پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- روابط ایران و همسایگان عرب منطقه همواره فراز و نشیب های مختلفی داشته اما هیچگاه یک رابطه مناسب و متعادل نبوده است. در این میان آنچه اهمیت دارد بازی کردن برخی از این کشورها در پازلی است که غرب و امریکا طراحی کرده که از این میان می توان به ایران هراسی و مخالفت های گاه و بی گاه با ایران اشاره کرد. در همین رابطه با آقای محمدرضا رئوف شیبانی، معاون سابق وزیر امور خارجه در امور خاورمیانه و کشورهای مشترک المنافع به گفت و گو نشستیم.

* ارزیابی شما از تاریخچه روابط ایران و همسایگان عرب منطقه چیست؟ 

جمهوری اسلامی ایران در منطقه همسایگان متعددی داشته و زندگی مسالمت آمیز و خارج از تنش به عنوان ویژگی برجسته مردم ایران در طول تاریخ بوده است. در چند صد سال اخیر ایران به هیچ کشوری تعرض یا حمله ای نکرده درحالی که مورد تعرض قرار گرفته است. این اصل سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده که قائل به کار مشترک و همگرایی در منطقه است. در شرایط تنش بین کشورهای منطقه هم ایران همواره ابتکار عمل داشته تا با ارائه راهکارهایی بتواند تنش را کاهش داده و الگوی همکاری و همگرایی را به کشورهای همسایه به ویژه کشورهای عربی ارائه دهد.

در دولت های نهم و دهم رئیس جمهور در اجلاس همکاری شورای خلیج فارس شرکت کرده و در قطر طرح پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران را در 12 بند برای همکاری بین ایران و کشورهای عربی ارائه داده که در ابعاد مختلف پیش بینی شده بود. البته این برای اولین بار نبود بلکه در مقاطع مختلف این رویکرد در دستور کار جمهوری اسلامی ایران بوده است.

* روند همکاری ایرانی - عربی را با توجه به موضعی که برخی از کشورهای عربی در رابطه با جمهوری اسلامی ایران دارند چطور است؟

روند همکاری ایرانی - عربی از نظر بنده سیر طبیعی خود را طی می کند. ما در دوره اخیر تحولات و پیشرفت های قابل توجهی در این روابط بوده ایم. در موضوع عراق ما شاهد اجرای کامل توافقنامه 1975 الجزایر هستیم که مراحل اجرایی آن در حال اجرا بوده و میله گذاری مرزها و نقاط دارای اختلاف در حال انجام است. موضوع پاک سازی خاک عراق از لوث وجود منافقین در دستور کار قرار گرفته است. روابط ما با قطر و عمان روند مطلوب و مناسبی را دارد.

*ولی وضعیت روابط آنچنان عادی هم نیست؟

البته در این روابط هم مواردی بوده که مواضع برخی از کشورها از جمله بحرین، کویت و عربستان در قبال جمهوری اسلامی ایران خصمانه باشد. تحلیل رفتار این کشورها این است که برخی از این کشورها دچار بحران داخلی هستند و این بحران مشکلات سختی را برای آنها ایجاد کرده و با مطالبات به حق مردم خودشان مواجه هستند که توان پاسخگویی را ندارند و تنها راه را فرافکنی و به انحراف کشاندن افکارعمومی از مشکلاتی که پیش آمده می دانند. لذا درصدند که اتهامات بی اساسی را مبنی بر مداخله جمهوری اسلامی ایران در مسایل داخلی خود مطرح می کنند.

از سوی دیگر طرح ایران هراسی از سوی امریکا در منطقه و بدخواهان منطقه کلید خورده و خوشبختانه با آگاهی مردم منطقه این طرح ناکام مانده است. در عین حال کشورهای عمال منطقه ای امریکا مواضع ضدایرانی را منطقه ترویج می کنند.

* چرا در این مقطع زمانی به این مسایل دامن زده می شود؟ 

تنها دلیل روند شکل گیری تحولات منطقه است که بدون تردید یکی از طرف های برنده در آن جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. در این خیزش ها مردم برنده اند و از آنجایی که جنس این قیام ها و خیزش ها با جنس انقلاب اسلامی ایران مشابت دارد لذا ناظران سیاسی برنده این تحولات را جمهوری اسلامی ایران می دانند.

