراتژیک این جزایر برای روسیه از آن جهت است که آنها مورد استفاده ناوگان اقیانوس آرام روسیه هستند و برای دسترسی آسانتر به مناطق شمالی و قطب شمال مورد نیاز روسها بوده و در آینده نیز این احتیاج استراتژیک افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر مسکو تصور میکند در آینده برای داشتن مناسبات تحمل پذیر سیاسی و امنیتی با قدرت رو به توسعه توکیو خصوصا با کوچ نظامی آمریکا به این منطقه؛ این جزایر را باید در اختیار داشته باشد.

باید توجه کرد که ژاپن علاوه بر اختلاف سرزمینی با روسیه؛ با کره جنوبی و چین نیز اختلافات جزیره ای دارد و در این میان روسها انعطاف بیشتری از خود نشان داده اند. ژاپنیها برای حل و فصل موضوع جزایر کوریل قبل از سفر شینزو ابه به مسکو؛ یوشیرو موری نخست وزیر سابق خود را که روابط شخصی خوبی با پوتین دارد را برای مقدمه چینی و تنظیم شرایط مذاکرات راهی مسکو کردند و به هر حال برای آنها موضوع این جزایر در صدر اولویت است و در دیدار اخیر آبه از مسکو، دو طرف بر شروع مذاکرات توافق کردند.

هویج سودمند ژاپنی یا استراتژی توسعه روابط اقتصادی:

روسیه اکنون به تکنولوژی روز دنیا و سرمایه گذاری کشورهای دیگر نیاز دارد و ژاپن با قابلیتهای گسترده خود می تواند احتیاجات مسکو را برآورده سازد. متقابلا توکیو در تلاش است مالکیت جزایر کوریل را دوباره بدست آورد و از رشد کمپانیهای عمده ژاپنی از قبیل هیتاچی، المپیوس، میتسوبیشی، میتسوئی و غیره به مسکو آمده و همکاریهای دو طرف شامل صنعت کشاورزی، صنعت غذائی، تجهیزات پزشکی، داروسازی، توسعه شهری و شهرهای هوشمند، سرمایه گذاری در صنعت انرژی، انتقال تکنولوژی انرژی، انتقال نفت و گاز به ژاپن، واردات گندم از روسیه، بانکداری، بهداشت، کشاورزی و مانند آن می باشد.

در این سفر ۲۰ یادداشت تفاهم بین کمپانیهای روسی و ژاپنی امضاء شد و پلت فرم سرمایه گذاری دو کشور نیز راه اندازی گردید. همچنین بانک همکاریهای بین المللی ژاپن و بنیاد سرمایه گذاری مستقیم روسیه نیز صندوق مشترکی با مبلغ یک میلیارد دلار برای تشویق سرمایه گذاری در روسیه تاسیس کردند و اعلامیه توسعه مشارکت روسیه و ژاپن نیز امضاء شد. علاوه بر این ژاپنی ها تمایل دارند در ساخت خط لوله از میدانهای گازی شرق سیبری مشارکت و آنرا به قطب گازی ولادی وستک متصل کنند که در این مورد نیز مذاکراتی انجام شد.

آبه نخست وزیر ژاپن حین سخنرانی در همایش تجاری دو کشور اعلام کرد طرفین می توانند همکاری در برخی زمینه ها را توسعه دهند. وی گفت روسیه ذخایر طبیعی غنی و ژاپن فن آوریهای پیشرفته دارد و دو طرف میتوانند مکمل هم باشند لذا ژاپن آماده است با روسیه در مورد واگذاری تجربه بهبود زیرساخت شهرها، مبارزه با سرطان و سایر مسائل همکاری کند. در همین چارچوب نخست وزیر ژاپن همچنین پیشنهاد پوتین در مورد آغاز مشورت در خصوص امکان لغو روادید برای دیدارهای کوتاه مدت را نیز در نظر گرفت.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با آبه اعلام کرد روسیه میتواند نیازهای فزاینده ژاپن به مواد هیدروکربنی را بدون لطمه زدن به دیگر شرکای خود تامین کند و این همکاری در حوزه انرژی از نقطه نظر لجستیک هم منطقی و موثر می باشد. وی بین این همکاری ها از استخراج مشترک مواد هیدروکربنی و ساخت کارخانه تقطیر گاز یاد کرد و گفت روسیه آماده ساخت خطوط لوله گاز در خاک ژاپن است و میتوان تحویل انرژی برق به ژاپن را نیز بررسی کرد.

