چرا داعش افغانستان پوتین را نگران کرد؟/ دره فرغانه بهشت نفوذ داعش

پایگاه خبری تحلیلی «پارس» - «دکتر حسن بهشتی پور» پژوهشگر ارشد و تحلیلگر مسائل سیاسی در یادداشتی اختصاصی برای «پارس» در واکاوی داعش افغانستان، نگرانی مسکو از آن و چشم انداز اقدامات این گروه در آسیای مرکزی نوشت:

داعش در بعضی از ولایت های افغانستان همچون ننگرهار و قندوز نفوذ دارد؛ اما خیلی بعید است که این گروه طبق اظهارات پوتین، رئیس جمهور روسیه در بیست‌وپنج ولایت افغانستان حضورداشته باشد. با توجه به تفاوت  هایی که تفکر داعش با طالبانیسم دارد، چنین تفکری در افغانستان نمی تواند چندان پا بگیرد. چراکه طالبانیسم یک تفکر وهابی است؛ درحالی‌که داعشی ها یک نوع تفکر تکفیری دارند که هیچ‌کس را غیر خود قبول ندارد و عمدتاً نیز از مناطق مختلف کشورهای عربی بمانند عراق، سوریه، اردن و عربستان سعودی وارد افغانستان شده  است. گرچه درباره حضور داعش در افغانستان اغراق نیز صورت پذیرفته؛ اما بحث جدی عبارت است از اینکه همه به‌صورت متفق القول معتقدند که این گروه یک خطر جدی است؛ چراکه در کشورهای مختلف بسترهای فرهنگی و اجتماعی دارد و همین امر است که داعش را خطرناک کرده است.

بالفرض نیز اگر این گروه طی مبارزه شکست داده شود؛ متأسفانه بسترهای فرهنگی و اجتماعی عامل تقویت موقعیت داعش در مناطق مختلف ازجمله افغانستان هستند. نگرانی بیشتر پوتین به سبب نفوذ داعش به مرزهای تاجیکستان و ازبکستان و به دنبال آن نفوذ به روسیه از طریق افغانستان است. این یک موضوع جدی است و روس ها ضربات آن را قبلاً در قفقاز شمالی خورده اند. تصور روس ها کوچ داعشی های قفقاز شمالی به سوریه و کشته شدن آن  ها در درگیری های این کشور بود؛ اما این امر در عمل اتفاق نیفتاد و آن ها توانستند نفوذ خود را در آسیای مرکزی توسعه دهند و روسیه را با خطرات جدی مواجه سازند. به همین دلیل است که پوتین هشدار جدی نسبت به حضور داعش در افغانستان می دهد و شاید این هشدار کمی اغراق آمیز است تا توجه جدی نسبت بدان صورت پذیرد.

داعشی ها بر اساس تفکر تشکیل خلیفه گری اسلامی موصل عراق را اشغال کرده اند و به ادعای خود یک دولت اسلامی را تشکیل داده اند و انتظار دارند که سایر اهل سنت در کشورهای دیگر به آن ها بپیوندند. حمله آمریکا و کشورهای عضو ناتو به افغانستان و اشغال این کشور در سال 2001 نیز یک بستر مناسب برای گروه های تندرو همچون القاعده و داعش فراهم کرده است؛ لذا تروریست های تکفیری با گرایش های مختلف سعی کرده اند که از فضای موجود استفاده کنند و افغانستان جای مناسبی برای این گروه های افراطی است؛ بااین‌حال در رابطه با نفوذ داعش در افغانستان اغراق می شود.

یک منطقه به نام دره فرغانه در آسیای مرکزی وجود دارد که یک استان تاجیکستان، سه استان قرقیزستان و یک استان ازبکستان را شامل می شود. مجموعه این منطقه یک منطقه وسیعی است و خاستگاه گروه های اسلامی افراطی و عادی بوده است؛ لذا در صورت نفوذ داعش به آسیای مرکزی، احتمال نفوذ این گروه به دره فرغانه وجود دارد که در این صورت کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان مخالفت جدی با آن به عمل می آورند. همچنین بسترهای فرهنگی در این سه کشور نیز آمادگی پذیرش تفکر داعشی را ندارد. بااین‌حال گروه های تکفیری و وهابی که از قبل در این منطقه نفوذ کرده اند، ممکن است بتوانند گروهی از داعش را با خود همراه سازند.

واقعیت این است که روسیه نمی تواند در افغانستان شانسی برای فعالیت جدی  داشته باشد؛ چون دوره اشغال افغانستان توسط شوروی از دی‌ماه سال 1358 تا 1370 خاطرات خیلی بدی برای مردم این کشور داشته و هنوز تبعات این دوره بازسازی نشده است؛ بنابراین روسیه درنهایت می تواند در مرزهای خود با تاجیکستان و با همکاری دولت ازبکستان مانع نفوذ داعش به این مناطق شود؛ وگرنه ورود روسیه به افغانستان ریسک خطرناکی است و موفقیت روسیه در ورود به افغانستان برای مبارزه با داعش بعید به نظر می رسد. بستر فرهنگی و اجتماعی در افغانستان هنوز خاطرات دوره اشغال شوروی را از یاد نبرده است. پذیرش مساعدت روسیه به صلح و امنیت در افغانستان نیاز به گذشت زمان بیشتری دارد و روسیه در عمل نیز بایستی یکسری اقدامات را به انجام رساند تا فضا برای ورود این کشور به افغانستان برای مبارزه با داعش فراهم شود. در حال حاضر این شرایط اجتماعی و فرهنگی هنوز فراهم نیست و مخالفت های جدی با این موضوع در افغانستان وجود دارد. بااین‌حال روسیه در آسیای مرکزی می تواند با فعال شدن در مرزهای خویش، مانع از حضور و نفوذ داعش از طرف افغانستان به این منطقه شود.

داعش یک پدیده پیچیده و چندوجهی است و همه قرائن و شواهد نشان می دهد که ایالات‌متحده آمریکا نیز بعد از تحمل ضرباتی از داعش به دنبال برخورد با این گروه است. گرچه سرویس های اطلاعاتی و امنیتی آمریکا به حمایت از این گروه متهم هستند؛ اما با توجه به عملیاتی که داعش در اروپا و آمریکا داشته، به برخورد با تروریسم داعش اصرار دارند و به دنبال راهکارها و نوع برخورد با آن هستند. ضمناً بعید است که آمریکایی ها موافق مبارزه روسیه با داعش در افغانستان باشند؛ اما ترس از داعش و نگرانی در مورد عملیات آن واقعی است و آمریکایی ها نمی توانند آن را پنهان سازند.