از این رو برای جلوگیری یا متوقف کردن این تحولات و انتفاع مردم منطقه، در جهت وارد ساختن اتهامات به جمهوری اسلامی ایران بوده و این سیاست را در دستور کار خود قرار داده اند.

این درحالی است که مواضع مشابه ضدایرانی را در کشورهای مختلف عربی که به جمهوری اسلامی ایران نزدیک هستند را شاهد نیستیم. این مواضع ضدایرانی را صرفاً در کشورهایی دچار مشکل با مردم خودشان شاهد هستیم. مثلاٌ در عمان مواضع ضدایرانی را در این کشور و از سوی مسئولین آنها شاهد نیستیم ولی کشورهای فعال در این بازی به عنوان اقمار سیاست منطقه ای آمریکا عمل می کنند و حتی حمایت خود را از کشورهایی که سابقاً در این در مخالفت جمهوری اسلامی بودند را سلب می کنند.

مثلا مصری ها در اوج سیاست ضدایرانی که آمریکا در منطقه تبلیغ می کند از ضرورت بهبود روابط با جمهوری اسلامی سخن می گوید. البته باید این موضوع را هم از نظر دور نداشت که هرچه مواضع علیه کشور ما از طرف غرب یا عوامل منطقع آن شاهد باشیم، این دلیلی بر موفقیت و دلیل کشور ما به سمت تامین منافع و مصالح مشترک مردم ایران و منطقه است.

* وزارت خارجه در این رابطه چه فعالیتی انجام داده است؟ آیا این فعالیت ها بر موضع اصل عزت مداری ایران هست یا خیر؟

وزارت خارجه در مقابل اقدامات این کشورها سکوت نکرده و با اقتدار و رعایت اصل حکمت و مصلحت عمل کرده است. رفتار ما در قبال بحرین در ابعاد مختلف رسانه ای و اتخاذ مواضع وزیر خارجه و سخنگوی این نظام در مواقع مختلف صورت گرفته و در مجامع بین المللی مثل نامه نگاری به مراجع بین المللی و پیگیری حقوق قانونی مردم بحرین در دستور کار وزارت خارجه قرار دارد.

* شما تاثیر این اتهام پراکنی ها را در آینده روابط دیپلماتیک ایران با کشورها و مردم منطقه چه خواهد بود؟ 

به هر حال هرچه که شاهد فضای فشارها و تهاجمات علیه خودمان باشیم حاکی از صحت و سلامت حرکت ما و حرکت دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران است. این میزان سنجش را حضرت امام در اختیار ما قرار داده که هروقت غرب از شما راضی بود به خودتان شک کنید و هر وقت غرب از ما ناراضی بود مطمئن باشید که گام هایی در جهت صحیح برمی دارید.

در شرایط حساس و پیچیده منطقه و نقش گیری جمهوری اسلامی ایران هزینه هایی را باید پرداخت. در مجموع آنچه که در حال حاضر به عنوان هزینه پرداخت می کنیم و از آن به عنوان هزینه جمهوری اسلامی ایران یاد می شود رنجی است که باید در به دست آوردن گنج متحمل شد که:

نابرده رنج گنج مسیر نمی شود             مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد.

* اقدامات دولت های عربی سابقه طولانی دارد و رفتارهای وزارت خارجه در مقابل رفتارهای قبلی و رفتارهای کنونی یک رفتار دیپلماتیک و یکسان است. درحالی که این رفتار در گذشته باعث جلوگیری از رفتار آنها نشده است. چه سازوکاری اندیشیده شده و چه تضمینی وجود دارد که این کشورها این ادعاها را تکرار نکنند؟ 

در مجموع ما باید با بررسی سیر تحولات، جایگاه جمهوری اسلامی را در تحولات منطقه و این سیر چگونه ترسیم کنیم.

به اعتقاد بنده که ناظران سیاسی هم به آن تاکید دارند، جایگاه جمهوری اسلامی ایران بدون تردید نسبت به حال در آینده در وضعیت بسیار مستحکم تر و مقتدرانه تری خواهد بود و در همان راستای چشم انداز 20 ساله ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای از ابعاد مختلف سیاسی اقتصادی علمی و... مطرح خواهد شد. طبیعتاً  جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور قدرتمند در تحولات بین المللی تاثیرگذار است و تحولات منطقه ای هم سمت و سوی حمایت و همراهی با جمهوری اسلامی ایران را دارد. قطعاً در آینده ما شاهد همگرایی بیشتر از یک سو و کاهش تنش ها و اختلافات سیاسی از سوی دیگر خواهیم بود.