شایان ذکر است که در بحث انرژی ژاپن اکنون بزرگترین واردکننده گاز مایع جهان است و خصوصا پس از ویرانی نیروگاه اتمی فوکوشیما این نیاز افزایش یافته است از سوی دیگر در پی انقلاب گاز شیستی در آمریکا و افت تقاضای گاز در اروپا روسیه درصدد است گاز خود را به ژاپن و شرق آسیا صادر کند. ژاپنیها در حال حاضر ۱۰ درصد گاز خود را از روسیه وارد میکنند و در فضای بی ثباتی در خاورمیانه با واردات انرژی از روسیه یک سیاست بیمه کننده اتخاذ کرده اند.

اختلافات تجاری و بازرگانی روسیه و ژاپن:

اختلافات دو کشور در مقوله بازرگانی به طور عمده مربوط به اعتراض به سیستمهای متفاوت حقوقی دو کشور است. ژاپنیها مدعی هستند سیستم حقوقی روسیه فاسد است و اغلب بازرگانان ژاپنی مورد بدرفتاری تجار روس قرار میگیرند و متقابلا روسها سیستم حقوقی ژاپن را به غیرقابل نفوذ بودن و خصمانه بودن در خصوص سرمایه گذاران خارجی متهم میکنند. در پاسخ به این نگرانی ها توکیو و مسکو هیات داوری میانجیگری اختلافات تجاری را تاسیس کرد ه اند تا فضای فعالیت دو طرف به شکل دوستانه و باز ساماندهی شود.

با این وجود بزرگترین چالش در روابط آینده دو کشور سلب مالکیت روسها از دارائیهای ژاپنی است. سیاست دولت روسیه آن است که اغلب امتیازات مالکیت انرژی به سرمایه گذاران محلی برسد و این ترتیبات منجر به کاهش اجباری سهام شرکتهای میتسوبیشی و میتسوئی در پروژه نفتی ساخالین روسیه شده است. بسیاری از شرکتهای ژاپنی مردد هستند که در بخش انرژی روسیه سرمایه گذاری کنند و بدون همکاری در بخش تجارت روسها نمی توانند خصوصا در بخش انرژی از تکنولوژی و دانش روز ژاپنی استفاده کنند.

نگاهی به روابط متقابل روسیه و چین و ژاپن:

ژاپن اکنون با دو قدرت چین و روسیه اختلافات سرزمینی دارد و نزدیکی این دو کشوربه یکدیگر چندان خوشایند توکیو نیست و گفته میشود سفر اخیر شینزو آبه به مسکو نیز از یک جهت برای برقراری تعادل در روابط با مسکو، در رقابت با پکن، جلب افکار عمومی روسیه و بخشی از رویکرد آمریکا به شرق اقیانوس آرام است.

برخی کارشناسان نیز می گویند یکی از دلایل بهبود روابط توکیو و مسکو رشد و توسعه اقتصادی چین در شرق اقیانوس آرام است که باعث افزایش نگرانیها در توکیو و مسکو شده است.

با این وجود توکیو میداند که روابط مسکو و پکن راهبردی می باشد و مسکو در مسیر رویکرد خود به شرق؛ چین را در اولویت قرار خواهد داد حتی حجم تجارت روسیه با ژاپن در سال ۲۰۱۲ رقم ۳۲ میلیارد دلار ولی باچین۹۰میلیارد دلار بود. چین نیز این را میداند که منافع روسیه، ایجاد جبهه مشترک علیه ژاپن را ایجاب نمیکند و اساسا از مقامات کرملین چنین توقعی ندارد.

جمع بندی:

در خصوص اختلافات مسکو و توکیو در موضوع جزایر کوریل و حل و فصل موضوع به نفع ژاپنی ها ؛ دو مانع بر سر راه پوتین وجود دارد اولا ساختار ارتش و نیروهای امنیتی روسیه در سالهای اخیر رشد کرده و به طور ویژه مخالف اعطای هرگونه امتیازی به توکیو می باشند ثانیا رشد احساسات ملی گرایانه مانع دوم در سر راه پوتین محسوب میشوند و لذا برخی کارشناسان روسی از اینکه جزایر در مقطع فعلی به ژاپن داده شود ابراز نومیدی میکنند. البته مذاکرات آبه با پوتین و قول شروع گفتگوها در موضوع جزایر اثرات ثمربخش سیاسی خود را در انتخابات پارلمانی ماه جولای ژاپن برای دولت آبه بر جای خواهد گذاشت.

از طرف دیگر روسیه ناچار است برای غلبه بر بحرانهای اقتصادی در سالهای آتی سرمایه گذاری و تکنولوژی پیشرفته سایر کشورها و خصوصا ژاپن را جلب کند. این اقدام در درجه نخست در صنعت نفت و گاز و صادرات آن مطرح است و مقامات کرملین به خوبی میدانند که برای پیشرفت در این زمینه لازم است امتیازاتی برای کشورهای پیشرفته در نظر بگیرند و ژاپنیهای چشم بادامی جزایر کوریل را می طلبند.