ارزیابی ها این است که ما شاهد تغییر موازنه تحمیل شده در گذشته بر منطقه هستیم. به عنوان مثال وضعیت مصر در شرایط فعلی را با وضعیت همین کشور درگذشته مقایسه کنید. مصری که در گذشته به عنوان یکی از عوامل اصلی سیاست های امریکایی و یکی از حامیان اصلی رژیم صهیونیستی در قالب رژیم مبارک عمل می کرد از قید و بند این رژیم رها شده و از قید و بند سیاست های رژیم صهیونیستی و امریکایی خلاصی پیدا کرده و اراده مردم به تدریج می رود تا در این کشور حاکم شود.

به همین خاطر اعتقاد دارم که رویکرد منطقه برخلاف گذشته که رویکردی اختلافی و تنش زا بوده در آینده به رویکرد تنش زدایی و همگرایی تبدیل خواهد شد.

* یعنی پیش بینی شما این است که گروهی در منطقه به محوریت مردم شامل مصر و ایران و... در حال شکل گیری است. این به طور آشکار تقابلی با آنچه تا کنون در منطقه حاکم بوده است عربستان، بحرین و.. ندارد؟ 

من اعتقاد دارم دامنه تحولات در این حد متوقف نمی شود و همه کشورهای منطقه شاهد تحولات بیشتری خواهند بود و همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند باید شاهد تحولات عمیق تری در منطق باشیم. حتماً بیش از این تحولات، شاهد تحولات دیگری از جنس و جهت گیری تحولات در دوره اخیر خواهیم بود.

* اگر این تحولات ادامه داشته باشد آیا شاهد افزایش تنش بین این دو دسته از کشورها نخواهیم بود؟ 

اولاً برخی از این کشورها که با مردم خود در حال درگیری و استفاده از ابزار رعب و وحشت و سرکوب هستند مثل بحرین یک اشتباه استراتژیک می کنند، چرا که با توسل به این ابزارها و استفاده از نیروی خارجی برای سرکوب مردم بعد از این دوره (که بالاخره به پایان خواهد رسید) باید بر مردمی که خودشان آنها را سرکوب کرده اند باید حکومت کنند! آیا بر کشور بدون مردم می خواهند حکومت کنند؟

در ثانی معادلات منطقه ای جایگاه حاکمیت های مردمی را بیش از گذشته تقویت می کند و توازن منطقه ای را به سمت حکومت های مردمسالار از نوع حکومت جمهوری اسلامی ایران سوق می دهد. بی شک موازنه منطقه به سمت قدرت گیری و اقتدار بیشتر این حکومت ها رفته و عملاً کشورهای مقابل یا دائماً با مردم خود در ستیز بوده یا از موقعیت ضعیفی برخوردار خواهد بود.

* بالاخره آیا سطح تنش ها بالاتر خواهد رفت یا خیر؟ 

ببینید در شرایط حال یا آینده منطقه این دو به عنوان دو جریان برابر نخواهند بود و حاکمیت مردمی از قدرت برتری برخوردار خواهد بود، حاکمیت های سنتی ضعیف شده و در داخل کشور خود با مردم دچار مشکل خواهد بود. پس به طور طبیعی آن برخورد را شاهد نخواهیم بود.

* آینده منطقه باتوجه به این مسایل چطور پیش بینی می شود؟ 

آینده منطقه در قالب منافع مردم منطقه بوده و شاهد عدم حضور آمریکا است که در آن وضعیت نهایی رژیم صهیونیستی روشن خواهد شد. در آینده شاهد رشد جریان محور مقاومت و مواجهه با هرگونه سلطه گری خواهیم بود. اینها نشانه های یک آینده روشنی برای منطقه بوده و به ویژه اینکه منطقه ما از ویژگی های برجسته ای مثل وجود انرژی به عنوان نیاز مبرم جامعه جهانی و آبراه های بین المللی و... برخوردار است. با شکل گیری حاکمیت های مردمی اولاً همکاری های و همگرایی های منطقه ای رشد بیشتری یافته و در ثانی تاثیرگذاری این منطقه بر معادلات بین المللی بالاتر خواهد رفت.

خلیج فارس وزارت امور خارجه تحولات منطقه محمدرضا رئوف شیبانی